(novella)
Tünde körgen qorqynyşty tüsın qaita-qaita eske alyp, töbedegı salbyrap tūrǧan şamdaldyŋ salpynşaqtaryna telmırıp jatqanyna – bır talai uaqyt. «Suǧa ketıp qala jazdady-au! Qūtqara aldym ba, qūtqara almadym ba? Oianyp ketkenımdı qaraşy!» – degen ökınışke ūqsas bır sezım kögıregın sät saiyn tyrmalai beretındei.
Äielınıŋ ūialy telefony ändete jöneldı: «Gülderaiym, kün men aiym, ūşarǧa qanatym joq, ne qylaiyn!..».
«Saǧat jetı boldy. Qazır Qadişa tūrady. Men älı oianbaǧandai bolaiyn» dep, körpesın bürkenıp, äielınıŋ qimyl-äreketın baqylap jatu üşın, bärı körınıp tūratyndai saŋylau aşyp qoidy.
Qadişa aq balyqtai etjeŋdı bılegın erıne sozyp, janynda tūrǧan telefonyn söndırdı de, körpesın serpınkırei aşyp tastap, bet-auzyn uqalap bıraz jatty da, şūbalaŋdai qimyldap, ornynan tūrdy. Tyr jalaŋaş qalpynda eken. «Tünde kiıngenge erıngen-au, baiǧūs» dep oilaǧan jıgıt, jymiyp külıp qoidy.
On jyldai būryn, üilengenderınıŋ alǧaşqy ailarynda, auyl maŋyndaǧy at töbelındei kışkentai kölge baryp, kün batar aldyndaǧy jyly suǧa şomylyp, bır-bırıne su şaşyp, mäz-meiram bolatyn jap-jas şaqtaryn esıne tüsırgen Jälel esten ketpes estelıkterge süŋgıp ketkendei boldy. Sonda būl jas kelınşegınıŋ läzzat şyrynyna dertıp tūrǧan typ-tyǧyz, jūp-jūmyr qasiettı almadai qos anarynyŋ ürpısıne ernın tigızıp, qūmyrsqanyŋ belındei qyl myqynynan qos alaqanymen aialai ūstap, tıp-tık tūrǧan qalyptarynda tıl jetkısız bır ǧajaiyp sezımge bölenetın. Köl jaǧasyna qaulai ösken qamys aralas qalyŋ şılıktıŋ arasy sol bır sätte peiıştıŋ törındei bolyp körınuşı edı-au, ekeuıne!
Sol bır aspannan laǧyl jauyp tūrǧan jazdan keiın kelınşegınıŋ tıp-tık tūrǧan qalpyndaǧy jap-jalaŋaş tūla boiyn alǧaş ret körıp tūrǧany – osy.
Qazır qarasa äielınıŋ tūla boiyndaǧy syndarly sipattardyŋ bärı mülde joǧalyp ketkendei eken. Myqynyna tompaiǧan ısıktei bolyp mai bailanypty, jarq-jūrq etıp közdı qarityn appaq sany men jürgende būlşyq etterı dır-dır ete qalatyn tüp tüzu baltyrlary da rabaisyz juandap, közdı keiıtıp, köŋıldı qaldyratyndai. Baiaǧydaǧy ytyrynyp tūrǧan qos anar da atqa salǧan qorjyndai bolyp, ekeuı ekı jaqqa qarap qalypty.
«Menıŋ bügıngı beinemdı küieuım baiǧūs äbden körıp alsyn» degendei, Qadişa da terezenıŋ aldyna baryp, kerılıp-sozylyp, qos qolyn myqynyna qoiyp, böksesın ekı jaqqa kezek laqtyryp... tūryp aldy. Mūndai körınıske ūzaq qarap jatuǧa tözımı jetpegen soŋ, otaǧasy da oiau ekenın bıldırıp, körpesın serpıp, ötırık jötkırınuge mäjbür boldy.
– Jälel, oiaumysyŋ, janym? – dedı Qadişa bükıl denesımen būrylyp. Dauysynda äldeqandai mänerlı jasandylyq bar.
