Ekstremizmmen küres. Dıni milliondar qaida ketıp jatyr?

Qazaqstan dıni ekstremizmge qarsy tūru jäne aldyn alu – memlekettık saiasatynyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı ekendıgın mälımdegen. Jyldar boiy bırşama jūmystar jürgızılıp te keledı.  Zaŋnamalyq baza jetıldırılıp, köptegen memlekettık baǧdarlamalar, tūjyrymdamalar da qabyldandy. Alaida, qazır eşqandai baǧdarlama nemese tūjyrymdama, iaǧni dın salasyndaǧy memlekettık saiasi jospary joq. 

Kezınde dın salasyndaǧy memlekettık saiasattyŋ tūǧyry bolǧan «2017- 2020 jyldarǧa arnalǧan dın salasyndaǧy memlekettık saiasat tūjyrymdamasy», sondai-aq «QR Dıni ekstremizm men terrorizmge qarsy ıs-qimyl jönındegı 2018 - 2022 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy» bolǧan. 

Memlekettık baǧdarlamanyŋ jalpy qarjylandyru somasy 270 mlrd 148 mln teŋgenı qūrady. 

Qarastyrylǧan qarjy arnaiy jäne qūqyq qorǧau organdaryn zamanaui tehnikamen, qaru-jaraqpen jäne profilaktikalyq ıs-şaralardy ūiymdastyruǧa, sondai-aq qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerlerınıŋ käsıbi daǧdylaryn arttyruǧa közdeldı. 

Sonymen qatar baǧdarlama aiasynda «halyqtyŋ radikaldanuyna syrtqy faktorlardyŋ yqpal etuın tömendetu» boiynşa şaralardy da qolǧa alu josparlandy. 

Biudjettıŋ qomaqty bölıgı aqparattyq - tüsındırme jūmystaryna jūmsau qarastyryldy. Ony internet pen äleumettık jelıler arqyly terrorizm men dıni ekstremizmge qarsy äreket etu jönındegı äleumettık tapsyrys beruler men granttar arqyly jüzege asyrdy. 

Bıraq, dın taqyrybyndaǧy mäseleler şeşılıp, būl ıs-şaralardan, bölıngen qarjylardan oŋ qortyndy körıp otyrmyz dep bügın aita alamyz ba?! Kerısınşe dınge qatysty äleumettık arazdyq arytpasa, kemımegenı aiqyn.

Aşyq derekterge süiensek, memleket osy besjyldyq baǧdarlamada bır ǧana «Kazislam.kz» internet - portalyn keŋınen tanymal etu üşın 212 mln. teŋgege qarjy jūmsaǧan. 

2023 jyly aralyǧyndaǧy portal qyzmetı üşın jūmsalǧan qarjy 42 064 000 mln. teŋgenı qūraǧan. 

«Dın mäselelerı jönınde dıni mamandar men Respublika aumaǧyndaǧy ATT müşelerıne arnalǧan oqytu seminarlary men treningter» granttyq jobasy boiynşa 2023-2025 jyldarǧa - 108 727 000 mln.teŋge josparlanǧan. 

Bügın eşqandai memlekettık baǧdarlama bolmasa da, memlekettık saiasattyŋ basym baǧyty degen bır sözben esepsız qarjylandyru jürıp jatyr. Jauapty organ retınde qyzmettı Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ Dın ısterı komitetı men jergılıktı jerlerdegı äkımdıkterge qarasty Dın, Qoǧamdyq damu, Işkı saiasat basqarmalary ūiymdastyryp otyr. 

Mysaly, Dın ısterı komitetınıŋ 2022 jylǧy esebınde dıni ekstremizmnıŋ aldyn aluǧa jäne qarsy nasihattauǧa baǧyttalǧan 110 myŋǧa juyq jariialanym, 17 myŋnan astam türlı formattaǧy (beine, foto) material, BAQ-ta 3856 maqala, äleumettık jelılerde 106 myŋnan astam jariialanym ūiymdastyrylǧany turaly aitylady. 

