Qazaq memlekettiliginiń irgetasyn qalaýǵa, onyń bir tiregi bolǵan jaýyngerlerimizge jiti nazar aýdarý qajet.
Batyrlar – Uly dalanyń orta ǵasyrlaryndaǵy kásibı jaýyngerler. Kóshpeli ómir salty men kóshpelilerdiń turmysy erlerdiń barlyǵy derlik jaýynger ekenin anyqtady. Olardyń ishinde jaýynger atanǵandar erligimen, qaırattylyǵymen, qaısarlyǵymen, batyldyǵymen, batyrlyǵymen kózge tústi. Árbir rýdyń nemese taıpanyń ataqty jaýyngerleri boldy. Batyrlar jeke, jabyq kasta quraǵan joq. Olar halqymen jaqyn aralasyp, bar ýaıymyn, aýyrtpalyǵyn birge bólisti.
Búkil halyqqa syrtqy qaýip tónip turǵan shaqta batyrlar bir týdyń astyna birigip, jaýmen birge shaıqasty. Surapyl jyldarda qarapaıym halyq arasynan qanshama adam batyr degen qurmetti ataqqa ıe boldy. Dál qazaq-jońǵar soǵystary jyldarynda Uly dala tarıhynda mańyzdy ról atqarǵan batyrlardyń tutas bir galaktıkasy paıda boldy: Qarasaı-batyr, Aǵybaı-batyr, Bógenbaı-batyr, Qabanbaı-batyr, Naýryzbaı-batyr, Oljabaı-batyr, Raıymbek-batyr jáne t.b.
Sonymen birge batyrlar osy áskerı kúsh pen áskerı kúsh ınstıtýty bolǵan órkenıet keńistiginiń keńdigin túsiný úshin qajetti mádenı-tarıhı quramdastardyń biri bolyp tabylady. Kúndelikti mádenıettiń bul úlken qabaty beıneleý óneri týyndylarynda, ózindik tústi tańbalarda, geraldıka, falerıstıka (ordenderdiń, medaldardyń, belgilerdiń tarıhyn zertteıtin ǵylym) sııaqty kómekshi tarıhı pánderde kórinis tabady.
Árbir halyqtyń tarıhy san ǵasyrlar boıy qalyptasqan áskerı jáne áskerı mádenıetin qamtıdy. Bul áleýmettik qubylystyń ózindik erekshelikteri men ózindik ereksheligin belgili bir halyqtyń geografııalyq jáne klımattyq orny, onyń ádet-ǵurpy, salt-dástúri, qundylyqtar júıesi beredi. Sonyń nátıjesinde qazaq halqy ulttyq qarý-jaraq túrleri men jeke qorǵanys quraldarynyń alýan túrin jasap shyǵardy.
Sh.Ýálıhanov qazaq dalasynda orta ǵasyrlarda qalyptasqan, dalalyq kóshpeli ımperııalar dáýirinen bastaý alatyn batyrlar ınstıtýtyna «dala ryarlyǵy» degen beıneli anyqtama berdi. Batyrlar Eýropa men Azııanyń kóptegen qazirgi halyqtarynyń memlekettiliginiń eýrazııalyq ózegi, uly kóshpendiler órkenıetiniń dástúrli mádenıetin jetkizýshileri boldy. Sonymen birge alystaǵy japon araldarynda biregeı samýraı ınstıtýty gúldendi, onyń shyǵý tegi de ejelgi dáýirden bastalady. Qashyqtyq qazaq pen japon halyqtarynyń qarym-qatynasyna kedergi bolǵan joq. Ulttyq mádenıet dástúrlerine degen ózara qurmet HHI ǵasyrda bizdi jaqyndastyryp, halyqtar dostyǵynyń berik negizine aınaldy.
Batyrlardyń qarý-jaraqtary urpaqtar sabaqtastyǵy negizinde damyp, eń úzdik dástúrli jáne kórkemdik úlgilerin saqtaı otyryp, ulttyq bolmystyń qalyptasýyna negiz bolǵan qolóner óneriniń syrlaryn saqtaıdy. Qazaq halqy qarýdy qadirlep, ony jeti qazynanyń biri sanaǵan. Soǵys kezinde batyrlar jaýmen jekpe-jekke shyǵyp, sadaq, naıza, qylysh, balta, soıylmen qarýlanǵan. Sondyqtan da halyq «Er qarýy – bes qarý» batyrdyń bes qarýynyń túrin bildiretin.
«Adyrna» ulttyq portaly
