ASQAZANYŊYZ AUYRMAI MA?
(bügıngı satira)
Tünimen işim bürip, köz ile almai şyqqan soŋ, taŋerteŋ Myqtygüldiŋ aqylymen süiretilip emhanaǧa keldim. Arqanşa sozylǧan ūzynnan-ūzaq kezektiŋ soŋynan iligip, äiteuir tüs aua därigerdiŋ de töbesin kördim-au. Meniŋ ūsqynyma köŋili tolmady-au deimin, közäinektiŋ üstinen süzile qaraǧan däriger myrza til qatuǧa da erinip, ne ǧyp jürgen adamsyŋ degendei, jai ǧana iek qaqty.
– Men... ne, eptep asqazanym auyryp.., – dep bastadym batylsyzdau.
– Tak, asqazan, znachit. Ne jep ediŋiz?
– Qara şai, sodan keiin... azdap qara nan...
– Mynanyŋ sözin qara, – dedi däriger janyndaǧy medbikege būrylyp, – qara şai, qara nan deidi. Siz erigip jürgen adamsyz ǧoi deimin,ä? Qara şai, qara nan... Ūialsaŋyzşy aituǧa! Bizde qandai adamdar jatqanyn bilesiz be öziŋiz?
– Joq, bilmedim...
– Ärine bilmeisiz, bilseŋiz kelmes ediŋiz mūnda! Jüriŋiz, körseteiin.
Amalsyzdan därigerdiŋ soŋynan erdim. Şetkerek bir palatanyŋ esigin aşyp edi, qarny şeŋbirek atyp ketken, denesi kökala qoidai sileiip jatqan bireudi kördim.
– Myna adamnyŋ da asqazany auyrady, bilesiz be ne jegenin? – dedi däriger nauqasty qolmen nūsqap.
– Joq, bilmedim...
– Ärine, bilmeisiz. Būl aqşa jegen. Jegende anau-mynau emes, milliondap, milliardtap jegen. Jäne bizdiŋ de aqşa emes, şetel valiutasy, dollar, euro, taǧy sondai. Şetel aqşasyn jegenderdi emdeu öte qiyn. Jatyr endı mine, es-tüssiz.
– Sūmdyq eken!
– Būl eşteŋe emes, jüriŋiz basqasyn körsetem.
Kelesi palataǧa kirsek, denesi qara qoşqyldanyp ketken bireu kereuette äri-beri aunap, sandyraqtap jatyr eken. Denesiniŋ är jerine kädimgidei şöp şyǧyp ketipti. Ǧūmyrymda denesine şöp ösken adamdy birinşi köruim, zärem ūşty.
– Al aityŋyzşy, būl adam ne jegen dep oilaisyz? – dedi däriger masattanǧan keiippen.
– Bi-ı-bılmedim...
– Būl myqtymyz jer jep qoiǧan. Jer bolǧanda birneşe jüz gektar. Jäne dalanyŋ da jeri emes, Astana men Almatynyŋ qaq ortasynan jegen. Onyŋ qorytyluy qiyn bolady. Jatyr mine, öleiin dep endi...
– Astapyralla!
– Jüriŋiz, kelesi palataǧa.
Kelesi palatanyŋ bosaǧasyn attauymyz mūŋ eken, jermai iisi alyp ketti. Denesi qap-qara bolǧan bireu tynymsyz döŋbekşip jatyr. Tipti astyna tösegen aqjaimasyna deiin qap-qara bolyp ketipti.
– Al mynany ne jegen dep oilaisyz? – dedi däriger saltanatty türde.
Men ün-tünsiz basymdy şaiqadym.
– Solai ma?! – dedi meniŋ sasqanyma äbden riza bolǧan däriger. – Būl adam asfalt jegen.
– Asfalt?..
– İä, kädimgi jolǧa töseitin asfalt bar ǧoi, sony jegen.
– Qūdai saqtasyn! Qanşa jegen sonda?
– Äi, aitşy, qanşa jediŋ? – dedi däriger yŋyrsyp jatqan syrqatqa būrylyp.
– Jüz elu şaqyrymdai bolady ǧoi deimin.. – dedi älgi dausy qyryldap.
Şynynda da, asfalt jegen jaman bolady ǧoi deimin, älgi baiǧūs mertikken siyr qūsap yŋqyldai beredi.
– Tak, endi kelesi palataǧa baraiyq, – dedi özine-özi äbden riza bolǧan däriger.
– Jo-joq, raqmet, men ketem, üige baram, qazir asqazanym tipti auyryp tūrǧan joq.
– Bolmaidy, körip ketiŋiz! – degen däriger, meni erikke qoimai jetelep kelesi palataǧa ala jöneldi.
Kirsek, temir tordyŋ ar jaǧynda eki közi alaq-jūlaq etken bireu otyr. Terezeni aşyp qoiǧanmen, janarmaidyŋ iisinen bas ainalady. Bizdi körgen syrqat jalma-jan tordan basyn şyǧaryp:
– Ainalaiyn, däriger, bir staqan benzin berşi, basym auyryp ölip baram, sekseninşi markaly bolsa da jaraidy, – dep jalynǧanda, älgi baiǧūsty jaman aiap kettim.
– Būl ne jegen? – deimin aqyryn därigerdi türtip.
– Būl ma, būl mūnai jegen, anyǧyraq aitqanda işip qoiǧan. Jüzdegen tonna! Bylaişa aitqanda, mūnaidyŋ alqaşy. Qazir emdelip jatyr. Künine 10-15 litr benzin işpese, ūiyqtai almaidy. Biz būny jeke qamap ūstaimyz. Äitpese bireu-mireu būl jerde baiqamai şyrpy jaqsa, bitti, bükil emhanamyzdyŋ küli kökke ūşady.
Şynymdy aitsam, janym baqaiymnyŋ ūşyna bardy:
– Därigerjan, ainalaiyn, Qūdai üşin keteiikşi! Endi būl araǧa ölsem de kelmeimin!
– Ä, solai ma?! Köziŋiz jetti ǧoi endi, kimder emdelip jatqanyna?
– Jetti, jetti...
– Emdeluge qalmaisyz ba?
– Atamaŋyz, qūrysyn!
Emhanadan qalai atyp şyqqanymdy bilmeimin. Esimdi üiime jetkende bir-aq jinadym. Maŋdaiymnyŋ terin sürtip, işimdi äri-beri sipap baiqasam, eşqandai auyrǧany da bilinbeidi, tipti tap-tamaşa. Qara şai men qara nannyŋ arqasy şyǧar, täubä dedim iştei sosyn.
MASKA SATYP ALYŊYZ
(bügıngı satira)
Kün jeksenbı bolǧasyn, Myqtygülmen ekeumız qol ūstasyp bazar aralauǧa şyqqanbyz. Qaltamyzdy qampityp tūrǧan teŋgemız bolmasa da, Myqtygüldıŋ: «Ne ısteimız üide otyrǧanda, el men jūrtty köreiık, özımızdı körseteiık» – degen sözınen soŋ şyǧuǧa tura keldı.
Men bazar aralamaǧaly ne zaman. Qarasam, osy qalanyŋ qybyrlauǧa jaraityn adamynyŋ bärı bügın bazarǧa jinalǧan sekıldı. Ersılı-qarsyly aǧylǧan el. Eşteŋe satyp almasaq ta, köppen bırge jaima sörelerge közımızdı salyp, sendelıp jürmız. Kenet bır dükennıŋ maŋdaişasyndaǧy:
«MASKA ALYŊYZDAR!
QALTAM QALYŊ BOLSYN DESEŊIZ,
ATYM JŪRTQA MÄLIM BOLSYN DESEŊIZ,
ELDEN ARTYQ HALYM BOLSYN DESEŊIZ!
MASKA ALYŊYZDAR!»—degen älem-jälem öleŋdetken jazudy közım şalyp qaldy. «Jaŋa jyl baiaǧyda ötıp ketıp edı, būl ne qylǧan maska eken, köreiıkşı» – dep, Myqtygüldı jeŋınen tartyp, älgı dükenge bas sūqtyq.
–Kelıŋızder, kelıŋızder! – dep elpıldei qarsy aldy satuşy, tura bızdı kütıp otyrǧandai. –Qane, qandai maska taŋdaisyzdar? Aqşa men bailyq äkeletın be, jai ǧana şailyq äkeletın be, qyzmette ösıretın be, bolmasa şet elge köşıretın be, älde jalǧandy jalpaǧynan basyp jüretın be, dollardy oŋdy-soldy şaşyp jüretın be? Qane, aityŋyzdar, qandaiy kerek, bızde bärı de bar!