– Suretşınıŋ aldyndaǧy naturşisa siiaqty bolyp ne ǧyp tūrsyŋ? – dedı Jälel kekesındı syz bıldırıp.
– Nemene, öz küieuımnen özım ūialamyn ba?! – dep, Qadişa tösek basynda asuly tūrǧan tüktı jasyl halatyn iyǧyna asa saldy da, juynatyn jaqqa qarai bettedı. Esıkke taqala berıp, kılt toqtai qaldy da, şūǧyl būrylyp, küieuınıŋ aldyna taǧy keldı.
– Tünı boiy «Aişa! Aişa!» dep aiǧalap, äbden mazamdy aldyŋ ǧoi! Nemene alǧaşqy mahabbatyŋ kündız esıŋnen, tünde tüsıŋnen şyqpai jür me?
– Sen endı menıŋ ısımdı qoiyp, tüsıme aralasaiyn dedıŋ be?
– «Tüsıme aralasaiyn dedıŋ be?» deidı ǧoi. Sen tüsıŋe qaidaǧy bır kärı qyzdy kırgızgenşe, kempır-şaldyŋ qolynda zaryǧyp jürgen ekı balaŋdy kırgızseŋşı. Olar qap-qara bolyp, betı qoldary jarylyp, bızdı saǧynyp auylda jür. Al, sen bolsaŋ, jaily tösekte jatyp alyp, ylǧi aram piǧyldy tüster köresıŋ.
– Adam köretın tüsın arnaiy zakaz berıp kırgıze me?
– Tüs degennıŋ bärı adamnyŋ oiynan tuyndaidy. Adam ne oilasa, sony tüsınde köredı.
Qadişanyŋ ūiqydan ısıngen, opa-dalaptan toza bastaǧan bet-auyzy kögere bastaǧandai boldy.
– Men senıŋ ne oilap jürgenıŋdı bılemın. – dedı ol gauhar jüzıgı jarq-jūrq etken sūq sausaǧyn bezep-bezep jıberıp, – Ana balalardy «auylǧa barmasa, qazaqşa jaqsy söilei almai qalady» dep kempır-şalǧa aparyp tastadyŋ. Sondai syltau bola ma? Orys mektebınde oqidy demeseŋ, üide qazaq tılınde-aq söilep jürmız ǧoi, osy! Osy sen... orys tılıne nege qarsysyŋ? Orysşa bılmegen balanyŋ bolaşaǧy bep-belgılı emes pe?!
– Sen andaǧy halatyŋdy üstıŋe kiıp alyp söileşı. Auyzyŋ da, astyŋ da söilep tūr.
– Ūiatsyz! – Qadişa qolyn bır sıltep, jon arqasyn qiqandatyp, esıkke bettedı. Esıkke jetkende, oiyna taǧy bırdeŋe tüse qalǧandai küieuıne jalt būryldy.
– Sen... – dedı ol ülken közderı tuatyn siyrdyŋ közındei şatynap, – Sen ana ekı ūlyŋdy kempır-şalǧa basqa eseppen aparyp tastadyŋ.
– Qandai?
– Kempır-şalǧa äbden üirene bersın, solardyŋ iısı sıŋsın dep jürsıŋ. Eger menımen ajyrasa qalsaŋ, atasy men apasyna jat bolyp ketpesın dep, solardy saǧynyp tūratyn bolsyn dep, tuǧan-tuystaryn tani bersın dep, ädeiı, zalymdyqpen aparyp tastadyŋ! Ana kärı qanşyqty maşinaŋa salyp alyp, guliat etıp jürgenıŋdı men bılmeidı ǧoi deimısıŋ. Menı bır kereŋ, soqyr dep oilaimysyŋ. Ony «jerles qaryndasym» dep qoiasyŋ. Saǧan osynyŋ bärın baiaǧyda-aq aituym kerek edı. Aituǧa arym jıbermedı.
