Ǧūmyrym bılım men ǧylymǧa arnalǧan soŋ, aitarym, būl salada igılıktı özgerıster bolmady deuge bolmaidy. Är joǧary oqu oryndary öz älderınşe tyrmysyp eŋbek etude, ızdenıste. Bıraq aqyldy adamdar baǧdardan adaspau üşın kompasty tegınnen-tegın oilap tappaǧan. Mäselenı Europa keŋıstıgıne qatysty aitsaq (sebebı, bız Europalyq baǧdardamyz), baǧdardy erterekte dın aiqyndady, odan bergıde aǧartuşylyq däuırınde dınnıŋ ornyn filosofiia basty. Fransiiada, Angliiada, Germaniiada t.b. elderde osyndai ürdıs bastalyp, qoǧam ömırınde şeşuşı küşter sekuliarizasiia jäne zaiyrlylyq boldy. Qandai nätijege jettık? Quanarlyq jaǧdai bolmady.
Europada ekı alapat jahandyq qyrǧyn soǧys ūiymdastyryldy. Europa elderı azyp-tozyp, baǧyt-baǧdar ızdei bastady, olar demokratiialyq jäne liberaldyq joldarǧa tüstı. Ol dūrys pa, būrys pa, kompasqa qarau kerek. Elder, tūlǧalar adasyp jatyr. Kompas tılı özgermeidı, ol ünemı Soltüstıktı körsetıp tūr, iaǧni baǧynatyn bır küş-quat baryn körsetude kompas tılı. Oilanu kerek!
*
Elımızde qanşa bılım, ǧylym ministrı bolsa, sonşama reforma boldy. Kompas tılı dalada qaldy, «menbılımdıkke» salyndy.
Bılım, ǧylym salasy bügınde syn kötererlık jaǧdaida emes. Qandai ıstı bolmasyn, maman kadrlar şeşedı desek, mūǧalımder men därıgerler qauymynyŋ jalaqylary Astana qalasyndaǧy ortaşa jalaqy mölşerınen äldeqaida tömen. Astana qalasynyŋ ortaşa jalaqysy – 220 myŋ teŋge. Jas maman bolyp qyzmetke kırısken qai mūǧalım, qai därıger osyndai jalaqy almaq? Būl mäsele jūrtşylyqqa mälım.
Joǧary oqu ornyndaǧy professorlardyŋ jalaqysy – 160 000-200 000 teŋge aralyǧynda, ol naqty är universitet basşylaryna bailanysty. Juyrda Japoniia elıne saparym tüsıp, Hirosima qalasynda ärıptesterımızben sūhbattasyp qaldyq. Bıreu Japon professorynyŋ jalaqy mölşerın sūrady, ol aiyna 14 myŋ AQŞ dollaryn alatynyn aitty, ol professor menen sūrady, «Sız qanşa alasyz?» – dep, men namystanyp, sol sız alatyn mölşerde dedım. Qasymdaǧylar maǧan taŋqalyp, qarap qalypty. Jaǧdai solai. Kedei professorlar «kedei bılım» beredı, sebebı, kün köru üşın özge ıstermen ainalysyp ketedı, özge amal joq. Bızdıŋ eldıŋ professorlary – kedeiler. Bılım, ǧylym salasynyŋ taǧy ılgerılemei tūrǧanynyŋ bır sebebı bar. Elımızdegı joǧary oqu oryndarynda oligarhtardyŋ, ministrlerdıŋ, äkımderdıŋ, köptegen deputattardyŋ ūl-qyzy, nemeresı otandyq bılım jüielerınde joq, olar şetelderde bılım aluda. Mekteptegı jaǧdailary da solai. Demek bılım jüiesıne kımder qyzaraqtaulary kerek. Oilanaiyq!
Sabaqtastyq degende osy mäselelerdı eskermesek, qandai sabaqtastyq bolmaq?!
Ǧarifolla Esım
"Adyrna" ūlttyq portaly
