Ne närse de ūzaq saqtalsa, ne aşidy, sasidy, ne ıridı, şıridı... Renış te däl sondai. Odan erterek qūtylyŋyz! Renjımeitın adam joq şyǧar?! Adamǧa ǧana emes-au, ömırge, oryn alǧan jaǧdaiǧa da, tıptı aua raiyna da renjıp jatamyz. Renıştıŋ keibırın uaqyt öte kele ūmytsaq, keibıreuın ūzaq uaqyt köŋılımızde saqtap jüremız. Psiholog mamandar renıştıŋ türlı keselderge sebep bolatynyn anyqtap otyr. Äsırese, jyldar boiy ūmytylmaǧan renıştıŋ qaupın eskertedı. Eger bız renıştı özımızden jıbermei, sezımderımızben orai bersek, onda ol denede ısık türınde körınıs beredı eken. Arada uaqyt ötken saiyn ol asqynyp, qaterlı ısıkke ainalyp ketuı äbden mümkın. Mıne, renıştıŋ qauıptılıgı osynda! İä, qaterlı ısık – būl qordalanǧan renış ekenıne mamandar köz jetkızdı. Būǧan esımı köpke belgılı Luiza Heidıŋ ömırın mysal etuge bolady. Ol aǧzasynan qaterlı ısık tabylǧanda, onyŋ paida bolu sebebın ızdeuge, ǧylymi tūrǧyda zertteuge ūzaq jylyn sarp etken. Nätijesınde ol qaterlı ısık (rak) auruynyŋ metafizikalyq sebebıne üŋılıp, özındegı derttıŋ bala kezden qordalanyp jinalǧan renış ekenın anyqtaidy. Būl turaly Luiza Hei özınıŋ barlyq kıtaptarynda aitady. «İsseli sebia sam» degen kıtabynda (qazaqşaǧa Myrzageldı Kemel audarǧan) Luiza qaterlı ısık auruyna «Rak (qaterlı ısık) – eskı renış, jek köru sezımınıŋ saqtalyp qaluy» dep tüsınık beredı. «...Bız aşudy jūtuǧa ädettengenbız. Bız özımızdıŋ sätsızdıkterımız ben bır ıstı köŋılımızdegıdei etıp oryndai almaǧanymyz üşın özımızdı aiyptaimyz. Özgenı jazǧyramyz. Būl dūrys emes. Uaqyty kelgende renış adam aǧzasyn jalmai bastaidy. Sondyqtan renış sezımderın öz uaqytynda erkındıkke bosatyp qoia bergen jön» deidı özındegı qaterlı ısık auruyn därısız emdei bılgen Luiza Hei. Renjimız, renjıtemız. Būl eşqaşan ainymaityn zaŋdylyq. Bıraq, renju, ökpeleu – tek sol adamnyŋ özıne ǧana ziiandy. Sondyqtan, ömırıŋızge de, densaulyǧyŋyzǧa zardabyn tigızetın renışten jyldam qūtyluǧa asyqqanyŋyz dūrys. Qalai? Renışten qūtyludy dūrys joly Renışten qūtyludyŋ eŋ nätijelı ädısın būl tūrǧyda täjıribesı mol Luiza Heiden üirengenımız jön bolar?! Ol ne deidı? «Men: «Sızdıkı dūrys bolǧanyn qalaisyz ba, joq baqytty bolǧandy jön köresız be?» dep köp sūraimyn. Bızdıŋ ärbırımızdıŋ kımdıkı dūrys, kımdıkı būrys ekenı jaily öz pıkırımız bar. Bız basqalardy sol bızge jasaǧan «jamandyǧy» üşın jazalaǧymyz keledı de, esımızden ketpei qoiady, söitıp ol sız üşın jazanyŋ bır türıne ainalady. Ötken şaqta bıreu renjıttı dep, özıŋdı-özıŋ jazalau – aqymaqtyq. Ötkennen qūtylyp tūru kerek, ol üşın ony keşıru şart. 1-ädıs: Keşıru Keşıru degenımız – qoştasu. Yza jäne renış sezımımen, auyrsynumen qoştasu. Jaǧdaimen tūtastai qoştasu. Qoştaspaidy ekensız, ol sızdıŋ ışıŋızde būǧyp jatyp sızdı ırıte bastaidy. Keşırmeu sızdı renjıtken adamǧa eşteŋe de jasai almaidy, al sızdı müjidı. Bylai deŋız: «Men ötkenımnen qūtylǧym keledı. Men maǧan ziian jasaǧandarmen qatar ziian jasamaǧandardy da, jäne bıreudı renjıtıp alǧan bolsam özımdı de keşıremın». Renışterdı ūmytu üşın, odan uaqytyly qūtylyp otyru üşın, künde tünde ūiqyǧa jatarda «Menı renjıtken jäne men renjıtıp alǧan adamdardyŋ bärınen keşırım sūraimyn. Men de olardy keşırdım» dep üş ret dauystap qaitalaŋyz. Osyny kündelıktı tıs juatynyŋyz sekıldı kün tärtıbıne engızıŋız. Qūranda da keşırım sūrau turaly aitylatyn aiat köp. Dın qyzmetkerlerı de «Jolyŋ bolmai jatsa, jūmysyŋ alǧa baspai jatsa, balaly bola almai jürseŋ... Alladan künälarymdy keşıre gör dep keşırım sūra» deidı. Tıptı, qylmys jasap, üstınen aryz jazylyp, sot aldynan bır-aq şyqqan adamnyŋ taǧdyry üşın jäbırlenuşınıŋ keşırım beruı ülken röl oinaidy. Sondai-aq, sot prosesı kezınde «Jäbırlenuşıden keşırım sūraimyn. Jasaǧan ısım üşın qatty ökınemın. Endı qaitalamaimyn» degen bır auyz sözı sottaluşynyŋ jazasyn jeŋıldetedı. Mıne, keşırım sūraudyŋ adam ömırındegı paidasy osyndai! Renışten qūtylu üşın de keşırım sūrau, keşıru ömırıŋızdı qiyndyqtardan, aǧzaŋyzdy aurudan azat etedı. 2-ädıs: Renjıtken adamǧa jaqsylyq tıleu Renjıtken adamdy keşıru nemese renjıtken dosyŋyzdan keşırım sūrau qolyŋyzdan kelmei jatsa, onda «jaqsylyq tıleu» ädısın qoldanyp körıŋız. Būl jönınde Luiza Hei bylai deidı: «Sızge bır kezde qiyndyq tuǧyzǧan bıreudı ūmyta almai jürseŋız oǧan mahabbatyŋyzdy joldap bata berıŋız de, özıŋızden bosatyŋyz jäne ol turaly oilaudy toqtatyŋyz. Sız özıŋızdı aldanyp qalǧandai nemese tonalǧandai sezınbeŋız, sızde boluy tiıs närseden sız eşuaqytta ajyrap ketpeisız. Eger ol sızdıkı bolsa, basqa bır jolmen bolsa da qaityp oralady. Eger bır närsenı qaitaryp ala almasaŋyz, onda solai boluy tiıs bolǧany. Ony bolǧan oqiǧa retınde qabyldaŋyz da, ömırıŋızdı jalǧastyra berıŋız». Renjıtken adamǧa künde jaqsylyq tıleŋız. Eger ol üisız bolsa, oǧan baspanaly boludy tıleŋız. Otbasy qūra almai jürse, jaqsy jar tılep bata qylyŋyz. Jaqsy tılek tıleu arqyly köŋılıŋızdegı jinalǧan renış mūzy bırtındep erıp, joǧalady. Rasynda da, keide medisinanyŋ därmenı jetpegen dert ūzaq uaqyt ūmyta almai jürgen renışten qūtylǧanda, özdıgınen jazylady. Būǧan köptegen mysal men dälel keltıruge bolady. Tıptı deseŋız, artyq salmaq ta ökpe-renıştıŋ körınısı eken. Bala kezden jinalǧan renışterdı Luiza Heidıŋ ekı ädısı boiynşa joiyŋyzşy, dietasyz-aq salmaǧyŋyzdyŋ kemıgenıne kuä bolasyz. Aityŋyzşy, oqyrman, sızdı qandai dert mazalaidy? Dertıŋızden qūtylǧyŋyz kele me? Onda renışıŋızdı joiyŋyz.
Jazira SMAǦŪLOVA
"Adyrna" ūlttyq portaly