– Sen juyn... juyn da, jūmysyŋa ket. Keşıgıp qalarsyŋ, – dedı Jälel. Sonan soŋ tars bürkenıp, terıs qarap jatyp aldy.
* * *
Osy Qadişa qarjy tehnikumynda oqyp jürgen kezınde qandai ǧajap qyz edı! Tostaqandai ekı közın audaryp-töŋkerıp jıbergende, qūdai-au, mūnyŋ jüregı keudesıne simai, būǧalyq körmegen asaudai tulap ala jöneluşı edı-au!
Pıste mūrnynyŋ astyndaǧy jaŋa ǧana şeşek atqan qyzǧaldaqtai erınderı men saqyldap külgende tūtas baiqalatyn ınju tısterı ot şaşyp tūrǧandai äser qaldyratyn. Qūlaǧynan tastamaityn altyn syrǧasy tek osy qyzǧa ǧana arnalyp jasalǧandai ai sipatty bır keremet zergerlık būiym edı. Jas qyz süirıktei sausaqtaryna neşe türlı jüzıkter taǧyp jürudı ūnatatyn. Keiınnen, sausaǧy juandap ketkennen keiın, sol jüzıkterŋn keŋeittırıp alyp, älı künge deiın kezek-kezegımen taǧyp jür. «Osy qatyn neke saqinasyn nege taqpaidy?» dep oilady Jälel.
Qazır qaladaǧy ämbebap dükende bas būǧaltr bolyp ısteitın Qadişa – özınıŋ qyzmetıne jan tänımen berılgen maitalman qyzmetker. Alatyn jalaqysy da aita qalarlyqtai. Sondyqtan bolar, ol küieuınıŋ jalaqysy azdau jattyqtyruşylyq jūmysyna eşqaşan köŋılı tolǧan emes. Qadişada jūmystan keşıgu, üige erterek qaityp ketu degen, äste, bolmaidy.
Mıne, bügın de sudy saryldatyp apyl-ǧūpyl juyndy da, ydys-aiaqty saldyrlata jürıp, bır şynyaiaq kofesın ıştı me, ışpedı me, esıktı tars jauyp, jūmysyna jönelıp kettı.
Jälel tösegınen tūryp, esıktı kılttep qoidy da, smartfonyn qolyna alyp, Aişaǧa hat jazuǧa kırıstı. «Aişa» dep jazǧannan keiın, säl oilanyp otyrdy da: «Men senı tüsımde kördım» degen sözderdı qosty. Taǧy ne jazu kerek? Körgen tüsınde jaǧajaida jürgenderın, qatar jüzıp alysqa ūzap ketkenderın, sodan soŋ... Aişanyŋ suǧa batyp bara jatqanyn... jazu kerek pe? «Joq!» dedı Jälel.
Sodan soŋ: «Bügın kezdeseiık. Saǧat bırde. Özımızdıŋ orynda» degen sözderdı jazyp, Aişaǧa qarai attandyryp jıberdı.
Qazır osy qaladaǧy sirkte atpen ainalysatyn jokei bolyp jūmys ıstep jürgen Aişa degen qyzdy bala kezınen tanityn. Būlardyŋ tanysuyna sebep bolǧan – at jarysy.
Audan boiynşa jylyna ekı ret bolatyn ülken toilardaǧy at jarysynda erkekşora bolyp ösken Aişa da, Jälel de bır-bır jüiırıkke mınıp, şabandoz retınde bäigege qatysatyn. Ekeuınıŋ de äkesı bükıl elge belgılı atbegıler edı...
Jälel köz aldyna bıraz jyldardan keiın Aişamen qaita jüzdesken sätın tura bügıngıdei köz aldyna elestep öttı.
İä, Jälel ol kezde sportfaktyŋ üşınşı kursynda oquşy edı-au! Bokspen ainalysyp jüretın. Bır künı sportzalǧa barsa, bır top qyz akrobatikamen ainalysyp jatyr eken. Ylǧi bır talşybyqtai būratylǧan jas boijetkender. Bırınen bırı ötedı. Būl osy qyzdardyŋ müsınıne közımdı suǧaryp alaiyn degendei, eleusız būryşta ūzaq uaqyt tūryp qalǧan.