Alaida, būl mazmūndy - ideologiialyq jūmystarda memlekettık saiasattyŋ bıregeilık ūstanymy joq ekendıgın baiqaimyz. Ortaq kelısılgen saiasattyŋ joqtyǧynan dınge qatysty taqyryptyŋ qoǧamda uşyǧuyna memlekettık saiasattyŋ özı sebep bolyp otyr deuge bolady. Mäselen, ortalyq organ men aimaqtardaǧy tapsyrys taqyryptary men dın saiasatyn jürgızude «qazanşynyŋ öz erkı qaidan qūlaq şyǧarsa» ūstanymymen jürgızılıp jatqandai. Jergılıktı jerlerde dınge qatysty jobalardy bır kün qūrylys, ekınşı künı tauar satyp jürgen jeke käsıpkerler ūiymdastyryp jür.  

Dın salasyndaǧy memlekettık saiasatty tüzeuşı organnyŋ özınıŋ qūjatnamalarynda (tehnikalyq erekşelıkter) «dästürlı emes dıni aǧym», «destruktivtı dıni aǧym», «dıni radikalizm» t.b. terminologiia örbıp jür. Alaida, zaŋda «dıni ekstremizm» degen termin joq, kerek deseŋız «destruktivtı dıni aǧym», «dıni radikalizm» degen terminder de joq.

Osyndai jüiesız, iesız jūmystardyŋ äserınen destruktivtı dıni ideologiiaǧa qarsy nasihat jūmystarynyŋ özı halyqtyŋ sanasyna islamofobiia men jüiesız haos ideologiiasyn nyq ornyqtyryp, qoǧamdaǧy dın taqyrybyndaǧy poliarizasiia arasyn künnen künge alşaqtatyp jatyr. 

 AZAMATTYQ BASTAMALARDY QOLDAU ORTALYǦY JÄNE DIN 

Sözımızdıŋ derektı jäne däiektı boluy üşın bır ǧana joba barysyndaǧy qyzmettı zerdelep, zerttep kördık. 

Bırınşıden, Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ Dın ısterı komitetınıŋ «Memlekettık granttardyŋ tiımdılıgın baǧalau jönındegı otyrystyŋ 2023 jylǧy 27 jeltoqsandaǧy № hattamasyna 2-qosymşasyna» nazar salsaq.

Būl jerde Dın ısterı komitetınıŋ tapsyrysymen Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy ūiymdastyrǧan granttyq jobalardyŋ qortyndy jyldyq esebıne negızdelgen baǧalau körsetılgen. 

1. Dın mäselelerı jönınde dıni mamandar men Respublika aumaǧyndaǧy ATT müşelerıne arnalǧan oqytu seminarlary men treningter jobasy - sättı jüzege asyryldy.

1. Terroristık belsendılık aimaqtarynan qaitarylǧan azamattarǧa, sondai-aq qaza tapqan jäne habar-oşarsyz ketken qazaqstandyqtardyŋ tuystaryna qūqyqtyq jäne äleumettık kömek - sättı jüzege asyryldy.

1. «Kazislam» äleumettık islamdyq İnternet-portalynyŋ tiımdı jūmys ısteuın qamtamasyz etu - sättı jüzege asyryldy.

1. İnternet keŋıstıkte dıni ekstremizm men terrorizmge qarsy nasihat jūmystaryna baǧyttalǧan aqparattyq materialdardy äzırleu jäne ılgerıletu - orta deŋgeide jüzege asyryldy. 

Eger granttyq joba 10-nan tömen, iaǧni qanaǧattanarlyqsyz ıske asyryldy degen baǧa alatyn bolsa, tapsyrysty oryndauşymen kelısım-şart būzylyp jūmsalǧan qarjyny öndırıp aluǧa qūqyly. Soŋǧy joba boiynşa qoiylǧan 11,4 ball Dın ısterı komitetı tarapynan jobany ūiymdastyruşy Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy (ABQO) jäne oryndauşy ÜEŪ-ǧa berılgen kart-blanş dep baǧamdauǧa bolatyn sekıldı. 

