«Amanat» qoǧamdyq komissiiasynyŋ töraǧasy A. T. Qūspan Maqsut Narikbayev University janyndaǧy MIND ǧylymi-taldau ortalyǧynyŋ bazasynda sarapşylarǧa 2022 jylǧy qaŋtardaǧy oqiǧalardy taldauǧa arnalǧan baiandamasyn tanystyrdy. Talqylauǧa qaŋtar oqiǧalaryn baǧalauǧa mamandanǧan jäne öz jūmysynda osy taqyrypty köterıp jürgen sarapşylar men jurnalister qatysty.
Ūsynylǧan qūjat sol kezeŋderde bolǧan oqiǧalardyŋ hronologiiasynan tūrady. Avtor naqty aimaqtarǧa, künderge, adamdarǧa jäne saǧattarǧa bailanysty qūjattalǧan faktılerdı obektivtı türde baiandaidy.
Bolǧan oqiǧany taldau 2022 jyldyŋ basyndaǧy oqiǧalarǧa qoǧam nazaryn audartu jäne qaŋtar tragediiasynan sabaq aluǧa baǧyttalǧan. Baiandama eş qospasyz, qūjattyq dälelmen belgıleuge jäne beibıt narazylyqty bilıktı qaruly küşpen basyp aluǧa ainaldyrudyŋ ssenariilık modelın naqty sipattauǧa mümkındık beredı.
Baiandamanyŋ negızgı tezisterı:
● 2022 jyldyŋ qaŋtaryndaǧy oqiǧalar — zaŋdy bilıktı qaruly küşpen qūlatuǧa baǧyttalǧan el tarihynda alǧaşqy ūiymdasqan äreket.
● Sūiytylǧan gaz baǧasynyŋ ösuı Maŋǧystau oblysyndaǧy mitingılerdıŋ basty sebebı boldy, olar bükıl el boiynşa käsıbi türde üilestırılgen qaruly qaqtyǧystarǧa ūlasty.
● Qaŋtar oqiǧalaryna öŋırlerdegı äkımdıkterdı basyp ala bastaǧan qaruly qūrylymdar qatysty, Almatydaǧy äkımşılık pen Rezidensiia ǧimarattaryn örtep jıberdı, oblys ortalyqtary men megapolisterdegı polisiia jäne ŪQK departamentterıne şabuyl jasaldy. Olar zorlyq-zombylyq operasiialaryna ūiymdyq jäne käsıbi türde daiyndalǧan. Būl rette, jekelegen polisiia departamentterı men ŪQK basşylyǧynyŋ äreketterı nemese äreketsızdıgınıŋ arqasynda sodyrlar qaru-jaraq pen oq-därılerge qol jetkızıp, arsenalyn ūlǧaitty.
● Jappai tärtıpsızdıkterdıŋ batystan oŋtüstıkke qarai tūraqsyzdandyratyn qozǧalysy resurstyq aimaqtardy, kölık bailanystaryn qamtydy. Aimaqtardaǧy bilıktı basyp alu jönındegı üilestırılgen ıs-şaralar eldıŋ batysynan şyǧysyna qarai tūraqsyzdyq şeŋberın ornatyp, ortalyq aimaqtar men Astanany qorşap, olardy oqşaulau üşın qūryldy.
● Respublika auqymyndaǧy oqiǧalardy taldau kezınde parallel baiqalady: memlekettık organdardyŋ äkımşılık ǧimarattaryna şabuyldar tünde jäne 5 qaŋtar tüsten keiın boldy.
● Is jüzınde 4, 5, 6 qaŋtarda qaqtyǧystar, äskeri operasiialardy eske tüsıretın şabuyldar boldy, tıptı ant bergen tärtıp saqşylary da mūndai kütpegen oqiǧaǧa daiyn emes ekenı bılındı, saldarynan äskeriler jaralanyp, keibırı qaza tapty.
● Qoǧamdyq tärtıptı qamtamasyz etu üşın azamattar köp jinalatyn oryndarda polisiia nariadtary qoiyldy. Alaida tärtıpsızdıkke qatysuşylardyŋ sany qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı men äskeri qyzmetşılerınen bırneşe ese köp boldy.
● Narazylyqqa qatysuşylar sany köp bolǧany sonşa, tärtıp saqşylarynyŋ şamasy olardy toqtatuǧa jetpedı. Köp jaǧdaida qyzmetkerler qarulanbaǧan, soŋǧyna deiın olar tek arnaiy qūraldardy ― su atqyştardy, rezeŋke taiaqşalardy jäne t.b. qoldanǧan. Saldarynan jüzdegen qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerı pyşaq jaraqatyn alyp, atystan zardap şektı. Poliseiler men äskeri qyzmetşılerdı ūryp-soǧyp, kölıktermen basyp, olarǧa qarsy Molotov kokteilderın laqtyrdy. Bır ofiser Almaty äkımdıgınıŋ ǧimaratynda ört kezınde tırıdei örtendı.
● Qylmystyq top müşelerınıŋ ıs-äreketterınıŋ nätijesınde barlyǧy 1097 qūqyq qorǧau küşterı men äskeri qyzmetkerı zardap şektı, on adam qaza tapty.
● 2022 jylǧy 3-6 qaŋtarda Qazaqstanda bolǧan oqiǧalar el ışınde jäne odan tys jerlerde aqparattyq aila-şarǧy jasau qūralyna ainaldy. Belgılı bır yqpal etu toptary älı künge deiın qazırgı bilıktıŋ bedelın tüsıru jäne reformalardy qūnsyzdandyru maqsatynda aqparattyq şabuyldar üşın Qaŋtar auyr tragediiasyn qoldanuda jäne bolaşaqta da qoldanuyn jalǧastyrady.
● 2022 jyldyŋ 5 qaŋtarynan bastap beibıt narazylyqtar turaly tek belgılı bır maqsattardy közdeitın, qyzyǧuşylyq tanytatyn nemese obektivtı emes kommentatorlar men sarapşylar aityp jür.
● Tärtıpsızdıkke qatysuşylardyŋ qolynda qaru-jaraq dükenderınen jäne Almaty men Qyzylorda oblysynyŋ IIO arsenalynan, sondai-aq Almaty jäne Jambyl oblystarynyŋ PD jäne Taldyqorǧan PB-nen ūrlanǧan qaru bolǧanyn tüsınu maŋyzdy.
● Prezidenttıŋ uaqytyly kesımdı şaralar qabyldauy, būdan da köp adamnyŋ ölımıne jol bermeuge degen ūmtylysy jaǧdaidy Zaŋ men tärtıpke, eldıŋ tūtastyǧy men täuelsızdıgın, onyŋ demokratiialyq baǧytyn saqtauǧa baǧyttady.
● Qazaqstan Prezidentı, sondai-aq tiıstı memlekettık organdar men vedomstvolardyŋ basşylary qaŋtar oqiǧalaryn tergeu mäselelerınde qazaqstandyqtar üşın barynşa aşyqtyq saiasatyn taŋdady.
● Alaida, Qaŋtardyŋ äleumettık-saiasi qabattasuy «aşyq tergeudı qajet etetınderge» bola dälelsız aiyptau nemese jaŋalyqtardyŋ tuuyna jol bermeitının eskeru qajet. Qaŋtar — kürdelı jäne mūqiiat aqparatty jinau jäne taldau, būltartpas däleldermen rastalǧan faktılerdı salystyru.
● Qaŋtar oqiǧalary el tarihynda jäne halyq jadynda qaraly künderge ainaldy. Olardy tergeu älı de jalǧasuda.