Ärqaisysyna syn közben qarap, ışındegı eŋ täuırı qaisysy eken dep, baqylap tūrsa, jaraǧan arǧymaqtai, sūŋǧaq boiynda bır mın joq bıreuınıŋ jüzı būǧan tanys siiaqty, tıptı, önı ystyq tartyp barady. Äsırese, aqsary jüzı men meiırım tögıp tūratyn kökşıldeu közderı, jelkesıne şart tüiıp tastaǧan qoŋyrqai qairatty şaşyna deiın tym tanys.
Jälel qyzdarǧa tym jaqyndai berıp edı, deneşynyqtyru pänınıŋ mūǧalımı me, bır orys äielı «Chto ty tut delaeş?! Uhodi nemedlenno!» – dep ūrsa bastady. Osy kezde būǧan qarai qalǧan qyzdardyŋ arasynan: «Jälel!» dep qatty dauystap, älgı arǧymaq qyz būǧan qarai tūra jügırgenı. Sonda ǧana būl Aişany anyq tanydy. Quanyştan jürekterı jaryla jazdaǧan ekeuı köpten berı körıspegen aǧaly-qaryndastylardai saǧynsa qauyştau, sonda!..
Būlar sol künnen bastap, jiı-jiı jolyǧysyp jürdı de, köp ūzamai jürekterı jūptasyp, şyn süiısken ǧaşyqtardai, bırın bırı körmese tūra almaityn halge jettı.
Aqyry Aişamen jürgen esten ketpes ekı jyl da artta qalyp, Jälel oquyn bıtırdı de, auylyna baryp, sondaǧy orta mektepte deneşynyqtyru pänınıŋ mūǧalımı bolyp qyzmet ıstep jürdı.
Bır jyldan soŋ, qalaǧa qaityp kelıp, bokspen qaita ainalysyp, bır qatar jeŋısterge jetıp, ataǧy şyǧa bastaǧanda, qarjy tehnikumynyŋ soŋǧy kursynda oqyp jürgen Qadişamen jolyǧysty.
Aişa turaly osyndaǧy bır dosynan sūrap edı, ol betın tyrjityp: «Sol qyzdy qaitesıŋ?! Ol qazır sirkte, kündız jylqylarmen, tünde jıgıttermen oinap jür» dedı. Osy bır sözdı estıgennen keiın-aq köpten berı habarlaspai ketken Aişany saǧynbaq tügılı, esıne de alǧysy kelmeitın bolǧan.
«Osy Qadişanyŋ ädemı jüzı men erke mınezıne şyrmalyp qalmaǧanymda, Aişa menıŋ jarym bolar edı ǧoi. Ekı-aq jyl bırge jürdık. Odan keiın... ketıstık. Köp jyldan soŋ qaita qauyştyq. Endı ne bolady? Qadişa da bärın bılıp alypty. Bır soiqannyŋ bolatyny anyq-au!» – dep oilady Jälel, şar ainadan mūŋaia qarap tūrǧan özınıŋ aşan jüzıne, sūrǧūlt közderıne, qasqa maŋdaiyna esırkei, müsırkei qarap tūryp.
* * *
Meimanhanadaǧy «liuks» dep atalatyn janǧa jaǧymdy jūp-jūmsaq zattardyŋ erekşe türlerımen jabdyqtalǧan bölmenıŋ qaq ortasyndaǧy patşa taǧyndai arbiǧan kresloda appaq halat-şapanǧa qymtana oranyp alǧan, enı men köldeneŋı bırdei, elulerge kelıp qalǧan bır adam otyr. Onyŋ jaltyr basy men ülken közıldırıgı terezeden tögılıp tūrǧan kün säulesımen şaǧylysyp, özıne bır elden erekşe reŋk bergendei. Aiqastyryp tastaǧan aiaqtarynyŋ üstıŋgı jaqtaǧysy – jün-jün juan baltyrly aiaǧy tynym tappastan selteŋ-selteŋ etedı.
