Ózbekstanda túsirilgen Samarqandy bılegen, Regıstandy qurǵan ataqty batyr, qolbasshy Jalańtós Bahadúr týraly tarıhı kórkem fılmniń treıleri áleýmettik jeliniń daýyn qyzdyryp jatyr.
Ózbek BAQ-tyń málimetinshe, prezıdent Shavkat Mırzıeevtiń jeke tapsyrysymen túsirilgen tarıhı týyndy naýryz aıynda kórermenge jol tartady.
Fılmde ózbek akterlerimen birge Qazaqstan men Qyrǵyzstannyń kıno juldyzdary, Nomad Stants kaskaderlar toby da boı kórsetken.
«URPAQ RÝH ALATYNDAI JOBA JASAI ALMADYQ»
Birneshe kún buryn O’zbekkino qoǵamda rezonans týdyrǵan fılmniń treılerin jarııalady. Djahangır Ahmedov túsirgen «Amır Baҳodır Ialangtўsh» úzindisi áleýmettik jelide áp-sátte tarap, talyq týdyrǵan.
Tarıhtaǵy uly tulǵa týraly túsirilgen fılmge pikir bildirgen jeli belsendisi Dáýren Seıitjanuly:
«Ózbek aǵaıynǵa qyzyǵa da qyzǵana qarap otyrmyn. Kınogerleri «Amır Baҳodır Ialangtўsh» degen fılm túsiripti. Qazaqstan kıno teatrlarynda da kórsetse, jaqsy bolar edi. Al biz Jalańtós sııaqty batyrlarǵa qatysty urpaq rýh alatyndaı joba jasaı almadyq. Ár jerge eskertkish ornata bergennen basqa. Onyń ózi halyqtyń nemese halyq arasynan shyqqan belgili bir toptyń bastamasymen qolǵa alynǵan ister. Ózbekterde mundaı jobalar rýlyq emes, ulttyq, memlekettik deńgeıde iske asyp jatqanyna taǵy bir kózimiz jetti», - dep pikir qaldyrǵan.
"HAN KENE" FILMIN QAShAN TÚSIREMIZ?»
Facebook jelisinde jýrnalıst, belsendi Ońǵar Qabden Ózbekstanda túsirilgen fılmge qarap, otandyq kınolarǵa jany ashıtynyn jetkizdi.
«Ózbek aǵaıyndar "Jalańtós bahadúr" kınosyn túsiripti. Myna qysqa úzindisinen-aq qandaı týyndy ekenin baǵamdaı berińizder! Mıllıondaǵan dollarǵa túsirilip, klıp deńgeıinde qalǵan "Kóshpendiler" men hıdjap kıgizip «mane, sane» dep shaýyp júrgen "Tomırısti" oılap artym jaman ashyǵany-aı. Átteń, "Qabanbaı batyr", "Bógenbaı batyr", "Han Kene" degen fılmderdi qashan túsiremiz?» - dep ókinishin bildirdi.
«ÓZGENIŃ ENShISI»
«Basqalar joqtan jonyp batyr jasaıdy, qoldan ańyz quraıdy. Al bizde bári bar, batyr deseń batyr, erlik deseń erlik bar. Tek sony ózimiz moıyndamaı, yryń-jyryń etemiz. Biz daýlasyp júrgende, ózbekter Jalańtóske arnap fılm túsirip tastapty», - dep jarysa pikir qaldyrǵan oqyrmandar kóp.
Osy tusta «Jalańtós batyr – qazaqtyń tulǵasy, qazaq batyry. Tarıhyń urlanyp jatqandaı. Tarıhy baı qazaqtar keýdesin jalań uryp, ózgeniń, ózbektiń isine shekaradan qyzyǵa qarap turamyz, áıteýir» dep fılmge pikir bildirgenderdiń qarasy qalyń.
Úki Nurataı: «Ózbek aǵaıyndar Jalańtós batyr týraly fılm túsiripti. Fılmniń treılerin kórgen jurt «Zak Snaıderdiń ózi túsirgendeı eken!» dep aýyzdarynyń sýy quryp jatyr... Qysqasy, taǵy bir tarıhı tulǵamyz ózgeniń enshisinde ketkeli tur...» - dep pikir qaldyrdy.