Şynynda da söre tolǧan nebır türlı maskalar eken. Bıreuı zäreŋdı alatyn qūbyjyq sekıldı bolsa, endı bırınıŋ jüzınen meiırım tögıledı. Keibırı özımız teledidardan künde körıp jürgen qaisybır belgılı adamdarǧa ūqsaidy. Keibır maskalar tıpten qorqynyşty...
–Būlar sonda... ne maskalar? Qandai paidasy bar? Baǧalary qanşa? – dep sūraimyn satuşydan.
–Endı ol özıŋızdıŋ qandai maska taŋdauyŋyzǧa bailanysty. Baǧalary da soǧan säikes.
–Mysaly... ana bır tūrǧan ne qylǧan maska? Ekı közı men ekı qūlaǧy joq, bıraq tılı sala qūlaş?
–O-o-o, būl deputattyŋ maskasy. Eşnärsenı közı körmeidı, qūlaǧy da estımeidı, bıraq söilegende būlbūlşa sairaidy. Baǧasy ärine, öte qymbat. Būny alsaŋyz, joq degende parlamentte bır sailau merzımın otyryp şyǧasyz. Oǧan söz joq. Sosyn baǧasyn azdap tüsırıp, basqa bıreuge satyp jıberuıŋızge bolady.
–Qyzyq eken! Al myna bır tılı ortasynan kesılgen ne qylǧan maska?
–Būl tılderı şolaq şala qazaqtardyŋ maskasy ǧoi. Negızı soltüstık öŋırdıŋ qazaqtaryna arnalǧan. Sebebı, basqa jaq köp ala qoimady. Bıraq paidasy şaşa-etekten. Būl maskaǧa ie bolsaŋyz, Qostanai, Aqmola, Soltüstık Qazaqstan, Pavlodar, Şyǧys Qazaqstan oblystarynda audandyq, oblystyq äkımdıkterge qinalmai jūmysqa tūra alasyz. Qysqasy, būl maska memlekettık qyzmetkerlerge arnalǧan. Sertifikaty bar. Qymbat tūrady.
–Oi, Allai! – deimın taŋ-tamaşa qalyp. –Al, endı myna bır tört būryşty kırpış sekıldı ne maska? Ne köz, ne qūlaq, ne auyz joq? Miynyŋ orny da bos tūr.
–Būlar negızınen sot, prokuratura, polisiia salasynyŋ qyzmetkerlerıne arnalǧan. Būny alsaŋyz, sızdıŋ atyŋyzǧa aitylyp jatqan nebır jaǧymsyz sözder de, syni pıkırler de qūlaǧyŋyzǧa jetpeidı. Jäne eşkımge jauap berıp äure bolmaisyz. Sebebı, eşnärse estımeisız, körmeisız. Satyp alsaŋyz, joǧaryda atalǧan kez kelgen qyzmetke kıre alasyz. Baǧasy da aitarlyqtai.
Baǧanaǧydai emes, menıŋ qyzyǧuşylyǧym tıptı artyp barady. Qaltamda aqşam bolmasa da, däl bır satyp alatyn kısı sekıldımın.
–Sūmdyq eken! Myna bır auzyna dollar salyp şainap tūrǧan maska jaily aityŋyzşy.
–Ol – mūnai öndıru salasy, Qazaqstan temır joly, Qazaqtelekom, Qazpoşta, Samūryq-Qazyna, «Bäiterek», Käsıpkerler palatasy sekıldı ärkımnıŋ qoly jete bermeitın mekemelerdıŋ basşylaryna arnalǧan. Baǧasy da udai qymbat. Al, ala alsaŋyz, myrşymǧa battym dei berıŋız. Tamaq pen susyn ışpeisız, tek dollarmen ǧana qorektenesız.
–Oipyrmai, ä! Estımegen elde köp degen osy. Al, endı ana bır bet-auzy äjım-äjım, şaşy aǧarǧan, közınıŋ oty söngen, ūsqynsyz ne qylǧan maska?–
–Astapyralla!Qūrysyn!
