Toqaŋ, Toqtar Äubäkırov! Onyŋ ardaqty esımın jalpaq jūrtqa äigıleuge bırı qolyna qalam, bırı mikrofon ūstaǧan menıŋ ärıptesterım az eŋbek sıŋırgen joq. Synaqşy ūşqyş bop jürgen qaisar qazaqty eŋ aldymen öz jūrtyna Jüsıpbek Qorǧasbek tanystyrdy. Jıgerlı Jükeŋ tūlǧaly Toqaŋdy Şymbūlaq jaqta şaŋǧy teuıp jürgen jerınen tauyp alyp, saǧattap äŋgımelesıp, eldı eleŋ etkızgen äigılı ocherkın jariialady. Sol küngı «Qazaq ädebietı» qoldan-qolǧa timei oqyldy. Odan soŋ Ermūrat Bapi ūltymyzdyŋ tūŋǧyş ǧaryşkerı şyrqau biıkke jol tartqanda körşı eldıŋ törındegı Jūldyzdy qalaşyqqa arnaiy baryp, batyr aǧasynyŋ jetı qat köktegı är sätın qas-qaqpai qadaǧalap otyryp, äserlı reportaj jazdy. Al Talǧat Süiınbai Er Toqaŋ köşın bastaǧan qazaq kosmosy mäselelerın ünemı zerdelep, älı künge deiın erınbei-jalyqpai qalam terbep keledı. Toqtardy töbesıne kötergen basqa da jurnalister jeterlık.
Osydan on ekı jyl būryn, iaǧni, 2010 jylǧy 21-22 qazan künderı Stambulda Düniejüzılık türkı forumy öttı. Forumǧa türkı tıldes elderdıŋ eŋ tanymal tūlǧalary keldı. «Bız olardy bükıl türkı jūrty bolyp maqtan tūtuymyz kerek!». Daŋqty azamattardy şaqyrǧandaǧy maqsat osy bolǧan siiaqty. Tıptı türıkterge üş qainasa sorpasy qosylmaityn jat jūrtta bilıkke qol jetkızıp, ırı qyzmet ıstep jürgen tuystarymyz da barşylyq eken. Sol kezdegı Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ ökılı retınde basqosuǧa bız de qatystyq.
Tanymal türkı tıldesterdıŋ ışındegı eŋ äigılısı bızdıŋ Toqtar Äubäkırov boldy. Aldymen küllı türık onyŋ taudai tūlǧasyna nazar audardy. Boiy ekı metrge juyq, salmaǧy jüz jiyrma bes kelı qaharman qazaq jiylǧandardyŋ ortasynan bırden közge tüstı. Jauyryny qaqpaqtai, atpal azamattyŋ jasy alpystyŋ törteuınde dep eşkım de oilamaidy. Onyŋ qazaqtyŋ alǧaşqy ǧaryşkerı ekenın estıgende bükıl türıktıŋ esı şyqty. Al köşede ony bırden tanyp, arnaiy kelıp amandasqandar da az bolǧan joq.
Forumǧa töraǧalyq etuşınıŋ: «Bızdıŋ jiynymyzǧa türkı halyqtarynyŋ arasynan şyqqan tūŋǧyş ǧaryşker Toqtar Äubäkırov qatysyp otyr. Kelesı sözdı soǧan beremız», – dep habarlaǧany sol eken, keŋ zaldyŋ ışı guıldei jöneldı. Ol sözın bastasymen-aq tynyştyq ornady. Öte ädemı söiledı. Türık jūrtynyŋ bır bölşegı bolyp sanalatyn qazaqtardyŋ ömırınen mysal keltırdı. Öz halqynyŋ eşkımge bas imegen örlıgı turaly aitty. Bükıl türkılerge tän qasietterdı därıpteuge şaqyrdy. Sözı jıgerlı şyqty. Jiylǧan jūrt oǧan şynaiy qoşamet körsettı. Sodan bastap el Toqaŋa damyl taptyrmady. Bärı de az-kem bolsa da äŋgımelesıp, pıkır alysuǧa tyrysty.
Türkiialyq qandasymyz, belgılı käsıpker, «Burak» firmasynyŋ basşysy Derbış Qylyş bergen qonaqasyda Toqaŋ ǧaryş turaly qyzyq äŋgıme şerttı.
