Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ jurnalistika fakultetınıŋ ūstahanasynan tülep ūşqan tälımgerler üşın qai ūstazdyŋ da orny alaböten. Al akademik Zeinolla Qabdolovtyŋ özı «Myqşege» dep atyn atap, tüsın tüstep tasqa qaşap, tarihqa qattap ketken äigılı ūstaz, professor Temırbek Qojakeevtıŋ orny – keiıngı jyldary jiı qūlaityn zymyrandar oiyp ketken qazanşūŋqyrlar sekıldı oisyrap-aq tūr... Bız, KazGU-de toqsanynşy jyldardyŋ orta şenınde bılım alǧan studentter Temırbek aǧaidyŋ aldyn körgen soŋǧy buyn boluymyz mümkın. Mümkın emes, anyǧynda solai. Öitkenı, iyǧyna süleisapa jabylǧan şapanynyŋ etegı edendı sypyra-mypyra auditoriiadan şyǧyp bara jatqanyn öz közımızben körgemız...
Qas qaqpai otyryp leksiiasyn tyŋdadyq. Orys-ormany bar, qazaqtyŋ ūly tūlǧalary bar, şeteldık klassikter bar, qysqasy Temaǧaŋnyŋ sabaǧyna qatysty satira saŋlaqtaryn jetı atamyzdan artyq jattadyq deisız. Zuanamyz ūşyp, selkıldep otyryp seminarynda jauap berdık. Sol kezderı ol kısınıŋ sabaǧy bar semestr ömırı aiaqtalmaityndai, tym ūzaq körınetın edı. Bärı aiaqtaldy... Auditoriiaǧa syimai jürgen alpys student bas-basyna kettı. Araǧa tüsken jyldardyŋ ızımen qarasaq Temırbek Qojakeev deitın ūly ūstazdyŋ jamylǧan keŋıstıgınde qysqa uaqyt qana tıldesken aqyrǧy şäkırtter ekenbız. Sondyqtan, aǧai turaly estelık te ūzaq bola qoimas.
Bız oquǧa tüsken jyldary ūstaz turaly «aŋyzdyŋ aqyry» jürıp jatqan kez eken. Ürpek bas balapandar sekıldı ürpiıp-ürpiıp auditoriiaǧa kırdık. Är studenttı ornynan tūrǧyzyp mūqiiat tanasyp, jurnalyna «qondyryp» aldy. Sosyn, temırdei tärtıpke qūrylǧan sabaqqa qatysty talap-tılekterın täptıştep tūryp aitty. «Ürkıtken, qorqytqan emes, sabaqqa kelmeitınder osy sätten bastap-aq oqumen qoştasa berulerıŋe bolady!» dep baryp toqtady. Auditoriiadan şybynnyŋ yzyŋy ǧana estıledı. «Student joldastar! Sız ben bızdıŋ bır semestr boiy bas müjıgendei qaltarys-būltarysyn tük qaldyrmai qoparatyn pänımız «Satiraǧa kırıspe» dep atalady» dedı ūstaz. Bız kırıstık te kettık. Özı alasa boily ǧana dembelşe kelgen, maŋdaiy kereqarys, alaqanyn üsteldıŋ üstıne japsyryp qoiyp qos iyǧymen qomdanyp otyryp leksiia oqityn kısı eken. Endı leksiiany oqyǧanda aitary joq, «kereŋ estıp, soqyrdyŋ janarynan jas aǧyzardai» oqidy eken. «Bızdıŋ pänımızge qatysty oqulyqtar tızımın jazyp alyŋyzdar» dedı de ūzyn-sonar kıtaptardy tızdı deisız. «Osynşama kıtapty qalai oqyp igeremız?..» Közımız şarasyna syimai kettı.
Bır qaraǧanda sonşalyqty qaharly da emes, jaidary körındı. Alaida «qaharly emes eken» dep jönsız arsalaŋdap, ūstanyŋ şoǧynan jaŋa şyqqan temırge qarylǧandai arandap qalǧandar köp. Qysqasy, bärın jıpke tıze beretın emes, leksiianyŋ da, seminardyŋ da şyp-şyrǧasyn şyǧarmai, täptıştep tūryp oqydyq. Özge pännıŋ mūǧalımderınıŋ körse közı toiatyndai qatarymyzdy bır de setınetpei, auditoriiany auzy-mūrnynan şyǧaryp, iıntıresıp, tızılıp otyrdyq. Otyryp qana qoimaimyz, oqylǧan leksiiaǧa qatysty oqulyqtardan satiranyŋ jetı atasyn tanystyryp, türlı-türlı qalamsappen türlendırıp tūryp konspekt jazdyq. Seminarda sūraǧan jerden jalǧap, toqtatqan jerden üzılıp otyrdyq.