Ekınşıden, būl baǧalaudy öte tömen ekendıgın körıp jäne uäkılettı organ retınde tapsyrys beruşı Dın ısterı komitetıde öz qolyn özı kese almaityndyǧyn tüsınıp, būl jobany jıtı qarap şyqtyq. 

 «İnternet keŋıstıkte dıni ekstremizm men terrorizmge qarsy baǧyttalǧan aqparattyq materialdardy äzırleu jäne ılgerıletu» qysqa merzımdı memlekettık grant jobasyn «DAMU Qazaqstan Assosiasiiasy» 3TB ūiymy jeŋıp alǧan.  

«DAMU Qazaqstan Assosiasiiasy» ūiymy aşyq derekterde negızınen Astana qalasynyŋ äkımdıgınıŋ, Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧynyŋ ärtürlı tapsyrystaryn oryndaumen qatar, «Amanat» partiiasymen sybailas jemqorlyqqa qarsy etene bailanysta qyzmet etıp jürgen ūiym. Dıni taqyrypta būǧan deiın eşqandai jobalar oryndamaǧan. 

Kompra.kz saitynyŋ derekterı boiynşa 2023 jyly 2 377 553 teŋgege salyq tölegen.

Jobanyŋ qūny: 62 421 000 mln. teŋge. 

2023 jylǧa – 27 922 myŋ teŋge, 2024 jylǧa – 34 499 myŋ teŋge. 

Maqsaty: Dın salasynda aqparattyq-tüsındıru, dıni ekstremizmnıŋ aldyn alu jäne qarsy nasihat jūmystaryn ortalyqtandyru  arqyly elımızdegı dıni ahualdyŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etu.

Joba boiynşa kütıletın nätijeler:

• internet keŋıstıktıktegı dıni ekstremizmge qarsy ıs-qimyl boiynşa aldyn alu, aqparattyq-tüsındıru jäne qarsy nasihat jūmystary jüielenedı;
• internet-keŋıstıktı dıni ekstremizmnıŋ aldyn aluǧa jäne dıni radikaldy ideologiialarǧa qarsy nasihatqa  baǧyttalǧan aqparattyq jūmystardyŋ bırtūtastyǧy men tolymdylyǧy qalyptasady;
• belgılengen aqparattyq basymdyqtarǧa säikes qoldanystaǧy nasihat arnalarymen bırge jaŋa ılgerıletu kanaldary ıske qosylady;
• äzırlengen aqparattyq materialdardyŋ sapasyn jäne olardyŋ taratylu tiımdılıgın baǧalau avtomattandyrylyp, kemşılıkter men jetıstıkterdı baǧalap, oŋtaily şeşım qabyldaudyŋ mümkındıgı artady.

Joba barysynda jüzege asyryluy tiıs jūmystar: 

1. Dıni ekstremizmge qarsy nasihattyq jäne profilaktikalyq saryndaǧy fotomaterialdar daiyndau jäne olardy taratu.

Saraptama: tömendegı skrinde körıp otyrǧanymyzdai foto posterler dep atalatyn jūmys türı negızınen Instagram jelısınde ūiymdastyrylǧan, jazbalardyŋ mätını strukturasy boiynşa bıregei, sondyqtan ChatGPT jasandy intellekt jüiesı arqyly jazylǧan dep boljauǧa bolady. Iаǧni, kontekstı elımızdegı dıni taqyryptar özektılıgınen alşaq.

Digital kommunikasiialardy (3 komponenttı baǧdarlama) jäne dizaindyq oilaudy oqytu qyzmetterıne – 1.2 mln teŋge qarjy jūmsaǧan. SMM mamanǧa – 1.4 mln tölengen.

Instagram jazylǧan oqyrman sany - 124 jäne ärbır jazbaǧa lüpıl basu jiılıgı 3-4 adam, olar joba ūiymdastyruşylary men  «DAMU Qazaqstan Assosiasiiasy» 3TB ūiymynyŋ qyzmetkerlerı. 

