Ämina Adaihan 1984 jyly 24 aqpanda Altai aimaǧynda Köktoǧai audanynda düniege kelgen jas aqyn. Qazır Taldyqorǧan qalasynda jeke käsıpkerlıkpen ainalysady. Bırneşe jyr müşairalarynyŋ jeŋımpazy. Mausym aiynyŋ 21–jūldyzynda Taldyqorǧan qalasynda “Qanatty hattar” atty jeke jyr jinaǧynyŋ tūsaukeserı öttı. Soǧan orai aqynmen syr-sūhbat jasaudy jön kördık.
- Öleŋge ərbır aqyn aiaq basar tūsta bıreuge mektebındegı ədebiet pənınıŋ mūǧalımı, bıreuge otbasy, bıreuge süigenı sebep bolady. Sızge kım sebepşı boldy? Jalpy öleŋdı neşe jasyŋyzdan bastap jazdyŋyz?
- Öleŋdı bala künımnen naqtyraq aitsam, mektep qabyrǧasynda-aq jaza bastadym, alǧaş ret ädebiet pänınen sabaq beretın ūstazymyz "Kün" degen taqyrypta taqpaq jazyp keludı tapsyrdy. Sol kezde ekı şumaq jazǧan taqpaǧymdy aǧaiym qatty maqtap edı. Mūǧalımnıŋ jer-kökke syiǧyzbai maqtaǧanynan keiın öleŋge degen ülken ynta-yqylasym aşyldy. Sodan bastap öleŋdı resmi türde jazuǧa kırıstım.
- Elge kelerde nege dəl Taldyqorǧannyŋ topyraǧyna taban tıredıŋız?
-Otbasylyq jaǧdailarǧa bailanysty Taldyqorǧanǧa qonystandyq, ol kezde bärımız kışkentai edık, oquşy edık. Balamyz, eşteŋe bılmeimız. Aldymyzda taŋdau da tūrmady. Sol şaqtarda Taldyqorǧannyŋ aqyndar qalasy ekenın bılıptı deisıŋ be?!
Bırden Taldyqorǧanda tūryp ketu ata-anama auyrlau bolatyn boldy, sodan Taldyqorǧannyŋ Köksu degen auylynda tūryp bastadyq. Bıraq auylda da jaman bolmadyq. Qūdai qosqan körşılerımız, aqjarqyn auyldas aǧaiyn bızdı jatsynbady, qūşaq jaia qarsy aldy.Taldyqorǧan bızdıŋ ekınşı tuǧan jerımızge ainalyp kettı.
- Qytaidan qonys audarǧan qazaqtardyŋ basym köpşılıgı tılge jetık, aqyn-jazuşy bolyp keledı. Al bızdıkıler sızder sekıldı emes. Sızdıŋ şe, būnyŋ syry nede?
Bälkım ata mekenge keler sättı san jyldar boiy aŋsap, şölırkep, bır saǧynyş jandy jegıdei jep jürgennen öleŋ-sözge jaqyn bolyp ketetın şyǧar. Tüsıne bılgen adamǧa özıŋnıŋ ata-qonysynda ömır sürgennen artyq baqyt joq. Degenmen "Elıŋ qalai bolsa, börkıŋ solai"-degen ǧoi, būnyŋ bärıne är däuırdegı türlı jaǧdailar sebep boldy dep oilaimyn. Būnda da ana tılımız aqyryndap kemeldenıp keledı. Jastarǧa seneiık.
- Künı keşe ǧana alǧaşqy jyr jinaǧyŋyzdyŋ tūsauyn kesıp, keş berdıŋız. Aqyn üşın alǧaşqy jinaqtyŋ orny qandai?
