Äjemnıŋ aqyl-ösietterınen:
• Bıreuge jamandyq jasasaŋ da, qaiyrymyn, kesapatyn, ziian-zardabyn özıŋ tartasyŋ. Jaqsylyq jasasaŋ da, şarapaty özıŋe tiedı. Jasaǧan jaqsylyǧyŋdy köpsınbe, mındetsınbe.
• Äldekımnıŋ jetken jetıstıgıne, üiılıp-tögılıp jatqan yrysyna, myŋǧyrǧan mal-mülkıne, aspandap tūrǧan ataq-abyroiyna közıŋdı süzbe, tymyraiyp-tyjyraima. Işıŋde qyryq pyşaq ainalmasyn. Ärkım özıne būiyrǧan ǧana nesıbesın jeidı. Ne artyq, ne kem emes.
• Adamdardyŋ ekı äşekeiı bar: ädebı men kışıpeiıldılık-qarapaiymdylyǧy. Onyŋ ışınde qyz balany süikımdı etetın äşekeiı: ol ibasy men tazalyǧy. Özıŋ ūqypty, jinaqy kiınıp, üiıŋdı taza ūsta. Jansaraiyŋ, deneŋ, tösenış-kılemıŋ, taǧam-dastarqanyŋ, ainalaŋ ünemı taza jürsın.
• Botam, alaqandai jerıŋe ege bol. Erteŋıŋ üşın.
• Tūrmysqa şyqqanyŋşa, ösıp-öngen ūiaŋnyŋ ary men bedelısıŋ. Qanatyŋdy qomdap, qonar jerıŋe qonǧan soŋ, sol şaŋyraqtyŋ tütının tütetıp, otymen kırıp, külımen şyq. Sebebı, endıgı jerde, sen sol şaŋyraqtyŋ şattyǧynyŋ şaiqalmauynyŋ ūiytqysysyŋ.
• Köptegen jaqsylyqtarǧa jetudıŋ sebebı - ülkenderdıŋ batasy. Köneköz qariialardyŋ razylyǧyn köbırek al, jolyŋ aşylady.
• Joqtan bar etken, eŋ ädemı pışın bergen, kerektı müşelerdı, küşterdı bergen aqyl-sana bergen, azyq-susynyŋdy, asap jer dämıŋdı sebepsız, aqysyz bergen qūdırettı Alla Taǧalaǧa şükırıŋdı aitudan jalyqpaǧaisyŋ, janbotam.
• Omyrauyŋdy odyraityp, etegıŋdı edıreitıp aşyp jürme. Eldıŋ közı tüspesın, erkektıŋ közı tüspesın. Etek-jeŋıŋ jinauly bolsyn, qyzym. Şaşyŋdy jaima, tym qūryǧanda örıp qoi ekı örım qylyp. Şaş jaiu - qaraly habardyŋ, jamanattyŋ nyşany bolǧan erterekte.
• Köpşılık aldynda az söile. Tıl kışı bolsa da, aiyby ülken, qalqam. Qyz balanyŋ sumaqai tıldı, sypsyŋ sözdı bolǧany - öte süikımsız. Jaulasaŋ, sypaiy äreket-qimylyŋmen, külımsıregen jüzıŋmen, jyly-jūmsaq sözıŋmen jaula adamdardyŋ jüregın. Körkem mınez iesı bol.
• Şyqbermes Şyǧaibaidyŋ keipın kime, qaraǧym. Jomart bol. Qonaq kelse jaiǧap, köŋılın tauyp, töbeŋe köter. Qolyŋdaǧy soŋǧy baqyr tiynyŋ, soŋǧy syiyŋ bolsa da, qolyna ūstatyp jıber. Odan qazanyŋ ortaiyp qalmaidy. Jyly qabaqpen şyǧaryp sal.
• Qyz balanyŋ taldyrmaş, jıŋışke, üzılerdei bop tūrǧany täuırırek. Artyq salmaq qospa. Qosyp alsaŋ, tez aryl. Az tamaq jegennıŋ jüregı nūrly, taza bolady. Toqtyq oilanudy azaitady. Şekten tys toq adam näpsısınıŋ tūtqynyna ainalady. Toqtyq degen qūtyrtady, qyzym.
