Maýsym aıynyń 28 juldyzy -
«Baılanys jáne aqparat
qyzmetkerleriniń kúni»
Jýrnalıster qaýymy tól merekesin "Aıaz ata" kútkendeı kútetini jasyryn emes. Kásibı merekede eńbekti baǵalap, marapattap, syı-qurmet kórsetkende balasha qýanatyny da ótirik emes. Ózgeler ystyq yqylastaryn bildirip, lebizderin jaýdyryp jatsa qasıetti qalam ıeleriniń bir jasap qalatyny anyq. Endeshe, dál búgin, ıaǵnı 28 maýsym-Sherhan Murtazanyń tilimen aıtqanda "jegeni - jantaq, arqalaǵany - altyn" jýrnalıster kúni. Qalamdary qarymdy, jazǵandary mardymdy, tilderi jetik, aıaǵyn úzeńgige salyp, arǵymaqty jalynan ustap, ómir jolyndaǵy óz soqpaǵyn tańdaýǵa táýekel etken tórtinshi bılik ókilderin tól merekelerimen quttyqtaı kelip, jýrnalıst Sharhan Qazyǵuldyń "Jýrnalıstke 21 keńes" atty aqyl-eskertpelerin nazarlaryńyzǵa usynamyz!
"Adyrna" ulttyq portaly!
JÝRNALISKE 21 KEŃES
1. Eshqashan eshkimge elikteme. Óz stılińdi sonda ǵana tabýyń múmkin. Ony tappaı sen ózińdi jýrnalıspin dep aıtýǵa áli erte.
2. Kózińe kóringendi oqı berý – talǵamyńa balta shabatyn birden-bir faktor. Az oqysań da saz oqy. Rýhanı azyq jetispeýshiliginen ólgen adamnyń molasyn kórgen joqpyn. Talǵam qalyptaspasa, tuymdy dúnıe jazamyn dep ıegiń qyshymaı-aq qoısyn.
3. Baıqampazdyq qasıetti barynsha boıyńa sińirip úıren. Shómeledegi ıneni tabý qıyn. Sen aldymen túımeni tabýǵa mashyqtan.
4. Ózegińdi órtep bara jatqan taqyrypty da órkenıetti jazýǵa tyrys. Emoııa men fantazııa eshqashan opa bermeıdi.
5. «Qazaq tiliniń túsindirme sózdigimen» jumys iste. Bul sharýamen ólgenshe aınalysý kerek. Óıtkeni, baı tildiń birinshi sózinen sońǵy sózine deıin bilip bolý áste múmkin emes.
6. Qurmalas sóılem jazý úshin eń aldymen aralas qurmalas sóılemniń ne ekenin bilip al. Aralas qurmalas sóılemdi jazý úshin sabaqtas qurmalas sóılemniń ne ekenin bilip al. Sabaqtas qurmalas sóılemdi jazý úshin yńǵaılas qurmalas sóılemniń ne ekenin bilip al! Tildiń teorııasy, tarıhy men tájirıbesin bilmeı turyp, maqala jazý – ádebı qylmys.
7. Jurt kóp jolaı bermeıtin taqyryptardy jazýǵa mashyqtan. Jaýyr bolǵan taqyrypty kim bolsa, sol jaza alady.
8. Qazirgi zamanǵa laıyq sóz saptaýdy úıren. «Bıttiń qabyǵyndaı» degennen góri «papırostaı juqa» dep jazsań, oqyrmannyń esinde kóbirek qalasyń.
9. Jyltyr sózge kóp jolaı berme. Odan da bir abzata bir oı aıtýǵa tyrysyp baq. Óıtkeni, seniń basty mindetiń – adamdardy oılanýǵa úıretý. Óziń oısyz bolsań, oqyrmanym bolady deý – kórsoqyrlyq.
10. Maqalańa trafaret bas taqyryp (zagolovok) qoıýshy bolma. Jazǵanyńdy jurt oqysyn deseń.
11. ıfrlardy sóıletip úıren. Ádisteri óte kóp. Izdenseń, óziń-aq taýyp alasyń.
12. Maqalańda maqal-mátelder men uly oıshyldardyń sózderin kóp qoldanýshy bolma. «Jaman eshki saqalshyl, Jaman adam maqalshyl».
13. Frazelogızmder men sóz tirkesterin ornymen paıdalan. Til evolıýııasyn jasaýǵa qatysyp júr. Dál osy arqyly oqyrmanǵa tez tanylasyń.
14. Barynsha qysqa jazýǵa mashyqtan. Qysqa jazýǵa úırengen saıyn seniń kásibı múmkindikteriń kóbeıe túsedi.
15. Sınonım sózdikterimen jumys isteýdi úıren. Sóz qaıtalamaýdyń birden-bir joly osy.
16. Maqalanyń bastalýy men aıaqtalýyna erekshe mán berip otyr. Zagolovoktan keıin kózge eń aldymen osylar túsetinin esińnen shyǵarma.
17. Jazatyn taqyrybyńnyń tabıǵatyn jyǵa túsine almasań, ol taqyrypty aınalyp ót. Seniń onyńdy eshkim baıqap jatqan joq.
18. Saraptama men taldaý jasap úıren. Onsyz oıly maqala jazamyn dep oılama.
19. Maqalany basyńda pisirip almaı, jazýshy bolma. Báribir jaqsy dúnıe shyǵara almaısyń.
20. Jazǵanyńnan lázzat alýǵa tyrys. Biraq eshqashan «keremet dúnıe jazdym» dep oılaýshy bolma. Eger oılasań, sen toqyraýdyń jolyna tústim deı ber.
21. Qatelespeıtin jýrnalıst bolmaıdy. Odan tragedııa jasaýdyń qajeti joq. Qateńdi jóndeýge arlansań, sol – naǵyz tragedııa.
Sharhan Qazyǵul,
Halyqaralyq Aqparattandyrý akademııasynyń akademıgi , jýrnalıst
26 maýsym 2018 jyl
Adyrna.kz