- Öte ystyq, şyqqanşa şydamym jetpedı. Şyqqan soŋ jer-jahanǧa jar salamyn dep oilap edım, aiaq-asty qyzǧanyp qaldym. Eşkımge bergım de, körsetkım de kelmedı. Nedegenmen ūzaq jyldar boiy kütken quanyşym ǧoi. Kıtabym şyqqan kün men üşın eŋ baqytty kün boldy! Osy oraida keş turaly da azyn-aulaq aita ketsem dep edım...Keştıŋ bolǧanynan boladysy qyzyq boldy.Osy keştı ötkızu üşın kımderdıŋ aldyna barmadym. Qūraq ūşyp qoldau tanytqandarda, ädemılep aqyl aityp jıbergenderde, äuliesıp ūrsyp tastaǧandarda boldy. Bastyqtardyŋ aldyna baryp körmegen maǧan qiyndau boldy endı bıraz. Bıraq äuelı Qūdaidyŋ, sosyn meirımdı jandardyŋ qoldap - quattaularynyŋ arqasynda keşım oidaǧydai öttı.Osy keşte erekşe alǧys aitqym keletın asyl jandar Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ töraǧasy Ūlyqbek Esdäulet myrzaǧa, Almaty oblysy äkımı Amandyq Batalov myrzaǧa, Almaty oblysy Mädeniet basqarmasynyŋ bastyǧy Marlen Qapaşūlyna, bölım bastyǧy Töleujan Gumarov aǧama, Alatau gazetınıŋ jauaptysy Aitaqyn Būlǧaqov aǧama, Tūlǧa-dostyq qory, "Ädebiet älemı"ortalyǧynyŋ jetekşısı, Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, aqyn Mūrathan Şoqanǧa, Sondai - aq, Köksu Audany Mädeniet Üiınıŋ direktory Ermek Qystaubaevqa körsetken kömekterı men bıldırgen qoldaulary üşın myŋ alǧys.
- Öleŋderıŋızdıŋ köbı mahabbattan tūrady. Jalpy aqyn qyzdardyŋ mahabbaty qandai bolady?
- Aqyn qyzdardyŋ mahabbaty ot qoi, özın de özgenı de küidırıp jıberedı, qatygezdengen qazırgı qoǧamda ainalaǧa mahabbatpen qarai bıludıŋ özı ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeitın bolyp barady. Aqyn qyz tūrmaq, öleŋ-jyrdan habary joq qyzdyŋ özı basynan bız keşpegen küidı keşuı mümkın. Bız sezınbegen asyl sezımdı sezınuı mümkın. Bıraq aqyn qyzdar mahabbatpen tıldesedı, ömır süredı. Ainalasynyŋ bärıne asa ülken mahabbatpen qaraidy. Jürekterı jūmsaq, köŋılşek bolyp keledı. Süigenınen köŋılı qalsa qalaǧan sözıŋ aita salmaidy, jäi ǧana öleŋmen qaǧaz betıne tüsıredı. Qaǧazǧa tüsırıp alyp, süigenıne jıberuge jasqanyp jüretını taǧy bar...
- Öleŋnıŋ qalai tuatyny qarapaiym adamdarǧa qyzyq. Sız öleŋdı qalai jazasyz? Ne iaki kım sebep bolady? Əlde qūlaǧyŋyzdan sybyrlap tūrady ma?
- Eşkım sybyrlap tūrmaidy. "Maǧan qūlaǧyma sybyrlap tūrdy"- dep aitatyn aqyndardy tüsınbeimın. Jalpy är aqynǧa är türlı dünie sebep boluy mümkın. Özıme bır ǧana sät sebep bolady. Mysaly, jylasam, renjısem, özımdı jalǧyz ärı kereksız sezınsem jaqsy öleŋder tuady. Bıraq men kei aqyndarǧa ūqsap bıreudıŋ ömırıne qarap öleŋ jaza almaimyn. Tıpten olai jazatyndardy tüsınbeimın de. Bıreudıŋ ömırınen şabyt ala alatyndar ne myqty aqyn, ne qūrap jazatyndar. Men tek öz ömırımdı jazamyn. Jalpy ömırımnıŋ är sättık tolǧanysyn, jüregımnıŋ būlqynysyn öleŋmen örnektegendı jaqsy körem, öleŋ menıŋ şyndyǧym, menıŋ şyndyǧym ömırdıŋ şyndyǧy.
- Qazır öleŋ tūrmaq, sözdıŋ özı qoǧamǧa kereksız bolyp bara jatqan sekıldı. Būǧan pıkırıŋız qandai?
- Mümkın, bıraq jaqsy şyǧarmanyŋ oqyrmany tabylatyny sözsız, sondyqtan ne jazsaqta oilanyp tolǧanyp qūndy dünieler jazuǧa tyrysqanymyz jön. Qoǧamdaǧy pıkır, söz tüzeluı üşın ömırge öleŋ kerek. Ädebiet kerek. Sebebı öleŋ degen sözdıŋ özı päk. Öleŋ bolmasa, adamdardyŋ bärı robot tektes bolyp keter me edı dep keide oilap qoiamyn. Ömırıŋdı sändı de, mändı etetın, jan jarandy jazatyn öleŋ ǧoi. Sondyqtan ötırık jyrlar jazyp öleŋdı öltırıp almaǧanymyz jön.
