Qazaqstannyŋ bırneşe qalasyndaǧy joǧary oqu oryndarynda biyl emtihan kestesı özgerdı. Azattyq söilesken keibır student mūny Qazaqstanda mausymnyŋ 9-ynda ötetın kezekten tys prezident sailauynan körıp, bilık qalaǧan negızgı kandidatqa jappai dauys beruge mäjbür bolulary mümkın ekenın aitady. Bılım ministrlıgı men universitetter mūny joqqa şyǧarady.
«OSYNDA BOLUYMYZ ÜŞIN ÖZGERTTI»
- Demalys uaqytynda auylǧa qaitqyŋ keledı. «Barlyqtaryŋ kelesıŋder» dedı. Narazy bolǧandar boldy. Bıraq endıgı şeşılıp qoiǧan soŋ, qarsy şyǧuǧa bolmady, - deidı ol.
Universitet studentterınıŋ keibırı sessiia uaqyty ūzarǧanyn, bırı mındettı öndırıstık täjıribe men emtihan uaqytynyŋ auysqanyn rastaǧanymen, eşbırı aşylyp sūhbat beruge yqylasty bolmady. Tek özınıŋ 2-kurs studentı ekenın aityp, atynyŋ qūpiia qaluyn sūraǧan student byltyr da oqudyŋ mausym aiynyŋ ortasynda aiaqtalǧanyn, bıraq biylǧy sabaq kestesıne özgerıs engızılgenın aitty.
- Biyl mamyrdyŋ altysynda öndırıstık täjıribege ketemız de, Almatyda mamyrdyŋ 29-ynda bolamyz. Būryn praktikaǧa ärkımdı är jaqqa jıberetın, biyl osy jaqta boluymyz üşın sessiia uaqytyn özgerttı. Ne üşın özgertkenın aitqan joq, - dedı ol.
Qazaq ūlttyq agrarlyq universitetınıŋ oqu ısı jönındegı prorektory Baqyt Halyqova «sabaq kestesı özgerıp, sessiia uaqyty ūzardy» degen aqparatty joqqa şyǧardy.
- Sessiia uaqytyn ūzartu siiaqty äŋgıme joq bızde. Akademiialyq küntızbe boiynşa oqu kestesı basynda qalai jasaldy, solai qaldy. Eşqandai özgerıs joq. Bız auyl şaruaşylyǧy universitetı bolǧandyqtan mezgılge qarai özgerıster bolady. Kestemız basqa universitetterge qaraǧanda basqa. Sessiia biyl 15-23 mausymda bıtedı. Oqu 15 aptada bıtıp tūr, - dedı Halyqova.
Azattyq tılşısı «erekşe keste» turaly şaǧymdy basqa oqu oryndarynda oqityndardan da estıdı. Qazaq bas säulet-qūrylys akademiiasynyŋ 2-kurs studentı Ruslan da sessiia uaqytynyŋ özgergenın aitady. Onyŋ sözınşe, äkımşılık nauryzdyŋ soŋynda studentterge sessiia kestesın jıbergen. «Älgı keste boiynşa mausymnyŋ toǧyzyna deiın qaituymyz kerek edı» deidı Ruslan.
- Bıraq aiaq astynan 20 mausymǧa deiın [Almatyda] bolatyndai etıp özgertıp tastady. Barlyǧy erte qaituǧa dämelenıp otyrǧan. Köp adam bilet alyp tastady degendei. Eşteŋe tüsındırgen joq. Sebebın sūraǧanymyzda «joǧarydaǧylar solai şeştı» deidı. Qarsylyq tanyta almaimyz. Tanytsaq, oqudan şyǧyp qaluymyz mümkın. Grantta oqyǧan soŋ, ondai zattar (narazylyq şarasy – red.) ıstei almaimyz, - dedı student.