– Qadişa Malikovna, osy qonaqüige apta saiyn, ai saiyn bolsa da kelıp ketıp jürgenımızge neşe jyl boldy, özı? – dedı ol bır kezde qarsy bettegı divanda otyrǧan tostaqan közdı, tolyqşylau kelgen körıktı kelınşekke emıne qarap.
– Sız ne... Bazarbek Sarsenovich, ūmytyp qaldyŋyz ba? Sız SUM-ǧa direktor bolyp kelgennen berı ǧoi.
– Ä, bes jyldai bolypty-au.
– Osy jürısımızdı eşkımnıŋ sezbei jürgenıne kün saiyn qūdaiǧa şükırşılık etemın. Äiteuır, tüske deiın kelıp, tüsten keiın ketıp qalyp jürmız ǧoi. – dedı kerbez kelınşek, üstındegı kök halatynyŋ etegın serpıŋkırep tastap – Bıreu bılıp qoisa, masqaramyz şyǧady ǧoi.
– Qūdai saqtasyn! Sız bılesız be, Qadişa Malikovna, bız – ömırımızdı öte mändı ötkızıp jürgen adamdarmyz. «Ömır – örnegımen ömır, köŋıl – körnegımen köŋıl» deptı ǧoi bır danyşpan.
– Bazarbek Sarsenovich öz sözıne özı riza bolǧandai, iegı men keudesınıŋ arasyn tūtastai alyp jatqan jemsau būǧaǧyn bülkıldetıp, yrq-yrq etıp, külgen boldy.
– Neşe jyl boldy dep men ädeiı sūrap otyrmyn. Ūmytpaǧan ekensız. Sız sol jyly otyzǧa kelgensız. Andaǧy sūq sausaǧyŋyzdaǧy gauhar jüzıktı men sızge sonda syilap edım-au.
Endı, mıne, ekeumızdıŋ jürektes, tılektes bolǧanymyzǧa da bes jyl tolypty. Sonyŋ qūrmetıne myna tosty kötermei tūryp, özıŋızge arnap äkelgen syilyǧymdy ūsynsam deimın.
Bazarbek Sarsenovich ornynan auyr köterılıp, janynda tūrǧan juan portfelın aşty. Odan bır qorapty alyp şyǧyp, ışınen köz qaryqtyratyn äşekeilı altyn alqany äspettei suyryp, maŋ-maŋ basyp kelıp, Qadişanyŋ moinyna taqty. Sodan soŋ, kelınşektıŋ qoltyǧynan demep, ornynan tūrǧyzdy da, bauyryna tartyp, qyp-qyzyl ernınen ūzaq süiıp, «janym!» degen bır ün şyǧarǧanda, ekeuınıŋ de halattarynyŋ aldy aşylyp, jalaŋaş qaryndary bır-bırıne tüiıse berdı...
Bırazdan keiın jatyn bölmeden älgı oryndaryna qaityp kelıp, bır-bırıne degen yntyzarlyqqa toly tılekterın aityp, viski ışıp otyrǧandarynda, äŋgıme jelısı özınen-özı otbasylyq jaǧdailarǧa auysyp ketkenın ekeuı de aŋdamai qaldy.
– Men bügın küieuımmen ūrsysyp şyqtym, – dedı Qadişa Malikovna – ol menıŋ közıme şöp salyp jür. Aiyrylysyp ketsem qaitedı?
– Jo-oq, atama! – dep şyr ete tüstı Bazarbek Sarsenovich, – Ol sızdıŋ ülken qatelıgıŋız bolady. Sız menıŋ aqylymdy alsaŋyz, bylai ısteŋız. Qazır jūmysqa barǧannan keiın, men sızge bır keremet saǧat beremın. Sony küieuıŋızge syilaŋyz. Oǧan bylai deŋız: «Taŋerteŋ saǧan aitqandarymnyŋ bärı beker eken. Keşır. Men bügın aqylǧa kelıp, oilandym da, saǧan – saǧat, özıme alqa satyp aldym» de. Ol: «Ne üşın deidı ǧoi» sonda bylai de: Endıgı qalǧan ömırımızdı balalarymyzben bırge baqytty ömır süru üşın, bır-bırmızdıŋ jan düniemızdı tereŋ tüsınıp, syilasyp ötu üşın! Myna zattar sol ömırımızdıŋ kuäsı bolsyn!».