- "Men sızdı qatty-qatty jaqsy körem,
Ötınem, sızde menı ūnatyŋyz.." deisız "ötınış" degen öleŋıŋızde. Joldasyŋyz önerıŋızdı qanşalyqty qoldaidy?
- Ol kısı öte jaqsy qoldaidy.Tüsınıstıkpen qaraidy. Basynda azdap qarsylyqtar bolǧan. Men äiel zaty bolǧan soŋ aitqanǧa könıp, şydap jürdım. Bır jazbadym, ekı jazbadym, üş jazbadym... Aqyry ıştegı öleŋımnıŋ bärı şerge ainalyp, jylai berdım. Işıŋdegı dünie şyqpasa, öte auyr eken. Bır künı joldasyma şydamai ketıp, qazır maǧan 1- şumaq öleŋ qūrap bersen, men müldem jazbai keteiın dedım. Joldasymnyŋ qūrai almaityny belgılı edı. Sol oqiǧadan keiın öleŋ degennıŋ ekınıŋ bırıne berılmeitın baq, Qūdaidyŋ tüzu közı ekenın tüsındı. Aqyry joldasym razylyǧyn berdı. Qazır tıpten özgerıp ketken. Özge qalalarda keşter bolsa, barsaŋşy dep özı aitatyn boldy. Şyǧarmaşylyq keşımnıŋ jaqsy ötuıne de köp kömektestı.
- Jazba aqyndardyŋ kıtaptaryn satyp marketingpen ainalysqanyn qanşalyqty qūptaisyz? Jalpy jazba aqyndardyŋ jaǧdaiy qalai?
- Jazba aqyndar aitysker aqyndar sekıldı bai emes. Sebebı jazba aqyndar öleŋdı sata da almaidy, arnau jazǧysy da kelmeidı, suyryp sala almaidy, änge söz daiyndap özıŋ qinauǧa şydamy da jetpeidı. Bar bolǧany ıştegı būlqynysyn syrtqa şyǧarady. Bıreudıŋ basyndaǧy tolǧanysy men mūŋ-qaiǧysy kımge kerek bolsyn? Menıŋşe, janyŋdy qinap jyr jazu, änge söz daiyndau aqyn üşın auyr dünie. Aqyn degen öleŋdı tek şabytpen, jany qalap, köŋılı aŋsap tūrǧanda ǧana jazu kerek. Jazu kerekpın dep emes, jazǧym keledı dep jazu kerek. Aqşaǧa satylǧan öleŋnıŋ qūny ketedı. Aqynnan alystai bastaidy, aqyrynda aqyndy tastap ketedı. Öleŋ de bala sekıldı ǧoi. Ony da aialau kerek, erkeletu kerek, qalaǧanyn jasau kerek. Jazba aqyndyqpen baiu mümkın emes şyǧar. Tek jyr-jinaq şyqqanda kıtaptarynyŋ satylǧany men müşairalar kömek bolar, bälkım... Bıraq qazırgı müşairalarǧa da qatysqyn kelmeidı. Ol jerde aqşa, tanyspen şeşıledı.
Al aqynnyŋ kıtaby şyǧyp jatsa, marketingpen ainalysqanyn qūptaimyn. Onda tūrǧan ne bar? Bılımnıŋ qūny bärınen joǧary tūru kerek, menıŋşe.
- Sūhbat soŋynda artyŋyzdan ergen aqyn sıŋılılerıŋızge qandai aqyl aitasyz?
- Aqyn qyzdar öleŋge degen tazalyǧyn saqtai bılse poeziia atty arly boijetken imene bas ietını sözsız. Jazyŋdar qyzdar jalyndaŋdar, jastyq şaq qaityp kelmeidı, jas kezdıŋ jyry jalyndy keledı. Ǧaşyq bolyŋdar!- degım keledı...Jalpy alǧanda Almatyda bırneşe aqyn sıŋılılerım bar. Olarǧa öleŋnen bölek, otbasy, bala tärbiesı turaly aqyl- keŋesımdı de berıp tūramyn.
- Künı keşe ǧana alǧaşqy jyr jinaǧyŋyzdyŋ tūsauyn kesıp, keş berdıŋız. Aqyn üşın alǧaşqy jinaqtyŋ orny qandai?