«TASQA URǴAN PYShAQTAI»
Kıno – bir eldiń tarıhyn, bolmysyn, mádenıetin birneshe saǵatta kórsetetin ıdeologııalyq máni bar týyndy. Degenmen qazaq kınosynyń basym kópshiligi mahabbat úshin ólim qushqan batyrlarǵa arnalǵan. Nurbol Hanaǵat jelidegi paraqshasynda:
«Bizdegi fılmder qyzǵa qyrqysyp, bir-birin óltirýden aspaıdy. Kóshpendilerdi alaıyqshy, eki dosty bir qyzǵa ǵashyq qylady, qyrylysady. «Jaý júrek myń bala», «Sardar», «Qyz Jibek» t. b fılmder solaı kete beredi. Mysaly, kárister tarıhı fılmderin túrli janrda tipti zombı stılinde de shyǵara beredi. Biraq, ar jaǵynda aıtary, tarıhı máni kórinip turady. Ony kárister ǵana emes, barsha shet eldikter qyzyǵyp kóredi. Bizdegi otandyq fılmderge meniń ǵana emes, báriniń qarny ashady. Qarjysyn kórip, barmaǵyn tisteıdi. Attandaǵan «Almas qylyshtyń» ózi alashtyń kóńiline tasqa urǵan pyshaqtaı ótpedi. Súreńsiz shań basqan «Tomırıstiń» túri anaý!» - dep jazdy.
«TEGIN BARYP TÚSEIIN»
Jalańtós batyrdyń treıleri kóptiń kóńilinen shyǵyp, qyzyqtyrǵany sózsiz. Fılmnen úzindini kórgen kórermen túrli veb serıaldardy túsirip júrgen rejısserler birigip, tarıhı fılm túsirse eken degen ótinishterin de jarysa jazyp jatyr. Áıtpese, memlekettik qoldaýmen «jattandy, qysy jazy bórik, saýyt kıip júrgen jońǵarlarmen shaıqasqan» kınolardan jurt ábden mezi bolǵan kórinedi.
Qoǵam belsendisi Býrahan Daqanov ta Qazaq fılm sapaly tarıhı kıno túsirse eshqandaı aqysyz bir róldi oınap beretinin jazdy.
«Ózbek aǵaıyndar, Samarqandtyń ámiri dep Jalańtós batyr jaıly sumdyq kıno túsiripti. Kóre almaı, qyzǵanyp otyrmyn. Oý, «Qazaqfılm», bir tarıhı kıno proektisin bastańdarshy, tegin baryp túseıin ákesin. Qazaqtyń rólin qımasańdar da bir jyndy jońǵardyń rólin oınasam jetedi maǵan. Tek basynda, qoıshy-poıshynyń qolynan tyrashtanyp ólip qalmaı, kıno sońynda atam Qabanbaı, Bógenbaı syndy batyrlardyń qolynan jəhannamǵa attansam boldy. Tipti ekeýi jabylsa da bolady. Oǵan da kóndim... Bastańdarshy tek», - degen. Al dál osy jazbanyń astyna kóptegen oqyrman «men de tegin túsemin», «ıá, qoldaımyz», «men ózim túspesem de birneshe jylqymdy tegin bereıin, kómegim bolsyn» dep pikir bildirgen.
SAMARQANNYŃ ÁKIMI
Qazaq tarıhynda Samarqandy bılegen Jalańtós bı Seıitqululy shamamen 1576 – 1656 jyldar aralyǵynda ómir súrgen. Tarıhta Jalańtós bahadúrdiń Syrdarııanyń saǵa-jaǵalaýyn meken etken Alshyn eliniń Álimuly rýlyq birlestiginen taraıtyn Tórtqara rýynan shyqqany aıtylady. Derekterde Jalańtós batyrdyń Áıteke bı zamanynda ómir súrip, bılik etkeni aıtylǵan. Ony jalpaq jurt «Qulyq Jalańtós, Sarym Jalańtós batyr» dep te ataǵan.
Al ózbek tarıhynda Ialangtýsh Bahadýr esimimen tanylǵan batyrdy 1578 jyly Buhara handyǵynda ómirge kelip, 1656 jyl Dahbedte qaıtys bolǵany aıtylǵan. Jalańtós batyrdy Ózbekstanda - ózbek áskerı qolbasshysy, saıasatker, Samarqandtaǵy Buhara handarynyń orynbasary retinde kórsetedi. Keıbir derekkózderde onyń tolyq aty-jóni Ialangtýsh Bahadýr Ibn Baıhodja retinde kórsetilgen.
Ialangtýsh bı ózbek hany II Abdýlla han kezinde Buharada mektepte jáne medresede bilim alyp, sol zamanda el isine aralasqany aıtylady.
Symbat Naýhan
"Adyrna" ulttyq portaly