Facebook jelısındegı oqyrman sany – 0. Telegram jelısınde – 6 adam jazylǧan. TikTok jelısınde – 46 oqyrman.

1. Dıni ekstremizm men radikalizmge qarsy kün tärtıbındegı taqyryptarǧa arnalǧan beine podkasttar daiyndau jäne taratu.

Saraptama: 20 beine podkast pen 10 virusty rolikter daiyndalǧan. «QPARATTYQ QALQAN» atauymen şyqqan podkasttardyŋ ortaşa qaralym jiılıgı – 50 adam. Beinejazbalar «DAMU Qazaqstan Assosiasiiasy» 3TB ūiymynyŋ resmi Youtube kanalyna jüktelgen. Kanaldyŋ oqyrmandar sany- 20 adam. 

Ärbır tüsırılımge 300 myŋ teŋgeden qarastyrylyp, jalpy somasy – 6 mln. teŋge jūmsalǧan. 

Jobanyŋ tehnikalyq erekşelıgıne säikes daiyndaluy kerek bolǧan «virusty rolikter» osy podkasttyŋ qimalarynan qūralyp jasalǧan, jalpy sany – 10. 

Tiktok jelısıne jüktelgen būl «Virusty rolikterdı» daiyndauǧa jalpy somasy – 2.5 mln teŋge, target arqyly taratu jūmysyna – 1 mln jūmsalǧan.

1. Bıryŋǧai internet-portal qūru arqyly internet keŋıstıgınde aqparattyq-tüsındıru jäne qarsy ügıt-nasihat jūmystaryn jüieleu, ūiymdastyru jäne jürgızu.

Saraptama: Atalǧan qyzmet boiynşa noradical.kz saity daiyndalǧan. Qaralym sany - 100 000 kem emes jäne 100  aqparattyq material jazylyp ornalastyrluy kerek. Saitta jariialanǧan barlyq aqparattar Kazislam, mazhab.kz, nurgasyr.kz sekıldı meşıtter men salaǧa qatysty aqparat közderınen köşırılıp basylǧan. Iаǧni, ekskliuzivtı, özındık eşqandai maqala, jaŋalyq, sūhbat joq. 

Saittyŋ jasau men jürgızuge 7 ailyq merzımge – 2.1 mln teŋge qarjy jūmsalǧan.  

1. Qazaqstandyq jastardyŋ boiynda terrorizmge qarsy sana men radikaldy ideologiiaǧa qarsy immunitettı qalyptastyru maqsatynda äleumettık jelılerde jäne TikTok-ta jastar arasynda chellendj ūiymdastyru.

Saraptama: #no_radical heştegımen TikTok jelısınde kolledj studentterı arasynda dıni radikalizmge qarsy bi arqyly chellendj ūiymdastyrylǧan. Adamnyŋ sanasyna äser etetın ideologiialyq qūralǧa, bi arqyly qarsy immunitet qalyptastyru degennıŋ özı jasandylyq pen nemqūrailyq nemese basqa müddege ūmtylu deuge bolady. Būl qyzmetke 300 myŋ teŋge jūmsalǧan.

1. Qazaqstannyŋ barlyq ūialy jelılerınıŋ abonentterı üşın bıryŋǧai mobildı nömırde aqparattyq-anyqtamalyq qyzmettı ūiymdastyru.

Ötınış beruşılerge tegın alǧaşqy konsultasiialyq zaŋgerlık, psihologiialyq kömek körsetu. 

Saraptama: Qauryt jelı arqyly 2023 jyldyŋ mausym-jeltoqsan ailary aralyǧynda kemınde 100 qazaqstandyq azamatqa konsultasiialyq kömek körsetıluı kerek. Alaida, jalpy jobanyŋ internet arqyly barşa qazaqstandyqtarǧa baǧyttalǧanyn, bıraq jelıdegı qaralym men belsendılık jasandy nemese öte tömen eskersek, joba jönınde eşqandai maqsatty auditoriia qamtylmaǧan degen tūjyrym jasauǧa bolady. Būl jaǧdaida  qauryt jelı nomerı +7 776 136 75 90 kelıp tüsken qoŋyraular da falsifikasiia nemese jasandy boluy äbden mümkın.