- Öte ystyq, şyqqanşa şydamym jetpedı. Şyqqan soŋ jer-jahanǧa jar salamyn dep oilap edım, aiaq-asty qyzǧanyp qaldym. Eşkımge bergım de, körsetkım de kelmedı. Nedegenmen ūzaq jyldar boiy kütken quanyşym ǧoi. Kıtabym şyqqan kün men üşın eŋ baqytty kün boldy! Osy oraida keş turaly da azyn-aulaq aita ketsem dep edım...Keştıŋ bolǧanynan boladysy qyzyq boldy.Osy keştı ötkızu üşın kımderdıŋ aldyna barmadym. Qūraq ūşyp qoldau tanytqandarda, ädemılep aqyl aityp jıbergenderde, äuliesıp ūrsyp tastaǧandarda boldy. Bastyqtardyŋ aldyna baryp körmegen maǧan qiyndau boldy endı bıraz. Bıraq äuelı Qūdaidyŋ, sosyn meirımdı jandardyŋ qoldap - quattaularynyŋ arqasynda keşım oidaǧydai öttı.Osy keşte erekşe alǧys aitqym keletın asyl jandar Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ töraǧasy Ūlyqbek Esdäulet myrzaǧa, Almaty oblysy äkımı Amandyq Batalov myrzaǧa, Almaty oblysy Mädeniet basqarmasynyŋ bastyǧy Marlen Qapaşūlyna, bölım bastyǧy Töleujan Gumarov aǧama, Alatau gazetınıŋ jauaptysy Aitaqyn Būlǧaqov aǧama, Tūlǧa-dostyq qory, "Ädebiet älemı"ortalyǧynyŋ jetekşısı, Qazaqstan jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, aqyn Mūrathan Şoqanǧa, Sondai - aq, Köksu Audany Mädeniet Üiınıŋ direktory Ermek Qystaubaevqa körsetken kömekterı men bıldırgen qoldaulary üşın myŋ alǧys.
- Öleŋderıŋızdıŋ köbı mahabbattan tūrady. Jalpy aqyn qyzdardyŋ mahabbaty qandai bolady?
- Aqyn qyzdardyŋ mahabbaty ot qoi, özın de özgenı de küidırıp jıberedı, qatygezdengen qazırgı qoǧamda ainalaǧa mahabbatpen qarai bıludıŋ özı ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeitın bolyp barady. Aqyn qyz tūrmaq, öleŋ-jyrdan habary joq qyzdyŋ özı basynan bız keşpegen küidı keşuı mümkın. Bız sezınbegen asyl sezımdı sezınuı mümkın. Bıraq aqyn qyzdar mahabbatpen tıldesedı, ömır süredı. Ainalasynyŋ bärıne asa ülken mahabbatpen qaraidy. Jürekterı jūmsaq, köŋılşek bolyp keledı. Süigenınen köŋılı qalsa qalaǧan sözıŋ aita salmaidy, jäi ǧana öleŋmen qaǧaz betıne tüsıredı. Qaǧazǧa tüsırıp alyp, süigenıne jıberuge jasqanyp jüretını taǧy bar...
- Öleŋnıŋ qalai tuatyny qarapaiym adamdarǧa qyzyq. Sız öleŋdı qalai jazasyz? Ne iaki kım sebep bolady? Əlde qūlaǧyŋyzdan sybyrlap tūrady ma?
- Eşkım sybyrlap tūrmaidy. "Maǧan qūlaǧyma sybyrlap tūrdy"- dep aitatyn aqyndardy tüsınbeimın. Jalpy är aqynǧa är türlı dünie sebep boluy mümkın. Özıme bır ǧana sät sebep bolady. Mysaly, jylasam, renjısem, özımdı jalǧyz ärı kereksız sezınsem jaqsy öleŋder tuady. Bıraq men kei aqyndarǧa ūqsap bıreudıŋ ömırıne qarap öleŋ jaza almaimyn. Tıpten olai jazatyndardy tüsınbeimın de. Bıreudıŋ ömırınen şabyt ala alatyndar ne myqty aqyn, ne qūrap jazatyndar. Men tek öz ömırımdı jazamyn. Jalpy ömırımnıŋ är sättık tolǧanysyn, jüregımnıŋ būlqynysyn öleŋmen örnektegendı jaqsy körem, öleŋ menıŋ şyndyǧym, menıŋ şyndyǧym ömırdıŋ şyndyǧy.
- Qazır öleŋ tūrmaq, sözdıŋ özı qoǧamǧa kereksız bolyp bara jatqan sekıldı. Būǧan pıkırıŋız qandai?