Qazaq bas säulet-qūrylys akademiiasy rektorynyŋ orynbasary Janerke İmanbaeva «sessiia uaqyty ūzardy» degen aqparatty terıstedı. Bärı akademiialyq küntızbede josparlanǧandai jürıp jatyr. Bızde oqu jyl saiyn mausym aiynyŋ soŋynda aiaqtalady. Biyl soŋǧy sessiia mausymnyŋ 21-ınde ötedı. Aqparatyŋyz jalǧan, - dedı ol.
Bıraq osy akademiianyŋ jäne bırneşe studentı Azattyqqa emtihan kestesı bırneşe ret özgergenın rastady. Bırınşı jäne ekınşı kurs studentterınıŋ sözınşe, rektorat äuelde sessiiany mamyrǧa belgılegen, keiın «prezident sailauyna bailanysty» mausymǧa auystyryp, «18-ge tolmaǧandar bolǧandyqtan» (dauys bere almaityn azamattar - red.), kestenı būrynǧy uaqytyna jyljytqan. Studentter arasynda «täjıribe men sessiia uaqyty auysty» degender de bar. Olardyŋ bırı Azattyq tılşısıne «2018-2019 oqu jylyndaǧy emtihan kestesınıŋ dekandarǧa arnalǧan soŋǧy nūsqasy» atalatyn qūjatty jıberdı. Akademiia tırkeuşısı Svetlana Buganova men bırneşe oqytuşynyŋ esımı atalatyn qūjatta «soŋǧy emtihan mausymnyŋ 14-ınde aiaqtalady» dep körsetılgen.
«SAILAUǦA BAILANYSTY ÖZGERTTI»
Almaty tehnologiialyq universitetınıŋ 2-kursynda oqityn Aslan sessiia kestesınıŋ özgerıp, biyl emtihandar mausymnyŋ 21-ınde aiaqtalatynyn aitady.
- Biyl praktikany bırınşı qoidy da, sodan keiın mausymda sessiia ötetın boldy. «[Universitet äkımşılıgı] sessiiany tapsyrǧan soŋ studenttıŋ köbı praktikany türlı jolmen şeşıp ketedı» dep oilady. Sessiia maŋyzdy ǧoi. Odan eşkım ketpeidı, ketıp qalsaŋ jazǧy oquǧa qalasyŋ. Byltyr mūndai emes edı, - dedı ol.
Almaty tehnologiialyq universitetınıŋ prorektory Qaltai Batholdin sessiia men täjıribe uaqytynyŋ özgergenın rastap, mūnyŋ studentter praktikadan ötıp, esep ötkızıp ketuı üşın qabyldanǧan şeşım ekenın aitty.
- Praktika esebı ötkızılıp, qorytyndylanbasa, student keler jylǧa köşpei qalady. Olar «emtihandy tapsyrdyq, praktikany bıtırdık» deidı de, üilerıne qaityp ketedı. Būryn aldymen – sessiia, artynşa praktika bolatyn. Endı ekeuınıŋ ornyn auystyrdyq. Biyl studentter men jauapty oqytuşy praktika esebın ötkızedı de, studentter emtihanǧa qatysady. Sodan soŋ üilerıne «keler jylǧa öttım» dep, emın-erkın qaita beredı, - dedı prorektor.
Onyŋ sözınşe, biyl sessiia mausymnyŋ 24-ınde aiaqtalady. «Mūndai täjıribe bızde bolǧan» degen prorektor byltyr äuelı studentterdıŋ emtihan tapsyrǧanyn, onan soŋ täjıribeden ötkenderın aitty.
Abylai han atyndaǧy Qazaq halyqaralyq qatynastar jäne älem tılderı universitetı men Abai atyndaǧy ūlttyq pedagogikalyq universitetınıŋ bırneşe studentı Azattyqqa emtihan kestesınıŋ ūzarǧanyn aitty.