1. İnternet jelısınde ekstremistık ideologiiaǧa qarsy tūru maqsatynda jastar arasynda kviz oiyndaryn ötkızu. 

Saraptama: Dıni sauattylyqty arttyru maqsatynda onlain formatta ötken kviz oiyndaryna kemınde 50 000 adam men 17 aimaq jäne 3 qaladan 20 komanda qatysqan. Alaida, jobanyŋ saity, äleumettık jelılerdegı paraqşalarynda oiynnyŋ barysy jariialanbaǧan, tek qana qortyndylary ǧana jüktelgen. Qandai sūraqtar qoiylǧany, qandai maqsatty indikatorlarǧa qol jetkızılgenı turaly aqparat joq. Būl ıs-şarany ötkızuge – 1.7 mln. teŋge, onyŋ ışınde şara turaly BAQ-taǧy jariialanymdarǧa – 1 160 076 teŋge jūmsalǧan.

Jalpy joba barysynda äkımşılık şyǧyndarǧa - 8.3 mln.teŋge onyŋ ışınde - 5.7 mln. teŋgesı jalaqy qory, al 12 ş.m. keŋse jaldauǧa (250 000) 7 aiǧa - 1.7 mln.teŋge jūmsalǧan. Jobaǧa qyzmet körsetken mamandardyŋ ışınde bırde-bır salaǧa qatysty dıntanuşy maman joq. 

Mınekei, dın taqyrybyndaǧy eşkım eşqaşan qaramaityn podkasttar men beine rolikter, eşkım oqymaityn maqalalar osylai paida bolady. Būl salyq töleuşılerdıŋ, iaǧni memleket qarjysyna ūiymdastyrlyp jatqan, ortalyq uäkılettı organnyŋ tapsyrysymen oryndalyp jatqan jobadaǧy jaǧdai. Al aimaqtardaǧy bolyp jatqan oqiǧalardy özıŋız oilai berıŋız. 

Jobany üilestıruşı operator «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧyna» sūraqtar: 

1. Granttyq jobanyŋ konkurstyq etapynda ekspert retınde salaǧa qatysty, käsıbi täjıribesı bar dıntanuşy mamandar qatysty ma? Sebebı, maman qauryt jelı, kviz, chellendj degen bastamalarmen internettegı destruktivtı dıni ideologiiaǧa qarsy nasihat jūmystary jürgızu qazır özektı emes ekenın aitar edı. Tük bolmaǧanda 10 myqty dıntanuşy, teolog mamandarǧa aqysyn tölep sol TikTok-ta strim jürgızu on ese tiımdı ekenın közı qyraǧy belsendı azamat bıledı. 

1. «İnternet keŋıstıkte dıni ekstremizm men terrorizmge qarsy baǧyttalǧan aqparattyq materialdardy äzırleu jäne ılgerıletu» dep atalatyn, iaǧni jūmystyŋ barlyǧy internette boluy kerek, halyq körıp, sauat aşuy kerek, közı aşyluy kerek jobany eşkım qaramasa da, estımese de esebın qalai qabyldadyŋyzdar? Älde, sızderge memleket qarjysyn eş qisynsyz jūmsau, memlekettık qyzmettıŋ etikasy ma?

1. Joba boiynşa daiyndaluy kerek 10 beine roliktı, daiyndalmai, tüsırılgen podkast qimalary men montaj ekenın körıp tūryp, oǧan qalaişa qarjy tölep berdıŋızder? Älde ortalyqta qyzmet etetın ekspertter daiyndalu men daiyn degen sözderdıŋ ara jıgın ajyrata almaidy ma? 