- Mümkın, bıraq jaqsy şyǧarmanyŋ oqyrmany tabylatyny sözsız, sondyqtan ne jazsaqta oilanyp tolǧanyp qūndy dünieler jazuǧa tyrysqanymyz jön. Qoǧamdaǧy pıkır, söz tüzeluı üşın ömırge öleŋ kerek. Ädebiet kerek. Sebebı öleŋ degen sözdıŋ özı päk. Öleŋ bolmasa, adamdardyŋ bärı robot tektes bolyp keter me edı dep keide oilap qoiamyn. Ömırıŋdı sändı de, mändı etetın, jan jarandy jazatyn öleŋ ǧoi. Sondyqtan ötırık jyrlar jazyp öleŋdı öltırıp almaǧanymyz jön.
- "Men sızdı qatty-qatty jaqsy körem,
Ötınem, sızde menı ūnatyŋyz.." deisız "ötınış" degen öleŋıŋızde. Joldasyŋyz önerıŋızdı qanşalyqty qoldaidy?
- Ol kısı öte jaqsy qoldaidy.Tüsınıstıkpen qaraidy. Basynda azdap qarsylyqtar bolǧan. Men äiel zaty bolǧan soŋ aitqanǧa könıp, şydap jürdım. Bır jazbadym, ekı jazbadym, üş jazbadym... Aqyry ıştegı öleŋımnıŋ bärı şerge ainalyp, jylai berdım. Işıŋdegı dünie şyqpasa, öte auyr eken. Bır künı joldasyma şydamai ketıp, qazır maǧan 1- şumaq öleŋ qūrap bersen, men müldem jazbai keteiın dedım. Joldasymnyŋ qūrai almaityny belgılı edı. Sol oqiǧadan keiın öleŋ degennıŋ ekınıŋ bırıne berılmeitın baq, Qūdaidyŋ tüzu közı ekenın tüsındı. Aqyry joldasym razylyǧyn berdı. Qazır tıpten özgerıp ketken. Özge qalalarda keşter bolsa, barsaŋşy dep özı aitatyn boldy. Şyǧarmaşylyq keşımnıŋ jaqsy ötuıne de köp kömektestı.
- Jazba aqyndardyŋ kıtaptaryn satyp marketingpen ainalysqanyn qanşalyqty qūptaisyz? Jalpy jazba aqyndardyŋ jaǧdaiy qalai?
- Jazba aqyndar aitysker aqyndar sekıldı bai emes. Sebebı jazba aqyndar öleŋdı sata da almaidy, arnau jazǧysy da kelmeidı, suyryp sala almaidy, änge söz daiyndap özıŋ qinauǧa şydamy da jetpeidı. Bar bolǧany ıştegı būlqynysyn syrtqa şyǧarady. Bıreudıŋ basyndaǧy tolǧanysy men mūŋ-qaiǧysy kımge kerek bolsyn? Menıŋşe, janyŋdy qinap jyr jazu, änge söz daiyndau aqyn üşın auyr dünie. Aqyn degen öleŋdı tek şabytpen, jany qalap, köŋılı aŋsap tūrǧanda ǧana jazu kerek. Jazu kerekpın dep emes, jazǧym keledı dep jazu kerek. Aqşaǧa satylǧan öleŋnıŋ qūny ketedı. Aqynnan alystai bastaidy, aqyrynda aqyndy tastap ketedı. Öleŋ de bala sekıldı ǧoi. Ony da aialau kerek, erkeletu kerek, qalaǧanyn jasau kerek. Jazba aqyndyqpen baiu mümkın emes şyǧar. Tek jyr-jinaq şyqqanda kıtaptarynyŋ satylǧany men müşairalar kömek bolar, bälkım... Bıraq qazırgı müşairalarǧa da qatysqyn kelmeidı. Ol jerde aqşa, tanyspen şeşıledı.
Al aqynnyŋ kıtaby şyǧyp jatsa, marketingpen ainalysqanyn qūptaimyn. Onda tūrǧan ne bar? Bılımnıŋ qūny bärınen joǧary tūru kerek, menıŋşe.
- Sūhbat soŋynda artyŋyzdan ergen aqyn sıŋılılerıŋızge qandai aqyl aitasyz?
- Aqyn qyzdar öleŋge degen tazalyǧyn saqtai bılse poeziia atty arly boijetken imene bas ietını sözsız. Jazyŋdar qyzdar jalyndaŋdar, jastyq şaq qaityp kelmeidı, jas kezdıŋ jyry jalyndy keledı. Ǧaşyq bolyŋdar!- degım keledı...Jalpy alǧanda Almatyda bırneşe aqyn sıŋılılerım bar. Olarǧa öleŋnen bölek, otbasy, bala tärbiesı turaly aqyl- keŋesımdı de berıp tūramyn.
Aqgül AIDARBEKOVA
Almaty-Taldyqorǧan
"Adyrna" ūlttyq portaly
