Oıpyrmaı, osynda bir apamyzdyń "qazaq qyzdarynyń tártibi úshin qazaq erkekteri kináli" dep óńeshtep júrgenine úsh kún boldy, úsh kún.
O zamanda bu zaman, qazaq áıelderine bundaı "teorııany" kim shyǵaryp berip júr?
Menińshe, bizdiń áıelder qazaq halqynyń aldyndaǵy ózderiniń tikeleı mindetin umytyp, ábden shatasa bastaǵan sııaqty.
Eger ata dástúrdi bilseńizder, qarapaıym qazaq qyzy úshin qashanda úlken jaýapkershilik aldymen onyń sheshesi men jeńgeleriniń moınyna júktelgen. Áke - aǵalardyń oryny - qazaq qyzdarynyń ómirinde tek janama, qosalqy jerde ǵana bolǵan. Ary ketse - quda bop toıǵa barý, uzatý, tós - baýyr jesý bolsa, bergisi - tym passıvtik oryn.
Tipti, qyzynyń oǵash qylyǵyn baıqaǵan áke, "áı, aıt anaý qyzyńa" dep báıbishesine zirk ete qalatyn bolǵan. Boldy. Oǵan mamyq báıbisheler mamyrlaı basyp qyzdaryna baryp janyn shyǵaratyn bolǵan. "Áı júziqara neme, ne búldirip júrsiń, kimmen óleń aıttyń, atastyrylǵan jerińe ne aıtamyz" degendeı....
Mine, bul mehanızm saqarada ǵasyrlar boıy osylaı jumys istegen.
Al qyzy odan oǵash qylyq jasasa, ÁKE, sheshesin qınap, aǵalary jeńgelerin sabap, olardy asyp tastaıtyn bolǵan. Sebebi, qyzǵa jaýapty - qatyny.
Ol kezde de qyljaqtap qyzǵa baratyn erkekter bolǵan. "Qyzǵa kim barmaıdy, qymyzdy kim ishpeıdi" degen sóz sol zamannan qalǵan. Ondaıdy "qyz oıatý" degen, al kúıeý keletindi "uryn barý" deıdi. Sonda bu jerde bular qyzdaryn shúrshitten qyzǵanyp otyrǵan joq, óz qazaq erkekterinen qorǵashtap otyr. Jalpy, qashanda qazaq qyzynyń arynyń eń birinshi jaýy - qazaq erkegi bolǵan, Zeınep apamyz aıtpaqshy. Al qorǵany - qazaq áıeli bolǵan.
Syrttan sondaı aram nıet qonaqtar kelse qyz ósirip otyrǵan úıdiń báıbishesiniń tikeleı basqarýymen jeńgeler úlken saqtyq sharalaryn jasap, qyz jatatyn úıdi qatty kúzetken, tipti qyzdy qoıyndaryna basyp jatyp degendeı. Iaǵnı, dástúr boıynsha qazaq qyzy tikeleı áıelder áleminiń yqpalynda bolǵan, al erkekter túzde júrgen nemese qazaq erkegi - ul tárbıesine kóp jaýapty dese bolady. Al qyz tárbıesinde onyń yqpaly - mınımým.
Sosyn, qazaq qyzynyń eń jaqyny - jeńgesi, qyz abyroımen uzatylyp ketkenshe onymen tonyń ishki baýyndaı jaqsy bolǵany da belgili. "Kózjaqsym", "appaǵym - satpaǵym" dep at qoıyp týǵan baýyryndaı bolǵan.
Ókinishke oraı búginde bul mehanızm jumys istemeıdi.
Bizdiń búgingi áıelderimizdiń ult tárbıesindegi óz tikeleı mindetin bilmeı shatyp, aıtyp júrgenderi anaý, sosyn qazaq qyzynyń tárbıesi qaıdan ońsyn.
Oljas Ábil
"Adyrna" ulttyq portaly
