Qazaqstan men Qytai ne üşın bırıgıp film tüsırdı?

Jaqynda Nūr-Sūltan qalasynda Qazaqstan men Qytai bırıgıp tüsırgen «Kompozitor» filmınıŋ tūsaukeserı öttı. Resmi derekközdıŋ habarlauynşa, būl film – Qazaqstan men Qytai arasynda 2017 jyly jasalǧan kinoöndırıs salasynda bırlesıp jūmys ısteu turaly kelısımnıŋ alǧaşqy «jemısı». Resmi oryndar filmdı Pekinnıŋ ırı halyqaralyq jobasy «Bır jol – bır beldeumen»de ūştastyrady. Film älemdık prokatqa şyǧady dep aitylady. Tuyndy Pekin kinofestivalınıŋ aşylu saltanatynda körsetılıp, Aziia kinofestivalderıne de qatysyp ülgerdı. 2018 jyly Qazaqstannyŋ sol kezdegı prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev pen Qytai basşysy Si Szinpinge de körsetılgen. Film turaly resmi aqparat bırtektı ärı jūtaŋ. Baspasöz habarlamalarynda filmnıŋ qazaq pen qytai kompozitorlarynyŋ (Baqytjan Baiqadamov pen Sian Sinhai) şynaiy dostyǧy jaily ekenı aitylady. Sinhai – Qytaidyŋ muzyka tarihynda eleulı orynǧa ie tūlǧa. 1940 jyly kompozitor Qytai kommunistık partiiasynyŋ tapsyrmasymen sovet muzykasyn zerttep, «Iаnan jäne 8-şı äsker» atty derektı film tüsıru üşın Mäskeuge ıssaparmen barǧan. Bıraq evakuasiiadan keiın erıksız sovettık Almatyǧa tap bolǧan. Ol osynda bırneşe jyl tūryp, qazaq maqamynda şyǧarmalar jazǧan. Olardyŋ qatarynda «Amangeldı» operasy da bar. Almatynyŋ bır köşesıne tıptı kompozitor esımı de berılgen. Qytai kompozitory 1945 jyly Mäskeude 40 jasynda tuǧan jerıne jete almai ökpe auruynan köz jūmǧan. Körkem film tüsıruge qajet material jeterlık. Tek kez kelgen tarihi materialdan ärtürlı film şyǧaruǧa bolady. Rejisserdıŋ filmdı interpretasiialauy bır jaǧynan - saiasi jaǧdaiǧa, ekınşı jaǧynan avtorlyq közqarasqa kep tıreledı. Oliver Stounnyŋ “Dallastaǧy atys» jäne Nelson MakKormiktıŋ «Kennedidı öltıru» filmderı – bır oqiǧany - AQŞ prezidentınıŋ ölımın ekı türlı körsetedı. Öitkenı olardy ärtürlı uaqytta ärtürlı rejisserlar tüsırgen. “Kompozitor” filmınıŋ de avtory kım ekenın bılgen soŋ filmge qoiatyn sūraqtaryŋ köbeie bastaidy. Baspasöz materialdarynda filmnıŋ qoiuşy-rejisserı qytailyq kinematograf Şehrizat Iаkub dep körsetılgen. Qazaqstan jaǧynan jobaǧa täjıribesı mol qoiuşy suretşı, jaqynda şyqqan “Oralmannyŋ” rejisserı Säbit Qūrmanbekov qatysqan. Bıraq «Kompozitor» filmınıŋ materialdarynda Qūrmanbekovtı ne qosalqy rejisser, ne ekınşı rejisser, ne jai ǧana qoiuşy suretşı dep ataidy. Rejisser men ekınşı rejisser arasynda ülken aiyrmaşylyq bar. Öitkenı ekınşı rejisser tüsırılım kezınde tehnikalyq rölge ǧana ie. Ol tüsırılım josparyn jasaidy, tüsırılım alaŋyndaǧy tärtıpke jauap beredı. Filmnıŋ şyǧarmaşylyq tūsyna ekınşı rejisser qatyspaidy. Kinokartinada kımnıŋ yqpaly küştırek bolǧany «Kompozitordyŋ» treilerınen-aq körınedı. Treiler japon-qytai soǧysy turaly tarihi dramalar stilınde jasalǧan. Filmge Qazaqstan jaǧynan tek ekı akter Berık Aitjanov pen Arujan Jazylbekova ǧana tüsken. Tuyndynyŋ qazaqtan görı qytailyq şyǧarmaǧa köbırek ūqsaitynyn Nūr-Sūltan qalasynda filmge barǧan alǧaşqy körermender de aitty. Filmnıŋ qarjylyq jaǧyna bailanysty da sūraqtar bar. Būryn jariialanǧan derekke säikes, «Kompozitor» Qytaimen teŋ qūqyqty üleskerlık negızde jasalǧan. Iаǧni, būl tolyq koproduksiia boluy kerek edı. Bıraq qazır mädeniet ministrlıgı men «Qazaqfilm» Qazaqstan kinokartinaǧa qanşa qarjy qūiǧanyn, biudjet qalai bölıngenın jariialamai otyr. Esesıne jobany Qytai kommunistık partiiasynyŋ nasihat bölımı maqūldaǧanyn bılemız. Būl jaǧdaida «nasihat» – negızgı ūǧym siiaqty. Qytai jaǧy daiyndaǧan baspasöz habarlamasynda «halyqtar dostyǧy» tırkesı «Kompozitor» filmıne de, Qazaqstan-Qytai qarym-qatynasyna bailanysty da öte jiı qoldanylady. Būl tūrǧydan alǧanda baspasöz habarlamasy sovet zamanynda şyqqan «Pravda» gazetınıŋ alǧaşqy betındegı «memleketter arasyndaǧy ärıptestık barlyq salada damyp keledı», «dostyq nyǧaidy», «halyqtar dostyǧy artty», «qazaqtar men qytailar – mäŋgılık bauyrlar» degen maqalalardy eske tüsıredı. Būl «dostyq kartinasyna» Qytaidyŋ soltüstık batysyndaǧy «saiasi qaita tärbieleu lagerlerı» turaly aitqan Sairagül Sauytbai men Şyŋjaŋdaǧy basqa etnikalyq qazaqtardyŋ basynan ötken oqiǧalar asa üilese qoimaidy. Būl adamdardyŋ aituynşa, lagerlerge etnikalyq azşylyq ökılderın, onyŋ ışınde qazaqtardy küştep alyp ketıp jatyr. Qazaqstan-Qytai şekarasyn zaŋsyz kesıp ötıp, älı künge tarihi otanynda bosqyn märtebesın ala almai jürgen Sairagül Sian Sinhaimen salystyrǧanda Qytai jerıne oraluǧa qūlyqty emes. Ol Qytaida özın ölım jazasy kütıp tūrǧanyn aitady. Qytaida körsetıle bastaǧan «halyqtar dostyǧy» turaly kartina Şyŋjaŋ «lagerlerınde» de körsetıluı mümkın. Al būl jerde tūryp jatqan adamdar turaly Qazaqstan-Qytai filmı jaqyn arada tüsırmeitın siiaqty. (Maqaladaǧy pıkır Azattyq radiosynyŋ közqarasymen säikes kelmeuı mümkın)

"Azattyq" radiosy