Būǧan deiın Türkı elderınıŋ ärtürlı deŋgeidegı qūryltailary Türkıstan qalasynda ötuı tiıs bolatyn. Bıraq olai bolmai şyqty. Jäne onyŋ sebebın de eşkım tüsındırmedı.
Qazaqstan astanasynda qaraşanyŋ 3-ınde jetı el basşylarynyŋ qatysuymen Türkı memleketterı basşylarynyŋ sammitı öttı. Oǧan ūiym müşelerı Äzerbaijan, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Türkiia, Özbekstan prezidentterımen qosa ūiymǧa baqylauşy Vengriia premerı Viktor Orban men Türkımenstan Halyq mäslihatynyŋ töraǧasy Qūrbanǧūly Berdımūhammedov qatysty.
Türkı memleketterı ūiymy basşylarynyŋ sammitı äuelde Türkıstanda ötedı dep habarlanǧan edı. Osy nauryz aiynda Ankarada ötken Türkı memleketterı ūiymynyŋ tötenşe jaǧdaiǧa bailanysty ötken kezekten tys sammitınde Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev «Biyl qazan aiynda kielı Türkıstanda Ūiymnyŋ onynşy mereitoilyq sammitı ötedı. Sızderdı osy alqaly jiynǧa qatysuǧa şaqyramyn. Küzde ūiymǧa töraǧalyq etu mındetı Qazaqstanǧa jükteledı. Sol kezde bırqatar maŋyzdy ıs-şara ūiymdastyrylatyn bolady», - degen bolatyn.
Türkı elderınıŋ Türkıstanda ötedı dep ötpei kele jatqan otyrysy bır būl emes.
2021 jyly da Qazaqstannyŋ Türkı tıldes memleketterdıŋ yntymaqtastyq keŋesınıŋ beiresmi sammitın Türkıstanda ötkızu nietı bolǧan. «Būl basqosudy bärımız üşın qasiettı Türkıstanda ūiymdastyrudy josparlaǧan edık. Alaida, pandemiiaǧa bailanysty kürdelı ahualǧa orai bız sammittı onlain formatta ötkızudı jön kördık. Indettıŋ betı qaitqan soŋ būrynǧydai betpe-bet jüzdesemız dep senemın,» - degen sonda Qazaqstan prezidentı.
NEGE TÜRKISTAN?
Türkıstannnyŋ tılge oraluynyŋ mynandai sebepterı bolǧan siiaqty.
Türkıstan şaharynda qalyŋ türkınıŋ äuliesı Qoja Ahmet İasaui men Qazaq memlekettıgın qalyptastyrǧan han-sūltandar jerlengen. «Türkıstan pırı» atanǧan İasauidı Anatoliia türkılerınen bastap, bükıl Ortalyq Aziia äulie tūtatyny belgılı. Al äulie kesenesındegı Aq sarai kezınde Qazaq handyǧynyŋ rezidensiiasy qyzmetın atqarǧan. Jäne kesenede äulie maŋynda qazaqtyŋ köptegen qairatkerlerı jerlengen. Iаǧni, Türkıstan – qazaq memlekettıgınıŋ nyşany. Sol töŋırektegı Arystan bab, nemese Otyrar qalasynyŋ orny – bärı de türkıtıldesterdıŋ ortaq örkenietınıŋ qaldyǧy ıspettı.
Türkıstan ötken ǧasyrlarda qalai atalǧanyna qaramastan, Syrdariia jaǧasyndaǧy ūly mädeniettıŋ körsetkışı bolatyn.
Osyǧan orai Türkıstandy «türkı älemınıŋ ruhani astanasy» degen alqalau da dästürge ainalǧan.
NEGE TÜRKISTAN EMES?
Äuelde aitylǧan jospardyŋ özgerıp, Türkı qūryltailarynyŋ Türkıstanda ötpei qalu sebebı nede boluy mümkın?
Oblys ortalyǧy bolǧannan berı osy qalada jaŋa audandar men jaŋa ǧimarattar boi köterıp keledı. Äueldegı tūjyrymdamada ǧimarattardyŋ İasaui kesenesınen biık salynbau kerektıgı aitylatyn. Alaida keiın oǧan kereǧar körınıs qalyptasty.
Byltyr Türkı sammitı ötkızılgen Özbekstannyŋ Samarqan şahary eskı kelbetın tolyqtyratyn jaŋa ǧimarattarmen tolyqty. Bastysy – şyǧystyq üilesım saqtaldy.
Al Türkıstan olai bolmai şyqty. Qorap üiler boi tüzep, tarihi eskertkışter İasaui kesenesı keşenımen şekteldı. İnfraqūrylymdar jaǧynan da Türkıstandy Samarqanmen salystyruǧa kelmeitın siiaqty.
ÖZBEKSTAN NE ISTEDI?
Özbekstan ötken jyly türkı elderı qūryltaiy qarsaŋynda Samarqanda ülken daiyndyq jasady. Sammit üşın ǧimarattar salynyp, infraqūrylymyn jetıldırdı. Al Ortalyq Aziiadaǧy tarihi tūlǧa Aqsaq Temır jerlengen köne şaharda ǧasyrlardan jetken säulet eskertkışterı äldeqaida köp jäne jaqsy saqtalǧan. Mūnyŋ syrtynda qūlap, qūruǧa ainalǧan tarihi ǧimarattar sammitsız de qalpyna keltırıp, restavrasiiadan ötıp tūratyn.
Qazırgı özbek prezidentı Şavkat Mirzeevtıŋ bilıkke kelgendegı basty tūjyrymdamasy «Jaŋa Özbekstan» kelbetın qalyptastyru bolatyn. Jäne ol jaŋa kelbet qalyptastyrudy şaharlardy eskı mahallalardy būzyp, biık üiler, jaŋa qūrylys jürgızuden bastaǧan. Sondyqtan halyqaralyq saiasi oqiǧalar kezınde Özbekstan özınıŋ jaŋaryp kele jatqanyn osy qyrynan da körsetuge tyrysady.
Al keşe Qazaqstanda ötken jiynda türkı elderınıŋ Astana qalasyna «Türkı älemınıŋ qarjy ortalyǧy» märtebesın beru bastamasyn qoldaǧany aityldy. Prezident Toqaev jinalǧandarǧa sol üşın de alǧys bıldırdı.
Al Türkıstanda qūryltai ötkızu onyŋ tarihi kelbetın saqtap, qala üilesımdı damyǧanda ǧana mümkın siiaqty.
Janat Alǧadai
Ūqsas jaŋalyqtar