– Kez-kelgen närsenıŋ basy men aiaǧy bolady. Bastalǧan närse äiteuır bır jerden bıtedı. Mynau qalanyŋ da, anau kösılıp jatqan teŋızdıŋ de tūiyqtalatyn
jerı bar. Al myna ǧaryş degenıŋ ūşy-qiyry joq şeksız dünie. Osyǧan qairan qalam, – deidı.
Türkiialyq qazaqtar bärın bılgısı keledı. Qolyna bır tüsken ǧaryşkerden oŋailyqpen aiyrylǧysy joq. Kez-kelgen sūraqty qoiyp kep qalady.
– Toqtar aǧa, ǧaryşqa ūşatyn künı qobaljydyŋyz ba, dälırek aitqanda, qoryqtyŋyz ba? – dedı olardyŋ bırı.
– Nege qorqam?!, – dedı Toqaŋ jūlyp alǧandai, – Qauıp-qatermen talai ret betpe-bet kelgen synaqşy ūşqyş emespın be? Men ǧaryşqa jūmys ısteu üşın, berılgen tapsyrmany oryndau üşın ūştym. Sondyqtan menıŋ būl sapar barysynda qorqyp jüruge uaqytym da bolǧan joq.
Jalpy, men Iýrii Gagarinnen keiın ūşqan jetpıs ekınşı ǧaryşkermın. Dästür boiynşa ǧaryşqa ūşar aldynda ūiyqtatady. Bırqatar ǧaryşkerler alaŋdap, köpke deiın köz ıle qoimaidy. Al men tura Gagarin sekıldı salǧannan qor ete tüsıp, sespei qatyp ūiyqtappyn. Tıptı bır därıger «jorta ūiyqtap jatqan joq pa eken» dep, bölmede tyǧylyp qalyp, menı jarty saǧattai baqylapty. Ony keiın bıldım...
Taǧy bır türkiialyq qandasymyz tosyn saual qoidy.
– Toqtar aǧa, ǧaryş degen bır tylsym älem ǧoi. Ne kördıŋız ol jaqtan?
Ǧaryşker küldı.
– Ne köruım kerek edı?
– Qaidan bıleiın... Baryp kelgen ǧaryşkerler tüsınıksız qūbylystarǧa tap kelıptı, anany-mynany körıptı, bıraq eşkımge aituǧa bolmaidy eken dep jatady ǧoi. Jyn-şaitan...
– Menıŋ ondaiǧa qaraityndai uaqytym da bolǧan joq. Sız aityp otyrǧan närseler bolmaidy ǧaryşta... Al jerde jüruı mümkın.
Ǧaryşker qaljyŋǧa būryp, rahattanyp tūryp küldı.
* * *
Sol saparda Toqaŋmen bırge Stambuldyŋ dükenderın aralap, aǧamyzǧa kostium ızdegenbız. Myna qyzyqty qaraŋyz, oǧan şaq keletın bıreuı de tabylmady. Keibırınıŋ jeŋı qysqa, endıgısınıŋ jauyryn tūsy tar... Sodan soŋ sol eldegı käsıpker qandasymyz Derbış Qylyş Toqtar aǧany öz dükenıne ertıp baryp, arnaiy kostium tıktırıp berdı. Derbıştıŋ altyn şaşty qyzmetker qyzy Er Toqamnyŋ qoly men jauyrynyn, iyǧy men belın, keudesı men jotasyn ölşep jatqanda ekeuıne de bıldırmei, sonyŋ bärın miǧa toqyp, qaǧazǧa tüsırıp aldym. Baiaǧyda Qajymūqan üiıne bır kelıp qonǧanda Äukeŋ, Äuelbek Qoŋyratbaev basynan başaiyna deiıngı ölşemderın jazyp alyp, keiın «Keruen» degen kıtabynda jariialady ǧoi. Sol esımızge tüstı. Erekşe erlerge, alyp adamdarǧa qatysty ärbır derektı qasterlep saqtai bıluımız kerek şyǧar dedık. Ol turaly keiın...
* * *
Bügın – Toqtar Äubäkırovtıŋ ǧaryşqa attanǧan künı. Qazaq ǧaryşnamasynyŋ bastalǧan sätı. Myna bır suretter de Şükır Şahaidyŋ tübı körınbeitın tūŋǧiyq arhivınen şyqty.
Sız ūşqan kün! Merekemız! Qūtty bolsyn! Aman jürıŋız, Alyp Er Toqa!