• Dünielık bolmaityn ısterge bola arazdasyp, bırjola körıspei, ara-qatynasyn üzıp ketetınderdı qūlaq estıp, köz körgen talai. Jan-jaǧyŋmen jaulaspai, bauyr bol, balam.
• Kedeilık jalqaulyqtan keledı. Eşkımge mūqtaj bolmau üşın bılegıŋdı sybana eŋbek qyl.
• Jaman mınez jūqpaly keledı. Ortaŋdy jaqsy adamdarmen tolyqtyr. Adamnyŋ jüregı süzgış sekıldı ǧoi. Jaqsyny da, jamandy da sıŋırıp alady. Ädemı, körkem qasiettermen jarqyrat jüregıŋnıŋ ışın.
• Bergen qol alǧan qoldan jaqsy. Şama-şarqyŋ jetkenınşe mūqtaj adamdarǧa sadaqa berıp tūr.
• Mädeniettı bol. Işkı mädenietıŋ tıpten joǧary bolsyn.
• Qabaǧyŋdy tüiıp jürme. Adamdar senıŋ jyluyŋa jylynsyn, şuaǧyŋdy şaşyp, külımdep jür ünemı.
• Ülken-kışı bolsyn kömek qolyn sozyp, köbırek jaqsylyq jasai ber. Ondaida janyŋ rahattanady. Kömek jasap alǧan läzzat bölek. Läzzat aludyŋ töresı sol.
• Äldekımderdıŋ ūsqynsyz, körıksız ekenın, syrtqy körınısın äŋgıme etpe. Onyŋ imany senen myqty, ışkı düniesı senıkınen sūlu boluy mümkın. Küie jaǧyp, tıl tigızuge tyryspa da. Ar- ojdanyŋdy olai lastap, jüregıŋdı olai ulama.
• Adamnan emes, Alladan sūra.
• Jūmyr jerdegı jūmyr basty pendenıŋ ǧūmyry jaialyq pen kebınnıŋ ortasynda ötedı. Qarap otyrsaŋ, ekeuı de mata delık. Ekeuınde de qalta bolmaidy. Bos kelıp, bos ketesıŋ. Düniia jiiam dep aram ter bolma. Ūrpaq äkel ömırge. Artyŋda ızıŋ qalsyn. Sol ūrpaǧyŋa aqyl aita alatyndai bılım-önege jina, bere alar tälım-tärbieŋdı tüze. İgı ıs jasa. Jaqsy qyzmet qyl.
• Erteŋgı künı otbasyly bolasyŋ. Sondaǧy aitarym, erıŋdı sümıreitpe. Sen erıŋe süiken qaita. Aldyŋda bas bolyp qasqaiyp jürsın. Süiıspenşılıgıŋ men mahabbatyŋdy syila, jyly şyrai bıldır. Azyp-tozdyrmai, özıŋnen alǧa ozdyryp jürgeisıŋ.
• Jan balasyn renjıtpe, jaryǧym. Aiypty özıŋnen ızde.
• Jasandy dünielerge jolama. Tür-sipatyŋ da, qylyǧyŋ da, hareketıŋ de şynaiy bolsyn. Betperde kime. Şynşyl bol.
• Az ūiyqta. Rizyǧyŋa böget bolady.
• Qiynşylyqtarǧa töz. Qai närse de oŋai kelmegen, kelmeidı de.
• Täkappardy Täŋırı süimeidı. Mūrnyŋdy kökke şüiırme.
• Jer-jahandaǧy qyrǧyn-sürgın, qulyq-sūmdyq, zūlymdyq arsyzdyqtan keledı. Ūiatyŋ bolsyn. "Ūiat bolady" ūǧymyn tüisıgıŋe toqyp al, kökem.
Kamşat MUKAŞEVA
"Adyrna" ūlttyq portaly