Abai atyndaǧy ūlttyq pedagogikalyq universitetınıŋ keibır studentterınıŋ sözınşe, biyl sessiia mausym aiynyŋ toǧyzynan keiın aiaqtalady. Bıraq universitet äkımşılıgınıŋ ökılı oqu ornyna barǧan Azattyq tılşısınen «sūraq qoiuǧa redaksiiadan jazbaşa rūqsat qaǧazdy» talap etıp, kommentarii beruden bas tartty.
Emtihan uaqyty Qazaq halyqaralyq qatynastar jäne älem tılderı universitetınde de özgergen. Oqu ornynyŋ 4-kurs studentı Azattyqqa «mūǧalımder jinalys kezınde mūndai özgerıs sailauǧa bailanysty engızılgenın aitty» dedı. Universitet qyzmetkerlerınıŋ bırı «barlyq fakultette sessiia kestesı özgerıp, emtihandar mausymnyŋ 12-sıne deiın sozylǧanyn» habarlady.
Sessiia uaqyty Almaty universitetterınde ǧana emes, Nūr-Sūltanda da özgergen. Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ 1-kurs studentı Aiǧanym mūndai özgerıske narazy.
- Mūǧalımder «Sender 9 mamyr, 22 nauryz kezderı demaldyŋdar. Sondyqtan aptany sozyp jatyrmyz» dep aitty. Mūndai merekelerdı biyl bırınşı ret toilap jatqan joqpyz. Bıraq būǧan deiın mūndai özgerıs bolmaǧan. Özımız sailauǧa bailanysty dep tüsındık, - dedı ol.
Studentter emtihan uaqytynyŋ özgeruın äleumettık jelıde de talqylaǧan. EŪU studentterınıŋ paraqşasynda atyn atamaǧan qoldanuşy «Nege universitet äkımşılıgı kestenı qalaǧandarynşa özgertedı? Būǧan nege köndıgıp otyruymyz kerek? Ärbır emtihannyŋ arasy – 5-6 kün. Oqudyŋ 16-aptasyn qosyp qoidy» dep jazady. Azattyq Euraziia ūlttyq universitetınıŋ äkımşılıgımen bırneşe ret habarlasauǧa tyrysqanymen, jauapty prorektormen söilesudıŋ sätı tüspedı. Universitet Azattyqtyŋ jıbergen resmi saualhatyna älı jauap bermedı.
«EŞKIM MÄJBÜRLEP JATQAN JOQ»
Bırer apta būryn Azattyq Almatydaǧy halyqqa qyzmet körsetu ortalyqtaryna meken-jai anyqtamasyn aluǧa kelgen studentterdıŋ kürt köbeigenın jazǧan. Tūran universitetınıŋ ökılı «taiauda Qazaqstan joǧary oqu oryndarynyŋ qauymdastyǧy aldaǧy sailauǧa bailanysty arnaiy hat joldap, joǧary oqu oryndary studentterınıŋ qaida tırkeude tūrǧany jaily aqparat berudı sūraǧanyn» aitqan.
Būdan soŋ Azattyq poştasyna attarynyŋ qūpiia qaluyn sūraǧan jüzge taiau student hat joldady. Olar universitet äkımşılıgınıŋ özderınen jeke bas derekterın sūratyp jatqanyn, keibırı mūǧalımder äldebır aryzǧa mäjbürlep qol qoidyryp jatqandaryn aitady. Hattarǧa tırkelgen suretke qaraǧanda, ötınışte basqa qaladan kelgen studenttıŋ özın sol universitet tūrǧan audandaǧy sailau uchaskesıne tırkeudı sūraǧany aitylady.
Aryz toltyrǧanyn aitqandar arasynda Almatydaǧy Jürgenov atyndaǧy Qazaq ūlttyq öner akademiiasynyŋ studentterı de bar. Universitettıŋ tärbie ısı jäne äleumettık mäseleler jönındegı prorektory Almas Şoman studentterdıŋ mūndai ötınış toltyrǧanyn rastady. Bıraq onyŋ sözınşe, «studentterdı eşkım mäjbürlemegen». «Studenttıŋ äldebır sailau uchaskesıne özın tırkeu turaly ötınış jazuyna sessiia men praktika uaqytynyŋ auysuy sebep» deidı ol.
- Sessiia mamyrdyŋ 30-ynda bıtedı. Ary qarai praktika bolady. Ol mausymnyŋ ortasyna qarai bıtedı. Täjıribe ūzartylǧany – keibır studentter [Almatyda] qalady degen söz. Olar osynda qalatyn bolǧan soŋ, osylai jazdyryp jatyrmyz. Studentterdı eşkım mäjbürlep jatqan joq, - dedı Almas Şoman.
Universitet ökılınıŋ sözınşe, mūndai ötınıştı studenttıŋ bärı jazyp jatqan joq. Ol «üiıne qaitatyndardyŋ öz qalalarynda dauys beretının» eskerttı.
«ANYQTAMANY KIM SŪRATQANYN ANYQTAI ALMADYQ»
Qazaqstan Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ joǧary jäne joǧary oqu ornynan keiıngı bılım departamentınıŋ direktory Ädılet Toibaev «studentterdıŋ özderın äldebır sailau uchaskesıne tırkeu turaly ötınış jazyp jatqany» turaly estımegenın aitty.
«Sessiia uaqytynyŋ ūzartyluy zaŋdy ma?» degen Azattyq tılşısınıŋ sūraǧyna Toibaev «Emtihan uaqytyn universitetterdıŋ özı bekıtedı. Oqu oryndaryna akademiialyq basqaru erkındıgı berılgen» dep jauap berdı. Qyrküiektıŋ 1-ınde bastalatyn oqu jylynyŋ naqty aiaqtalatyn uaqyty, ministrlık ökılınıŋ sözınşe, belgılenbeidı.
- Bır universitet oqudy qaŋtardyŋ 15-ınde bastasa, oqu jylyn erte aiaqtaidy. Studentterıne tört apta demalys berıp, oqudy qaŋtardyŋ 21-ınde bastaǧan oqu oryndary semestrdı keş aiaqtaidy. Semestr 10 aptadan bastalyp, 20 apta aralyǧyna sozyluy mümkın. Būl – universitetterdıŋ öz taŋdauy, - dedı ministrlık ökılı.
Toibaevtyŋ aituynşa, Bılım jäne ǧylym ministrlıgıne «Almatydaǧy joǧary oqu oryndarynda äldekımder studentterden meken-jai anyqtamasyn sūratyp jatyr degen» äŋgıme jetken.
- [Studentterden] mekenjai anyqtamasyn sūratu mäselenın tekserdık. Bırneşe universitetpen söilestık. Studentter arasynda «universitet meken-jai anyqtamasyn sūratyp jatyr» degen äŋgıme jürgenı ras, bıraq būǧan oqu oryndary äkımşılıkterınıŋ eş qatysy joq. Joǧary oqu oryndary ministrlıkke «meken-jai anyqtamasyn jinaǧan joqpyz» dedı. Universitetke anyqtama äkeludıŋ eş qajetı joq. Ministrlık mūndai nūsqau bergen joq, - dedı ol.
Toibaevtyŋ sözıne qaraǧanda, ministrlık meken-jai anyqtamasyn jinau boiynşa tekseru jürgızgen, bıraq vedomstvo aqparatty kım jinaǧanyn «sol küiı anyqtai almaǧan».
STUDENTTERDIŊ QALǦANYNA KIM MÜDDELI?
Almatylyq studentter joldaǧan hatta sailau uchaskesıne tırkeu turaly ötınıştı studentter audan äkımderıne jazǧany körınedı. Osyǧan bailanysty Azattyq Almaty äkımı Bauyrjan Baibektıŋ atyna hat joldaǧan. «Sailauǧa qatysuşylar sany köp boluy üşın äkımdık qandai da bır şara qabyldap jatyr ma?» degen saualǧa äkımdık äzırge jauap bergen joq.
Azattyq tılşısınıŋ «Sailauǧa studentterdıŋ qatysuyna äldekım müddelı me?» degen sūraǧyna Qazaqstan ortalyq sailau komissiiasy töraǧasynyŋ keŋesşısı Maqsathan Anapin «Eşkım müddelı emes. Sailauǧa kelu-kelmeu – adamnyŋ öz erkı» dep jauap berdı.
- Äkımdıkter de, basqalar da sailauǧa adamnyŋ köp qatysuyna jauap bermeidı. Mynanşa paiyz bolu kerek degen [talap] joq, - dedı komissiia ökılı.
Alaida Ortalyq Aziiadaǧy demokratiiany damytu qorynyŋ direktory Tolǧanai Ümbetälieva Qazaqstandaǧy prezident sailaularynda «äkımşılık resurs jiı qoldanylady» deidı.
- Mausymnyŋ 9-ynda ötetın kezekten tys prezident sailauyndaǧy jetı kandidattyŋ ışınde ekı ümıtkerdıŋ – «Nūr Otan» partiiasynan qatysatyn Qasym-Jomart Toqaev pen «Ūlt taǧdyry» qozǧalysynyŋ kandidaty Ämırjan Qosanovtyŋ mümkındıgı şamalas. Bilık köbırek qoldauǧa, onyŋ ışınde studentterdıŋ de osynda qalyp, saiasi elita ūsynǧan kandidatqa dauys bergenıne mūqtaj. Ekeuınıŋ mümkındıgı şamalas bolǧanymen, Toqaevta säl basymdyq bar. Būl – äkımşılık resurs jäne bilıktıŋ baqylauymen jürgızıletın dauys sanau kezeŋı, - deidı ol.
Ümbetälievanyŋ pıkırınşe, studentter üilerıne qaityp, özderı tūratyn qalada da dauys bere alady. «Bıraq mūndai jaǧdaida olar baqylaudan şyǧyp, qalaǧan adamyna dauys beruı mümkın» deidı ol.
- Menıŋşe, studentterdı alyp qaludyŋ eŋ basty sebebı – olardy Toqaevqa dauys bergızu. Sebebı Qazaqstan zaŋnamasy boiynşa, sailauǧa qanşa adam kelgenı maŋyzdy emes. Qanşa adam qatysqanyna qarai eseptei beredı. Qazır [bilık üşın] eŋ bastysy – sailauǧa kelgender arasynda Toqaevqa basym dauys jinau, - deidı saiasattanuşy.
Qazaqstanda 1995 jyly qyrküiekte qabyldanǧan «Sailau turaly» zaŋnyŋ sailau qaǧidalary jazylǧan 3-babyna säikes, azamattar sailauǧa erikti türde qatysady. Bapta «Azamatty sailauǧa qatysuǧa nemese qatyspauǧa mäjbürleuge, sondai-aq onyŋ erkin bildirudi şekteuge eşkimniŋ de qūqyǧy joq» dep jazylǧan.
Qazaqstan statistika komitetınıŋ esebınşe, elde 540 myŋ student bar. Qazaqstandaǧy universitet jäne kolledj studentterı äleumettık jelıde oqu oryndary bilık tarapynan ūiymdastyrylǧan şaralarǧa, äkımdıktıŋ fleşmobtaryna erkınen tys aparatynyn aityp şaǧymdanady. Memlekettık universitettıŋ bırınde üş student «Almaty turyna» körermen retınde barmaǧany üşın jataqhanadan şyǧarylyp, keiın basylymdar jazǧan soŋ qaita qabyldanǧan.
Eskertu: Studentterdıŋ jeke bas qauıpsızdıgı üşın maqaladaǧy keiıpkerler esımı özgertıldı.
"Azattyq" radiosy