Mıne! Boldy! Osylai ısteseŋ, küieuıŋ köŋıldesıne barǧanyn da qoiady. Saǧan da eşqandai küdık keltırmeidı.
Qadişa Malikovna ornynan atyp tūryp, Bazarbek Sarsenovichtıŋ arqasynan qūşaqtap, jaltyr töbesınen şöpıldetıp süiıp-süiıp aldy. «Janym! Aqyldym!» degen jalyndy sözderı erkektıŋ tūla boiyn balqytyp jıbergendei boldy.
* * *
Qadişa kündegı uaqytynda jūmysynan kelgende, atasy men enesın, küieuınıŋ ekı tızesıne ekeuı bırdei mınıp alyp otyrǧan Marat pen Qanat degen ūldaryn körıp, esıktıŋ közınen berı attamai qalt tūryp qaldy.
– Mama! Mamam keldı! – dep, būǧan qarai ekı ūly qosyla jamyrasyp tūra jügırdı.
Ūldarynyŋ betınen süiıp, bauyryna basqanda, közınen ekı-üş tamşy jastyŋ ytqyp ketkenın özı de sezbei qaldy.
Ata-enesımen amandyq-saulyq sūrasyp bolǧannan keiın, jatyn bölmege bettegen kelınşek, tättı jymiyp, küieuın ışke qarai ymdap şaqyryp aldy.
Jälel özımen ılese bölmege kırgende, şat-şadyman kelınşek mūnyŋ moinyna asyla kettı de, küieuınıŋ betın ystyq demımen örtep jıbererdei bop, közınen, betınen süigıştei bastady.
– Menıŋ taŋerteŋgı qylyǧymdy keşır, janym! Keşır! Menıŋ keremet siurprizım bar, – dedı alqyna demalyp.
Mūndai tosyn qūbylystan esı şyǧyp ketken Jälel:
– Ol qandai siurpriz? – dep aŋtaryla qarap edı, Qadişa tez qimyldap, sömkesınen ekı qorapty suyryp alyp, tösektıŋ üstıne tastai saldy.
– Bız endı mäŋgı baqi tatu-tättı, baqytty ömır süretın bolamyz. «Ömır – örnegımen ömır, köŋıl – körnegımen köŋıl» degen söz bar ǧoi. Mıne, myna saǧat – saǧan. Mıne, myna altyn alqa – maǧan! Ädeiı satyp aldym. Būl zattar bızdıŋ baqytty ömırımızdıŋ, adal antymyzdyŋ qasiettı kuägerı bolsyn! Qane, myna saǧatty taqşy qolyŋa! Ǧajap saǧat. Men de alqamdy taǧaiyn. Apam men atama, balalarǧa körseteiık.
Jälel saǧatty qolyna taǧyp tūryp: «Jan jarymnyŋ köŋılın kırletıp jürgen men de aqymaqpyn ǧoi! – dep oilady. – Jarymmen, balalarymmen baqytty ömır süruım üşın – terıs jürıstıŋ bärın qoiuym kerek!».
Ol altyn alqasyn moinyna taǧyp alyp, gül-gül jainap tūrǧan kelınşegıne süisıne bır sät qarap tūrdy da, onyŋ jaŋa aşylǧan qyzǧaldaqtai ernıne jabysa kettı.
– Bız baqytty ömır süretın bolamyz! – dedı ol äielınıŋ alaulap tūrǧan ekı betıne ekı alaqanyn tösep, – Däl qazır saǧan qyz kezıŋdegıdei ǧaşyq bolyp tūrmyn!
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz