Bizdi osy ýaqytqa deıin «Saıasat saıqal qatynnyń tirligi» dep qulaǵymyzǵa quıyp keldi. Munyń túbinde eldiń sanasyn saıasattan aýlaq salyp, memlekette ne bolyp jatqanynan habarsyz etip, basshylardyń ne istep jatqanynan beıhabar máńgúrtterdi tárbıeleý ǵana jatyr. Bizdi saıasatqa aralaspa, basyń ketedi, tynysh otyr, tynyshtyq kerek, olar óıtedi búıtedi deıtin úlken býynnyń da sany asa kóp. Solardy sóıletip te saıasatty saıqal qattynnyń tirligi etip kórsetedi. Negizi saıasat saıqal qatynnyń tirligi bolsa onda saıasattaný ǵylymdary da saıqal ǵylym bolyp shyǵar edi. Bizge onda shetelde «Bolashaqpen» saıqal ǵylymdy úırený úshin jastardy oqytýdyń, sol úshin eldiń qazynasynan qarajatty shyǵyndaýdyń túkke de keregi bolmaı qalar edi. Nege keregi bar saıqal ǵylymdy ıgerip? Maqsaty eldi tonap, halyqty azdyryp, lıngvoıd, etnoıd, túbi genoıd jasaý ma? Saıası ǵylymnyń negizi – halyqty basqarý, eldikti, ulttyq múddeni, eldiń saıası mádenıeti men órkenıetin qalyptastyrýda jatyr. Shynaıy saıası ǵylym urlyq pen tonaýdy, eldi azdyrýdy kózdemeıdi, eldik murat-maqsattardy ǵana iske asyrady.Saıasat osyny jasaýy kerek. Áıtpese ol saıasat emes, saıqal qatynnyń tirligi ǵana bolyp qalady.
Jalpy adamzattyń tarıhynda óz elin órkenıettiń kóshine bastaǵan óte daryndy saıasatkerler (Mysaly, Nelson Mandela, Lı Kýan B, Martın Lıýter Kıng, Mahatma Gandı, Avramm Lınkoln sııaqty) óte az bolǵan. Saýsaqpen ǵana sanaryqtaı. Sondyqtan ǵoı, eshqandaı basshy senderge demokratııa men azamattyq qoǵamdy qalyptastyryp bermeıdi, ony azamattar qysyltaıań kezderde nemese sanaly túrde saıası úrdisterdi tereń túsine bastaǵanda ǵana iske asyrýǵa kirisetini. Sanaly, órkenıetti joldy tańdaıtyn qoǵam eshqashan da basshyǵa tabynbaıdy. Basshyǵa tabynǵan qoǵam órkenıettiń jolyna túse almaıdy. Eki tarap dıfferenııal men ıntegral sııaqty. Mundaı qoǵam aqty aq, qarany qara dep aıta alady. Ashyq minez kórsetedi. Óz múddesin eskerýsiz qaldyrmaıdy. Mundaı eldiń azamattarynyń bári saıasatty baqylaıdy, saıası oıyn aıtady. Qoǵamǵa, adamǵa týra kelmeıtin reformalar jasalsa, ashyq qarsy shyǵady. Bizdiń qoǵamnyń eń bir quryǵan ári mahrum bolyp turǵan tusy da osy. Sebebi adam men qoǵamnyń túptiń túbinde qysym men enzýradan, bıýrokratııa men saıası qýdalaýdan keýdesi qaq aıyrylary sózsiz. Ádiletsizdikke tóze berý adam balasyna tán emes. Saıası darynsyz basshylar ǵana osyny túsinbeıdi. Ataqqumar, toıymsyz, bılikkumar basshylarǵa qoǵamnyń krıtıkalyq saıası halin uǵyný buıyra bermeıdi. Al bizdiń qazaq halqyna saıasatty túsine bilý qazirgi jaǵdaıda ábden qysylǵan formada ǵana uǵynýǵa týra kelip otyr. Bizdiń qoǵam qazir asa saıasatshyl. Bir ózgeristi jasaǵysy keledi, biraq jan-dármen jetpeı tur. Bir birine senim ólgen. Turmysy turalaǵan, jigeri de qulaǵan. Sol sebepti senimdi qozǵala almaıdy. Sondyqtan osy joly qoǵam taraby bir belsendilikke barmasa, saýatsyz saıası úrdisterdiń qandaı jaǵdaılarǵa tap qylatynyn durys boljaı almasa, izdenbese, aldaǵy joly qysyla beretin bolydy. Biraq túbi jarylady.
Qazaq halqy bul ádiletsizdikti sońǵy 30 jyldyń ishinde ǵana kórgen joq. Munyń tamyry sonaý patshalyq Reseıden bastaý alady. Stalınniń, bolshevıkterdiń, qyzyl kammýnıstterdiń qazaqqa jasaǵan qandy genoıdi men opasyzdyǵy aldyńǵy býynnan búgingi býynnyń tamyryna deıin boılap, súıegine deıin ótip ketken. Qorqynysh genmen de qýalap keletinine kózim jetti. Bul zertteýler jasasa tom tom kitaptar bolatyny da sózsiz. O bastan bizdiń gendik aqparattyq ózegimizge soqqy jasalǵan. Qazirgi kúnge deıin toqtaǵan emes. Qazaqtyń tynystap, ózin ózi izdep, bulqynyp, negizine orala almaı otyrǵany da osydan. Túp negizi óte myqty, ońaılyqpen ózegi shirimeıtin ult ekeni san ǵasyr boıy dáleldenip kele jatyr. Osy joly esin jınap alsa, qazaqty eshkim de toqtata almasy aıdan anyq. Sondyqtan tek saýatty aqparattyq ıdeologııa jasaı berý kerek, jasaı berý kerek, múldem toqtamaý kerek. Saýatty aqparat jeńip shyǵady. Sebebi, bizdiń ulttyń osy ýaqytqa deıin azap shekken qara túnekten ózin arashalap, kózi ashylyp, aıy da ońynan týatyn sátte turmyz. Bul bizdiń qazirgi jas urpaqtyń enshisinde qalady. Biz ózimizdiń ulttyq qundylyqtarymyz ben tarıhymyzdy solarǵa jazyp berip, ulttyq ıdeologııany qalaıda qalyptastyrýymyz kerek. Áıtpese, qazirgi jaýqazyndardy qýratyp alsaq, ońbaı utylyp, ókinishke tap bolamyz. Nemquraılylyq óziniń janyna qalaı batqanyn qazaq osy joly anyq sezine bastady. Demek, bul da durys úrdis. Ulttyń ózin ózi qorǵaý fýnkııasy da iske qosyldy degen sóz. Órkenıetti qoǵamdyq sanany qalyptastyrýǵa birimiz qalmaı atsalysaıyq. Bárimiz izdeniske túseıik. Izdegen adam tabady. Izdengen qoǵam órkenıettiń kóshine jarmasady.
BEKBOLAT QARJAN