«Äi, joldastar! Konspektılerıŋ de, seminardaǧy bergen jauap ta jaqsy. Būl – bolaşaq jurnalistıŋ teoriialyq daiyndyǧyn şyŋdaidy. Būdan bölek «praktikalyq maşyq» degen bar. «Qūr konspektılei bergennen tört qūbylasy tügel jurnalist şyǧady» degendı kım aitty sızderge? Sondyqtan, aqparat qūraldaryna maqala jariialap, jaǧdailaryŋyzdy jaqsartyŋyzdar!» degendı de ūstaz jiı aitady. Bız tälımgerdıŋ būl talabyn da būljytpai oryndauǧa tyrystyq. 90-jyldardyŋ orta şenındegı aqparat keŋısıtıgınde «Qazaqstan-Zaman» gazetınıŋ bet-bedelı qandai bolǧany barşa ärıptesterge, oqyrmandarǧa mälım. Sol basylymda universitet qabyrǧasynda oqityn osy joldardyŋ avtorynyŋ bırneşe maqalasy jaryq kördı. Alǧaşqy maqalam şyqqan kezde bükıl studentterdıŋ aldynda aiaq-qolymdy jerge tigızbei maqtap, därıptep, eŋ joǧarǧy baldy qoiǧany bylai tūrsyn aldaǧy seminardan bosatyp ta jıbergenı kurstastarymnyŋ esınde. «Külşelı bala süikımdı» degen. Är leksiia saiyn bır gazetten qoltyqtap baram. Bükıl kursta basylym betınde maqalasy jiı jariialanatyn ekı-üş-aq student boldy, sonyŋ bırı osy paqyryŋyz. Aqyry aǧaidyŋ sabaǧynan avtomat alyp tyndym! «Aq» degenı alǧys, «qara» degenı qarǧys, «aittym bıttı, kestım üzıldı deitın qatal ūstazdyŋ aldyna barsaŋ öz-özıŋnen pūşaiman bolyp, jylanǧa arbalǧan jandai melşiıp qaludyŋ da jönı joq eken. Sätımen sabaǧyn rettep otyrsaŋyz, qabaǧyn, odan qalsa tamaǧyn da beredı. Süikımımız artqan soŋ jolǧa tüsken jorǧadai leksiiany da, maqalany da süikeitın bolyp aldyq. Köŋılı jailanyp ol kısı de meiırım şaşatyn boldy. Eptep äzıldesıp qoiady. Bır künı Temaǧaŋ: «Janarbek, ainalaiyn, janyŋa özıŋnıŋ köŋılıŋ jaqyn jäne sabaǧy dūrys ekı-üş dosyŋdy ertıp menıŋ saiajaiyma kelıŋder. Kömekterıŋ kerek bolyp tūr, qysqasy topyraq qopsytuymyz kerek. Al sanamalap körşı, kımdı ertesıŋ janyŋa?» dedı. Men anany, mynany aitqan boldym. «Joq! Sabaǧy naşar, auditoriiaǧa qūr sülderın süirep kelıp jürgenderıŋ keregı joq, özım-aq audaryp alam...» degenı. «Boldy aǧai, alaŋdamaŋyz!» dep jinap alǧan qas-qabaǧyn zorǧa tarqattym. Ertesı ūstazdyŋ ūly Mädet aǧamyz tızgındegen aq «Volgamen» üş jıgıt taudyŋ bauraiyndaǧy saiajaiǧa keldık. Sonşalyqty tasyp bara jatqan jūmys ta joq eken. Ekı-üş saǧattan soŋ: «Äi, jıgıtter! Bügınge osy da jarap qalar, demalyŋdar, susyn ışıŋder! Mädet, mamaŋa aityp qoiǧam, as-suy da äzır bolyp qalǧan şyǧar, baryp bılıp kel, monşaŋdy da äzırleudı ūmytpa!» dedı. Sodan soŋ ekı saǧattai toqtamai ǧajap äŋgımeler aitty. Alaş qairatkerlerı turaly köp tolǧady. Beisenbai Kenjebaev turaly keremet äserlı äŋgım aityp berdı. Auzymyzdy aşyp, közımızdı jūmyp bız otyrmyz!
Bırazdan keiın aǧaidyŋ qala syrtyndaǧy «KİZ»-daǧy daŋǧaradai jer üiınıŋ törınde otyrdyq. Azat apamyz bylqytyp tūryp et asypty. Odan būryn aq ter, kök ter bolyp monşaǧa tüstık. Sol künı rasynda keremet demalys boldy. Dastarhan basynda da ūstazymyzdyŋ aşylǧanyn körseŋız. Sol künı jataqhanaǧa tünnıŋ bır uaǧynda keldık. Öz basym bıraz uaqytqa deiın tau bökterındegı sol sätter men ūstazymyzdyŋ sonau «zar zamandaǧy» taǧdyrlar turaly äŋgımesınıŋ äserınen aryla almai jürdım...
