Bızdı osy uaqytqa deiın «Saiasat saiqal qatynnyŋ tırlıgı» dep qūlaǧymyzǧa qūiyp keldı. Mūnyŋ tübınde eldıŋ sanasyn saiasattan aulaq salyp, memlekette ne bolyp jatqanynan habarsyz etıp, basşylardyŋ ne ıstep jatqanynan beihabar mäŋgürtterdı tärbieleu ǧana jatyr. Bızdı saiasatqa aralaspa, basyŋ ketedı, tynyş otyr, tynyştyq kerek, olar öitedı büitedı deitın ülken buynnyŋ da sany asa köp. Solardy söiletıp te saiasatty saiqal qattynnyŋ tırlıgı etıp körsetedı. Negızı saiasat saiqal qatynnyŋ tırlıgı bolsa onda saiasattanu ǧylymdary da saiqal ǧylym bolyp şyǧar edı. Bızge onda şetelde «Bolaşaqpen» saiqal ǧylymdy üirenu üşın jastardy oqytudyŋ, sol üşın eldıŋ qazynasynan qarajatty şyǧyndaudyŋ tükke de keregı bolmai qalar edı. Nege keregı bar saiqal ǧylymdy igerıp? Maqsaty eldı tonap, halyqty azdyryp, lingvosid, etnosid, tübı genosid jasau ma? Saiasi ǧylymnyŋ negızı – halyqty basqaru, eldıktı, ūlttyq müddenı, eldıŋ saiasi mädenietı men örkenietın qalyptastyruda jatyr. Şynaiy saiasi ǧylym ūrlyq pen tonaudy, eldı azdyrudy közdemeidı, eldık mūrat-maqsattardy ǧana ıske asyrady.Saiasat osyny jasauy kerek. Äitpese ol saiasat emes, saiqal qatynnyŋ tırlıgı ǧana bolyp qalady.
Jalpy adamzattyŋ tarihynda öz elın örkeniettıŋ köşıne bastaǧan öte daryndy saiasatkerler (Mysaly, Nelson Mandela, Li Kuan B, Martin Liuter King, Mahatma Gandi, Avramm Linkoln siiaqty) öte az bolǧan. Sausaqpen ǧana sanaryqtai. Sondyqtan ǧoi, eşqandai basşy senderge demokratiia men azamattyq qoǧamdy qalyptastyryp bermeidı, ony azamattar qysyltaiaŋ kezderde nemese sanaly türde saiasi ürdısterdı tereŋ tüsıne bastaǧanda ǧana ıske asyruǧa kırısetını. Sanaly, örkeniettı joldy taŋdaityn qoǧam eşqaşan da basşyǧa tabynbaidy. Basşyǧa tabynǧan qoǧam örkeniettıŋ jolyna tüse almaidy. Ekı tarap differensiial men integral siiaqty. Mūndai qoǧam aqty aq, qarany qara dep aita alady. Aşyq mınez körsetedı. Öz müddesın eskerusız qaldyrmaidy. Mūndai eldıŋ azamattarynyŋ bärı saiasatty baqylaidy, saiasi oiyn aitady. Qoǧamǧa, adamǧa tura kelmeitın reformalar jasalsa, aşyq qarsy şyǧady. Bızdıŋ qoǧamnyŋ eŋ bır qūryǧan ärı mahrūm bolyp tūrǧan tūsy da osy. Sebebı adam men qoǧamnyŋ tüptıŋ tübınde qysym men senzuradan, biurokratiia men saiasi qudalaudan keudesı qaq aiyrylary sözsız. Ädıletsızdıkke töze beru adam balasyna tän emes. Saiasi darynsyz basşylar ǧana osyny tüsınbeidı. Ataqqūmar, toiymsyz, bilıkkūmar basşylarǧa qoǧamnyŋ kritikalyq saiasi halın ūǧynu būiyra bermeidı. Al bızdıŋ qazaq halqyna saiasatty tüsıne bılu qazırgı jaǧdaida äbden qysylǧan formada ǧana ūǧynuǧa tura kelıp otyr. Bızdıŋ qoǧam qazır asa saiasatşyl. Bır özgerıstı jasaǧysy keledı, bıraq jan-därmen jetpei tūr. Bır bırıne senım ölgen. Tūrmysy tūralaǧan, jıgerı de qūlaǧan. Sol sebeptı senımdı qozǧala almaidy. Sondyqtan osy joly qoǧam taraby bır belsendılıkke barmasa, sauatsyz saiasi ürdısterdıŋ qandai jaǧdailarǧa tap qylatynyn dūrys boljai almasa, ızdenbese, aldaǧy joly qysyla beretın bolydy. Bıraq tübı jarylady.
Qazaq halqy būl ädıletsızdıktı soŋǧy 30 jyldyŋ ışınde ǧana körgen joq. Mūnyŋ tamyry sonau patşalyq Reseiden bastau alady. Stalinnıŋ, bolşevikterdıŋ, qyzyl kammunistterdıŋ qazaqqa jasaǧan qandy genosidı men opasyzdyǧy aldyŋǧy buynnan bügıngı buynnyŋ tamyryna deiın boilap, süiegıne deiın ötıp ketken. Qorqynyş genmen de qualap keletınıne közım jettı. Būl zertteuler jasasa tom tom kıtaptar bolatyny da sözsız. O bastan bızdıŋ gendık aqparattyq özegımızge soqqy jasalǧan. Qazırgı künge deiın toqtaǧan emes. Qazaqtyŋ tynystap, özın özı ızdep, būlqynyp, negızıne orala almai otyrǧany da osydan. Tüp negızı öte myqty, oŋailyqpen özegı şırımeitın ūlt ekenı san ǧasyr boiy däleldenıp kele jatyr. Osy joly esın jinap alsa, qazaqty eşkım de toqtata almasy aidan anyq. Sondyqtan tek sauatty aqparattyq ideologiia jasai beru kerek, jasai beru kerek, müldem toqtamau kerek. Sauatty aqparat jeŋıp şyǧady. Sebebı, bızdıŋ ūlttyŋ osy uaqytqa deiın azap şekken qara tünekten özın araşalap, közı aşylyp, aiy da oŋynan tuatyn sätte tūrmyz. Būl bızdıŋ qazırgı jas ūrpaqtyŋ enşısınde qalady. Bız özımızdıŋ ūlttyq qūndylyqtarymyz ben tarihymyzdy solarǧa jazyp berıp, ūlttyq ideologiiany qalaida qalyptastyruymyz kerek. Äitpese, qazırgı jauqazyndardy quratyp alsaq, oŋbai ūtylyp, ökınışke tap bolamyz. Nemqūrailylyq özınıŋ janyna qalai batqanyn qazaq osy joly anyq sezıne bastady. Demek, būl da dūrys ürdıs. Ūlttyŋ özın özı qorǧau funksiiasy da ıske qosyldy degen söz. Örkeniettı qoǧamdyq sanany qalyptastyruǧa bırımız qalmai atsalysaiyq. Bärımız ızdenıske tüseiık. Izdegen adam tabady. Izdengen qoǧam örkeniettıŋ köşıne jarmasady.
BEKBOLAT QARJAN
