Tuǧan ai – turaǧan et...
Köŋıl senbaidı...
Atyrau men Altaidyŋ, Arqa men Alataudyŋ arasyndaǧy san saparlarda özınıŋ syrbaz da symbatty bolmysymen köşımızdı bastap, aǧalyq jolynan ainymai jüretın Jūmaǧaŋ dünieden öttı degenge köŋıl senbeidı... Ai aunap, jyl da jetıptı. «Jurnalistika» deitın körıngenge jalynan sipata bermes sūrapyl älemnıŋ bügıngıdei älemjelıge «jem bolmai», süikımı qaşpai tūrǧan kezderı qoǧamdyq pıkırge aq jaǧalylardy jalt qaratyp, moiyn būrǧyzyp, kezeŋ-kezeŋımen kösem söz köşınıŋ berekesın kırgızgen basy sonau Alaştyqtardan bastalatyn aǧa buynǧa taǧzym! «Basyna as qūiyp, sabyna qarauyl qoiǧan» kerzı etık kigen keŋes ökımetı kezınde de «basy noqtaǧa syimaǧan» Şerhan Mūrtaza, Balǧabek Qydyrbekūly, Seidahmet Berdıqūlov, Nūrmahan Orazbekov, Saǧat Äşımbaev syndy qazaq jurnalistikasynyŋ semser sözdı serkelerı az bolǧan joq. Qidai sypyrylyp, qynadai qyrylǧan ūlyarymyzdyŋ atyn atauǧa üreilenıp, ūlttyŋ özegı talyp jürgende örteŋge şyqqan osy tūlǧalarymyzdyŋ mektebınen tülegen kezektı buyn – Jūmekeŋderdıŋ qatary.
Qazaq jurnalistikasy men kösemsözınıŋ keiıngı kezeŋderın körnektı publisist, Qazaqstan Respublikasy Prezident syilyǧynyŋ laureaty, Qazaqstan Jurnalister Akademiiasynyŋ tolyq müşesı – akademigı Jūmabek Kenjalinsız elestetu mümkın emes. Ol özı de Alaştyŋ äigılı qairatkerlerı – Ahaŋ men Jaqaŋnyŋ topyraǧynan tüledı. Kenezesı kepken Keŋes odaǧynyŋ aqyrǧy jyldary men syn-saǧattarynda jäne Täuelsız Qazaq Elınıŋ qalyptasu jyldarynan künı bügınge deiın aqyrǧy demı üzılgenşe töl käsıbınen bır sät te qol üzgen emes.
KazGU-degı ūlttyq jurnalistikanyŋ qara şaŋyraǧy sanalatyn fakultetten tülep ūşyp, «Sosialistık Qazaqastan» gazetınen bastalǧan Jūmabek Omarūlynyŋ eŋbek joly är jyldary elımızdegı eŋ ırgelı basylymdarda sättı jalǧasqany baspasöz haqyndaǧy şejırelerde erekşe baǧa berılıp, tasqa tüsken taŋbadai körsetılgen.
Qazaqstan Täuelsızdık alǧan alǧaşqy kezeŋderde äleumettık-ekonomikalyq qūrylymdarmen qatar ūlttyq kanondarǧa sai aqparat keŋıstıgınıŋ qūru da oŋaiǧa tüspegenı barşaǧa mälım. Jaŋa däuır... Jaŋa kezeŋ... Jaŋa memleket. Totalitarlyq vakuumda dem jetpei kelgen qoǧamdyq pıkırdıŋ tyǧyny atylyp, demokratiialyq ūiymdar türlı jalaulardy köterıp köşege şyqqan sät... Jauynnan keiıngı saŋyrauqūlaqtai qaptaǧan sol ūiymdardyŋ ışınde ūlt bolyp qalyptasu jolyn taŋdaǧan Qazaq Elınıŋ tamyryna balta şapqysy kelgen kertartpalar da az bolǧan joq. Tılge, dınge, ūlttyq ruhtyŋ tūtasuy men eldık müddege sai jobalarǧa tas atuşylar qatary artyp tūrǧan şaqta ideologiialyq maidannyŋ auyr jügın aqparattyq ügıt-nasihat saiasaty atqardy. Bız oquǧa tapsyruǧa kelgen toqsanynşy jyldardyŋ basynda saiasattyŋ körıgın qyzdyryp, köbıgın aspanǧa atyp jatqan Joǧarǧy Keŋestıŋ qūryltaişylyǧyndaǧy «Halyq keŋesı» basylymy «bara jatqannyŋ baltasyn, kele jatqannyŋ ketpenın» alyp tūr eken. Redaktory – Jūmabek Kenjalin. Jariialylyqtyŋ jalauy jelbırep, demorkatiianyŋ demı ışıne tartyp tūrǧan kez ǧoi. Jalpy, kez kelgen tarapty tyŋdap baryp baǧa beretın syrbaz mınezdı Jūmaǧaŋnyŋ jaratylysynda demokrattyŋ smokingınen görı konservatordyŋ kostiumın laiyq köretını ıs-äreketınen anyq aŋǧarylatyn. Jaŋa qūrylyp jatqan memlekettık jüienı jürgızu üşın arnaiy zaŋdar qabyldau kerek boldy. Sol kezeŋderde «Halyq keŋesınıŋ» Parlamenttegı tılşısı bolǧan, bügınde elımızge belgılı qalamger, «Ana tılı» gazetınıŋ Bas redaktory Samat İbraim bır künde ondaǧan zaŋdardyŋ qabyldanǧanyn aityn taŋ qaldyryp edı. «Memlekettık tıl turaly» Zaŋdy daŋqty akademik Salyq Zimanovtyŋ mınbede segız saǧat boiy tık tūryp qorǧaǧany turay aŋyzǧa bergısız äŋgıme bar. Osyndai ot-jalyn şarpyp tūrǧan, türlı közqarastar arnasynan asypy tögılıp jatqan şaqta qoǧamdyq pıkırdıŋ mınbesıne ainalǧan basylym tızgının türlı saiasi toptardyŋ jetegınde ketkpei öte abyroily basqarǧan Bas redaktordy ärıptesterı älı künge auyzdarynyŋ suy qūryp aitady.
Bız bılım ala jürıp gazet ısıne aralasa bastaǧan 1996-97 jyldary Jūmaǧaŋ zamanynda Ortalyq Komitettıŋ organy bolǧan «Qazaqstan komunisı», bügıngı «Aqiqat» jurnalynyŋ Bas redaktory qyzmetınde eken. Ile-şala elımızdegı bırden bır tarihi basylym «Qazaq ädebietınıŋ» tızgının ūstady. Sol jyldary aqparattyq ügıt-nasihat älemındegı küllı gazet-jurnal, tele-radiolardyŋ äleumettık jaǧdaiy tolyq jüielene qoimaǧan, ailap jalaqy berılmeitın qiyn kez edı. Jūmabek Kenjalinnıŋ amaldyŋ joqtyǧynan ädebi basylymdy naryqtyq kezeŋge beiımdep, äleumettık, ekonomikalyq taqyryptarǧa ikemdegının oqyrman retınde anyq sezıngenbız. Būl oraida aqsaqal qalamgerlerımızdıŋ «ädebiettı şaruaşylyqqa ainaldyryp jıberdı» degen sözderın de jiyndar da estıp qalatynbyz. «Zamanyŋ tülkı bolsa, tazy bop şal» deidı, uaqyttyŋ diırmenıne qarai solai ısteuge tura keldı, keiın tarihi basylym özınıŋ yrǧaqty qalpyna qaita keldı.
Jūmabek Omarūly käsıbi jurnalist qana emes, jurnalistika teoriiasynyŋ terısın ilegen känıgı ǧalym, ūstaz boldy. Saiasi ǧylymdarynyŋ kandidaty. Keiıngı jyldary gazet-jurnaldardy basqara jürıp täjıribe men teoriiany ūştastyryp jurnalistika fakultetınde studentterge därıs oqydy. Bügınde elımızge esımı mälım bıraz jurnalisterdıŋ diplomdyq jūmysyna jetekşılık jasady. Bakalavrlyq oqudy bıtırgennen keiın bıraz jyl gazetterde jūmys ıstep, araǧa bırneşe jyl salyp baryp QazŪU-ge magistraturada oqydym. Sonda magistrlık diplom jūmysyma Jūmaǧaŋ sarapşy boldy. Sarpaşylyq qyzmetın tap-tūinaqtai etıp, ǧylymi jūmysty bastan-aiaq mūqiiat oqyp, ǧylymi salmaǧy jan-jaqty taldap, tarazylap baryp sarapşylyq pıkırın qaǧazǧa tüsırdı. Keiın aǧamyzben kezektı bır ıssapraǧa şyqqanda bügıngı ǧylymdaǧy problemalar turaly maiyn tamyzyp keremet tūjyrymdamalar aitty. Sosyn «senıŋ ǧylymǧa da ebıŋ bar eken, sennen täuır ǧalym şyǧady, doktoranturaǧa täuekel etıp körmeisıŋ be?» dep aqyl-keŋesın aityp edı...