1. 1.2 mln teŋge tölep oqityn Digital kommunikasiialardy (3 komponenttı baǧdarlama) jäne dizaindyq oilaudy oqytu degen ne? Eger joba qyzmetkerlerı arnaiy oqulardan ötken bolsa, nege äleumettık jelıdegı jazbalardyŋ mätını jasandy intellektpen jazylǧan nemese posttardyŋ dizaindyq erekşelıkterı  jobadan kütıletın nätijege, indikatorlarǧa qalaişa äser etpegen?

1. Bıryŋǧai internet-portal noradical.kz saityndaǧy jariialanǧan materialdardyŋ köşırme ekendegı, avtorlyq materialdardyŋ daiyndalmaǧany sızderge eş sūraq tudyrmady ma? Jalpy saittyŋ qaralym boiynşa jetuı kerek 100 000 mejesı talapqa sai oryndaldy ma? 

1. Qauryt jelı boiynşa konsultasiialyq kömek alǧan adamdardyŋ sany men körsetılgen kömek sapasyn qalai tekserıp aldyŋyzdar? Dınge qatysty kelıp tüsken sūraqtar boldy ma, bolsa joba ştatynda körsetılmegen maman sūraqtaryna kımder jauap berdı? 

1. Jalpy joba ştatynda bırde-bır dıntanuşy mamannyŋ qatyspauy sızderdı alaŋdatpady ma? Älde dın salasy, ärkım kelıp maman bola alatyn sala dep esepteisızder me? 

Dın salasyndaǧy memlekettık saiasatty diskreditasiialau, joqqa şyǧaru men aiaq asty etken būl jobaǧa qatysty, qūzyrettı organ Dın ısterı komitetı men üilestıruşı operator  «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧy» ūlttyq qauıpsızdıkke tıkelei bailanysty dın taqyrybymen oinap otyr dep tūjyrym jasauǧa bolady. 

Al dın taqyryby oinaityn, sybailastyqqa jol beretın taqyryp emes. Sebebı, erteŋ elımızde qandai da bır dıni motivtı terrorlyq, ekstremistık oqiǧalar bolyp jatsa, eşkım öz ömırınıŋ, jaqyndarynyŋ ömırınıŋ qauıpsızdıgı üşın kepıldık bere alamaidy. 

Jäne dıni-ideologiialyq baǧytta mūndai jobalar kerek, tek «şymşyq soisa da, qasapşysy soisyn» degendei mūndai qyzmetterdı mamandary men daiyndyǧy bar, täjıribesı bar azamattar ainalysqany abzal.

Osyǧan bailanysty qūzyrettı organdarǧa arnaiy ūsynystar: 

1. QR Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ nazaryna, «DAMU Qazaqstan Assosiasiiasy» 3TB ūiymynyŋ naqty osy granttyq joba boiynşa jürgızgen qyzmetıne tolyq keşendı tekseru jürgızu; kerek bolǧan jaǧdaida şartty būzyp, memleket qarjysyn qaitaru; 

1. «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧynyŋ» dın taqyrybyna qatysty granttyq jobalaryn ūiymdastyru boiynşa qūqyqtyq-normalary men ūiymdastyru tärtıbın qaita qarau; 

1. Kerek bolǧan jaǧdaida ortalyqqa qyzmetke būl jobalardy jürgızuge dıntanulyq bılımı bar mamandardy tartu;

1. Dınge qatysty granttyq jobalar konkursyna dıntanulyq bılımı bar mamandardy tartudy mındetteu; 
2. «Azamattyq bastamalardy qoldau ortalyǧynyŋ» mamandarynyŋ dın taqyrybyndaǧy jobalardy basqaruǧa, üilestıruge bılıktılıgı jetpegen jaǧdaida granttyq qarjylandyrudan bas tartyp, qūzyrettı organdarǧa memleket qarjysyn qaitaryp, äleumettık tapsyrys aiasynda jobalardy jüzege asyrudy qolǧa alu; 

Ashat Ahmediiar