Araǧa az uaqyt salyp Temaǧaŋ 70 jasqa toldy. Ol kezde aǧaidyŋ semestrı aiaqtalyp, bız kelesı kursqa attap ketkenbız. Jäne kündızgı bölımde oqi jürıp «Almaty aqşamy» gazetıne tolyq eŋbek künıne jūmysqa ornalasyp alǧam. «Senı Temırbek aǧai ızdep jatyr» dedı qyzdar. Ne jan qalsyn? Jügırıp kafedraǧa bardym. Aǧai otyr eken. «Janarjan, aǧaŋnyŋ 70-ke tolǧanyn bılesıŋ, qala äkımı päter syilaǧanyn jäne bılesıŋ. Endı sony köşıru kerek!» dedı. Qasyma bes jıgıttı alyp aitqan jerden tabyldym. «Dostyq» köşesınıŋ boiyndaǧy älgı «Qojakeev balkonnan emes, jelkeŋnen qarap tūr!» deitın «Üş batyrdan» aǧaidyŋ üiın Töle bi men B.Momyşūly köşelerınıŋ qilysyndaǧy ekınşı qabatqa köşırdık. Sondaǧy ūstazdyŋ negızgı bailyǧy – tom-tom kıtap ekenıne közımız jettı. Asa ülken qūrmetpen, yntyzarlyqpen aǧaiǧa qyzmet ettık. Ūstaz ben şäkırt arasyndaǧy qarym-qatynasqa şama kelgenşe qylau tüsırmeuge tyrystyq.
...Bıraz uaqyttan keiın aǧai universitetten kettı. Ne üşın? Qalai? Qandai jaǧdaida kettı? Qalai şyǧaryp saldy? Aitqym kelmeidı. Işımız bırnärsenı sezedı, äiteuır... Universitettıŋ dälızınde, jataqhanada söz jeldei esıp tūrdy. Jarbaŋdap äŋgıme soǧyp tūrǧandardyŋ janyna baryp bosqa jas janyŋdy auyrtyp neŋ bar? Qaŋquǧa qūlaq asatyn uaqyt joq. Oqu, jūmys! Keiın qalalyq gazetten «Jas Alaşqa» auysqanda aǧai arnaiy redaksiiaǧa kelıp qūttyqtap, qoltaŋbasymen kıtabyn syilady.
Temırbek Qojakeev deitın ūly ūstazdyŋ qoǧamdyq-äleuemttık ömırındegı küngeilı-terıskeilı şaqtar jaily aǧa buyn az aitqan joq. Jeltoqsan kezındegı körgen quǧyn-sürgınınıŋ özı bır dastan. Sol kezeŋderdegı özın özı ūstauy, dosqa külkı, dūşpanǧa taba bolmai, bärın sabyrǧa jeŋdırıp, bırneşe jyl şaŋ basqan arhivterdı qoparyp, tün balasy ūiqy körmei tūlǧalardy tırıltuı – sūrapyl erlık! Älgı bır «Kök seŋgırler» bastaǧan tūlǧatanuǧa arnalǧan Alaştektı kıtaptar legı sonyŋ dälelı.
Kez kelgen äke öz ūrpaǧynyŋ laiyqty ızbasary bolǧanyn qalaidy. Osy oraida tūlpardyŋ tūiaǧy, tektınıŋ közı – Mädet Temırbekūly äke amanatyna tozaŋ qondyrmai, Qojakeev äuletınıŋ laiyqty mūragerı bolyp kele jatqany jan semırtıp, köŋıl toǧaitady. Ata-baba dästürıne sai jyl saiyn elge aparyp atqa mıngızıp, tıkelei Temaǧaŋnyŋ tärbiesın körıp ösken, basqa salada qairatker bolyp qalyptasyp kele jatqan nemeresın – Mirastan da Qojakeev tegeurının, namysyn, qairatyn, bılım-parasatyn aiqyn sezuge bolady.
Zamanynda bükıl dünienı «bır tarynyŋ qauyzyna syidyrǧan» közı ketken soŋ atausyz qalyp ketıp jatqan tūlǧalar qanşama? Osy tūrǧydan alǧanda da bütın bır däuırdıŋ aqparat keŋıstıgınıŋ «qaqpaǧyn» öz qal-qadarynşa aşyp-japqan şäkırtterı bar, ūrpaqtan ūrpaqqa jetetın kıtaptary bar, eŋ bastysy öz äkesınıŋ qadır-qasietın sezıp qana qoimai, onyŋ keiıngı ömırınde el esınde qaldyru üşın aianbai eŋbek etıp jürgen ūrpaqtary bar, Temırbek ūstaz Qojakeev öt-te baqytty tūlǧa! Qūdai Taǧala bütın bır eldıŋ ideologiiasyn eŋbek etken aituly tūlǧanyŋ ekınşı ömırındegı osy bır baǧyn köp körmese eken!
Ūstazǧa degen alaböten köŋılmen 1995-1999 jj. şäkırtı, memlekettık «Daryn» jastar syilyǧynyŋ laureaty, Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarma töraǧasynyŋ orynbasary, Qazaqstan Jurnalister Akademiiasynyŋ tolyq müşesı – Janarbek ÄŞIMJAN.