–Oi, būl ūlt janaşyrlarynyŋ maskasy ǧoi. Sızderşe qalai, «naspat» dei me? Menı tyŋdasaŋyz, būl maskany almai-aq qoiyŋyz. Būnymen eşbır jer sızdı jūmysqa almaidy. Polisiia men prokuratura soŋyŋyzǧa tüsedı. Tıptı jyndyhanaǧa da jauyp tastauy mümkın. Ony alsaŋyz, tekten-tekke öz janyŋyzdy özıŋız jeisız de jüresız.
–Eger sızge qymbattau bolyp tūrsa, basqadai maskalar bar. Mysaly, är Jüzdıŋ, är rudyŋ degen sekıldı. Mıne, körıŋızder...
–Ana bır jüzı jyly, jymiyp tūrǧan ne maska eken?
–O, būny alularyŋyzǧa bolady, būl oŋtüstıktegı aǧaiyndardyŋ maskasy ǧoi. Baǧasy da qymbattau. Būl maskaǧa qosa ekı qoldyŋ alaqany bırge satylady. Bıreuı beretın, bıreuı alatyn qolym degen söz. Paidasy öte zor. Būl maskamen sauda da ıstei alasyz, memqyzmetke de, qūqyq qorǧau oryndaryna da ornalasuǧa bolady.
–Ǧajap, ǧajap! Al soltüstık öŋırlerde tūratyn qazaqtardyŋ maskasy bar ma?
–Ärine, bar,—degen satuşy taǧy bır maskany alyp şyqty.
–Oibai, mynauyŋyz qazaqa kelmeidı ǧoi. Ekı közı tūzdai, şaşy sap-sary.
–Bärı dūrys, bärı dūrys. Būnyŋ sebebı, sızder endı basqalarǧa qaraǧanda, orys aǧaiyndarǧa bır taban jaqyn tūrasyzdar ǧoi. Tılderıŋız de orysşa. Sosyn solai jasalǧan. Oǧan renjımeŋızder, bızde arnauly saraptamaşylar bar, solardyŋ aituymen jasalady. Mysaly, özıŋız aityp otyrǧan sol soltüstık jaqtan bır adam ana kezde bıraz jyl ükımet basqardy, bıraq ne jasady ūlt üşın? Janyna ylǧi orsy, nemıs, everei aǧaiyndardy jinady. Bır oblystyŋ dünie-mülkın solarǧa menşıktendırıp berdı. Sarapşylardyŋ aituynşa, ol adam basqalarǧa juyq, qazaqqa suyq bolǧan...
–İä... endı ol jaǧyŋyz dūrys...
–Al, eger şynymen maskany alǧylaryŋyz kelse, – dedı dükenşı, –menıŋ sızderge aitar aqylym, myna bır maskany alyŋyz.
–Oibai, andaǧyŋyzdyŋ bet-jüzı joq, tep-tegıs bırdeŋe ǧoi. Jäne töbesı tesık pe, ne özınıŋ? Būl kım sonda?
–Būl – kädımgı mäŋgürt. Onyŋ naqtyly bet-beinesı joq. Oǧan tıl, dın, ūlttyq namys degen sekıldı eşteŋe kerek emes. Memlekettı kım basqaryp jatyr, kım qai tılde söileidı, oǧan bärıbır. Äiteuır qarny toq bolsa boldy. Jäne kımge de bolsyn qūl boluǧa daiyn tūrady, qojaiynnyŋ aitqanyn ekı etpei oryndaidy. Ärine, jaqsy maska emes, tüsınem, bıraq naǧyz osy zamanǧa laiyq dünie. Uaiym-qaiǧysyz ömır süresızder. Baǧasy da arzan. Alyŋyzdar, ökınbeisızder.
Söitıp jarym saǧat äŋgımelesıp, älgı dükennen del-sal bolyp şyqtym. Ne ıstesem eken?! Qymbat maska ala qoiuǧa jaǧdaiym joq. Al, arzanyna... Älde sol mäŋgürttıkın ala salsam ba eken? Azar bolsa, bıreudıŋ basybaily qūly bolarmyn. Bıraq qarnym toq, uaiymym joq bolady ǧoi. Qoi, ne de bolsa, üige baryp, jaqsylap oilanaiyn dedım sosyn.
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz