Oipyrmai, osynda bır apamyzdyŋ "qazaq qyzdarynyŋ tärtıbı üşın qazaq erkekterı kınälı" dep öŋeştep jürgenıne üş kün boldy, üş kün.
O zamanda bū zaman, qazaq äielderıne būndai "teoriiany" kım şyǧaryp berıp jür?
Menıŋşe, bızdıŋ äielder qazaq halqynyŋ aldyndaǧy özderınıŋ tıkelei mındetın ūmytyp, äbden şatasa bastaǧan siiaqty.
Eger ata dästürdı bılseŋızder, qarapaiym qazaq qyzy üşın qaşanda ülken jauapkerşılık aldymen onyŋ şeşesı men jeŋgelerınıŋ moinyna jüktelgen. Äke - aǧalardyŋ oryny - qazaq qyzdarynyŋ ömırınde tek janama, qosalqy jerde ǧana bolǧan. Ary ketse - qūda bop toiǧa baru, ūzatu, tös - bauyr jesu bolsa, bergısı - tym passivtık oryn.
Tıptı, qyzynyŋ oǧaş qylyǧyn baiqaǧan äke, "äi, ait anau qyzyŋa" dep bäibışesıne zırk ete qalatyn bolǧan. Boldy. Oǧan mamyq bäibışeler mamyrlai basyp qyzdaryna baryp janyn şyǧaratyn bolǧan. "Äi jüzıqara neme, ne büldırıp jürsıŋ, kımmen öleŋ aittyŋ, atastyrylǧan jerıŋe ne aitamyz" degendei....
Mıne, būl mehanizm saqarada ǧasyrlar boiy osylai jūmys ıstegen.
Al qyzy odan oǧaş qylyq jasasa, ÄKE, şeşesın qinap, aǧalary jeŋgelerın sabap, olardy asyp tastaityn bolǧan. Sebebı, qyzǧa jauapty - qatyny.
Ol kezde de qyljaqtap qyzǧa baratyn erkekter bolǧan. "Qyzǧa kım barmaidy, qymyzdy kım ışpeidı" degen söz sol zamannan qalǧan. Ondaidy "qyz oiatu" degen, al küieu keletındı "ūryn baru" deidı. Sonda bū jerde būlar qyzdaryn şürşıtten qyzǧanyp otyrǧan joq, öz qazaq erkekterınen qorǧaştap otyr. Jalpy, qaşanda qazaq qyzynyŋ arynyŋ eŋ bırınşı jauy - qazaq erkegı bolǧan, Zeinep apamyz aitpaqşy. Al qorǧany - qazaq äielı bolǧan.
Syrttan sondai aram niet qonaqtar kelse qyz ösırıp otyrǧan üidıŋ bäibışesınıŋ tıkelei basqaruymen jeŋgeler ülken saqtyq şaralaryn jasap, qyz jatatyn üidı qatty küzetken, tıptı qyzdy qoiyndaryna basyp jatyp degendei. Iаǧni, dästür boiynşa qazaq qyzy tıkelei äielder älemınıŋ yqpalynda bolǧan, al erkekter tüzde jürgen nemese qazaq erkegı - ūl tärbiesıne köp jauapty dese bolady. Al qyz tärbiesınde onyŋ yqpaly - minimum.
Sosyn, qazaq qyzynyŋ eŋ jaqyny - jeŋgesı, qyz abyroimen ūzatylyp ketkenşe onymen tonyŋ ışkı bauyndai jaqsy bolǧany da belgılı. "Közjaqsym", "appaǧym - satpaǧym" dep at qoiyp tuǧan bauyryndai bolǧan.
Ökınışke orai bügınde būl mehanizm jūmys ıstemeidı.
Bızdıŋ bügıngı äielderımızdıŋ ūlt tärbiesındegı öz tıkelei mındetın bılmei şatyp, aityp jürgenderı anau, sosyn qazaq qyzynyŋ tärbiesı qaidan oŋsyn.
Oljas Äbıl
"Adyrna" ūlttyq portaly