Elımızdegı ūlttyq basylymdardyŋ basyn bırıktırgen «Qazaq gazetterı» JŞS qūrylǧanda basy-qasynda bolyp, basqardy. Aralyqta «Ana tılı» aptalyǧynda jetekşı boldy. Keiın Bas direktory – Redaktorlar keŋesınıŋ töraǧasy qyzmetıne qaita oraldy.
Ūlttyq maqsat-mūrattarǧa beijai qaramaityn qairatker azamat qoǧamdyq qyzmetterden de şet qalǧan joq. Ükımetı janyndaǧy Memlekettık terminologiialyq komissiia müşesı, Almaty qalalyq Mäslihatynyŋ deputaty bolyp sailanyp, äsem Almatymyzdyŋ mädeni-ruhani, äleumettık damuyna da köp qyzmet ettı. Äigılı tūlǧalarymyzdyŋ esımderın tarihta qaldyru baǧytynda atqarylǧan äruaqty ısterdıŋ basynda jürıp, köşe attaryna körnektı azamattardyŋ attaryn berude bel şeşıp aralasty.
Qalamger retınde derektı prozada jaŋa zamannyŋ tynys-tırşılıgın körkem beinelegen bırneşe şyǧarmalaryn tasqa basyp, tarihqa qattap kettı. «Jelkıldep ösken qūraqtai», «Şyndyqty şyraq etıp ūstaŋyz», «Ūlt ruhyn ūlyqtaǧan ūrpaqpyz» atty bırneşe derektı äŋgımeler men esselerı, publisistikalyq oi-tolǧamdarǧa qūrylǧan kıtaptary sol jankeştı eŋbektıŋ nätijesı.
Jūmaǧaŋ – öte mädeniettı jäne öte jauapkerşılıkke berık adam boldy ǧoi. Jäne öte saq. Kez kelgen tarapty eŋ äuelı mūqiiat tyŋdai bıledı. Söz būzbai, tosyp söileidı. Jiyndarda qaisybır qalamger ärıptesterımız sekıldı qainaǧan qazandai qaqpaǧyn laqtyryp jatqan tosyn mınezın körmeppız. Keudemsoqtanyp mınbege ūmtylmaityn, al jol-jönımen mınbege köterıle qalsa qūlaqqa qonatyn ideialardy, eldık mäselelerdı aiǧai-attandamai-aq qoŋyr ǧana dauysymen küllı auditoriiaǧa nanymdy, senımdı jetkızıp beredı. Jastar jaǧy Jūmaǧaŋnyŋ osy bır sabyrly da salmaqty, bostekı sözden ada bolmysyn jäne eŋbekqorlyǧyn qadır tūtatyn edı.
Artynan ergen perzentterı de Jūmaǧaŋ sekıldı «aspai, saspai, jaman, jerdı baspai» jüretın saliqaly azamattar boldy. Dastan Jūmabekūly bauyrymyz, ärıptesımız äkesınıŋ ızın basyp jurnalistika salasynda abyroily qyzmet etıp keledı. Dastan da körkem mınezdı.
Jūmaǧaŋdai tūlǧaǧa syilas ınısı, qas-qabaǧyna qaraǧan ärıptesı bolǧanymdy Jaratqan İemızdıŋ özınşe bır syiy dep sezınem.
Ūlttyq jurnalistikanyŋ adalbaqandary men uyqtary maiyspai, şaŋyraǧy şaiqalmai tūrsa Jūmabek Kenjalin deitın kesek bolmysty, aryna kır jūqtyrmaǧan ZİIаLY tūlǧany keiıngı ūrpaq eşqaşan ūmytpaidy.
Janarbek ÄŞIMJAN,
Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı.
