Äjemnıŋ şaşy ūzyn bolatyn. Şaşyn mūrnynyŋ qyrymen taraqpen turalap alyp, maŋdaiynan tüp-tüzu etıp ekıge qaq jaryp, örıp qoiatyn. Örgende de ūşyna deiın öretın. Tarqatylyp ketpesın degenı. Aldymen ırı jüzdı taraǧymen, sodan soŋ müiız maida taraqpen taraidy. Onysy – arasynda bit-sırkelerı bolsa, şaŋ-tozaŋy bolsa tüssın degenı. Aq oramaldy aldyna jaiyp qoiady. Sony şūqylap, qarap otyrady. Qarap bolǧasyn oramalyn peştıŋ aldyna aparyp qaǧyp, oramalyn taǧady da peştıŋ aldyn sypyryp, otqa laqtyrady. Şaşyn künde būrqyratyp tarap, örıp jatpaidy ǧoi. Juǧan soŋ bır tekserıp alǧany. Tastai qylyp bır ret örıp alyp, şaşynyŋ artyna doǧal müiız taraǧyn qadap, basyna aq şyt oramalyn bailai salatyn, boldy. Oramalyn şalynyŋ aldynda eşqaşan şeşken emes. Keide basyn juyp bolyp, tarap jatqanda, ar jaǧynan şaly körınse, «oibai änı şal kele jatyr, oramalymdy äper» dep şaşyn taramastan jiia salyp, oramalyn bailap qoiady.
Maǧan ylǧi «Şaşyŋdy jinap, maŋdaiyŋdy ärdaiym aşyp jür jarqyratyp, bolaşaǧyŋ jarqyn bolady» deitın maŋdaiymnan sipap.
Keiınnen qalyŋ qara şaşy sūiylyp, azaia bastady. Basyna oramaly tūrmai, syrǧyp şeşıle beretın boldy. Doǧal taraqty ekı şaşty qosyp şaşty tüiuge paidalandy. Özı azǧantai ǧana aǧarǧan şaş. Nege şaşyn bır şaş qylyp örıp, tüimeidı eken? Yŋǧaily ǧoi dep oilaitynmyn. Keiınnen şaşyn maǧan örgıze bastady. Tastai qylyp ekıge bölıp ör degenı.
– Apa, (äjemızdı apa dep ketkenbız) sızge bır şaş qylyp örıp bereiın be? Sonda oramal tūrady. «Ekı aşa naizamen» tüirep qoiasyz» dedım bırde kökeiımde jürgen sūraqty qoiyp.
– Qoi, tüsten keiın myna kempır qūtyrypty der jūrt. Keregı joq. Töbeme şaşymdy şoşaityp, oramal taqpai-aq qoidym Ūljalǧas qūsap. Şaly joq, jesır qatyndar ǧana şaşyn bıreu qylyp öredı. Töbesıne qoqaitady. Bolmasa jaiyp jıberedı. Ondaidy ekınşı qaitara estırtpe. Ekı şaş qylyp öru – bız mäŋgı ekeumız degennıŋ belgısı. Jalǧyz emespın degen söz. Şalym joq bolsa da, jalǧyz şaş qylyp örmeimın. Şaşymdy kespeimın de, boiamaimyn da, osy ketkenım ketken. Ūzyn şaş äiel adam qaitys bolǧan kezde omyrauyn jauyp tūru üşın kerek. Keiın solai etersıŋder, – dep taraǧannan tüsken bır uys şaşyn qolymen jinap, tüidektep-tüidektep taraǧyna qystyryp, basyna tüirei saldy. «ot jaqqanda peşke salyp jıberermın, jerge tastasaŋ torǧai ılıp äketedı de ūiasyna salady. Sodan adamnyŋ basy auyratyn bolady, tastama» dedı de oramalyn şarşylap basyna taqty.
Odan keiın ündegem joq. Ne degen adaldyq!
Keşe avtobusta bır qyzdyŋ qūlaǧynda «nauşnik», boialǧan şaşyn jaiyp alǧan eken, şaşy bır kempırdıŋ qolyna ılınıp qaldy. Adam köp, kün ystyq. Odan qasynda tūrǧan adamnyŋ betın jybyrlatty. Sodan älgı apam şydamasa kerek: «Qaraǧym, boijetken qyz bala ekensıŋ, şaşyŋdy jinap jürseŋşı. Qanşama energiia bar myna jerde. Şaşyŋa şaitan ūialaidy ǧoi. Şaŋ bolady. Şaştyŋ da jaiatyn jerı bar. Onyŋ öz jönı bar. Qatty aitty deme ainalaiyn, sen de qazaqtyŋ balasysyŋ ǧoi, bız aitpasaq, kım aitady. Böten deme, apaŋbyz, jinaqy jür, janym» dep arqasynan qaǧyp qoidy.
«Osylar şaştaryn jaiyp jüredı, ei, qūddy bır diskotekada jürgendei, jinasa qaitedı eken?!» degen ar jaǧynan bıreulerdıŋ dauystary şyqty. «Qūlaqtarynda nauşnik bızdı tyŋdap jatqan da joq» dedı orysşalap bıreu. Onsyz da jūmystan şarşap kele jatqan jūrttyŋ jüikesı taǧy tozdy. Avtobustyŋ ışı u-şu.
Jūrttyŋ bärı qyzǧa qaraidy. Älgı qyz qyzaraqtap, şaşyn ärı-berı orap tūrdy da, jinaqtap, aldyŋǧy jaǧyna salyp qoiyp, bır-ekı aialdama jürgen soŋ tüsıp qaldy.
Tyrnaǧyŋdy boiap qoi, ne bırjola öşırıp tasta!
Negızı qoǧamdyq oryndarda şaşty da, tyrnaqty da dūrystap jüru kerek. Avtobusqa mıngen adam aldymen qolyŋyzǧa qaraidy. Qolyna qarap-aq ol adamnyŋ mädenietınıŋ qanşalyqty ekenın köre saluǧa bolady. Taŋerteŋ mınseŋız avtobustan, oiboi, neşe türlı qoldardy köresız. Jartylai öşıp qalǧan tyrnaqtar, tyrnaqtarynyŋ asty kır-kır. Jarylyp ketken, tılım-tılımı şyqqan qūrylysşylardyŋ qoldary... Keibıreuı süp-süikımdı, boialǧan süirık qyzyl tyrnaq, qoldan japsyrylǧan tyrnaq-sausaqtar...jaraspasa da qyp-qyzyl qylyp, badyraityn alatyn süikımsız badana qoldar.
Sosyn avtobustan tüsıp, jūmysqa kele jatsaŋyz, üstınde qalyŋ, būttarynda kaprony joq iubka kie salǧan jalaŋaş aiaqtardy köresız. Aiaǧynyŋ tyrnaǧyn boiap alady, onymen qoimai. Kün jaz ǧoi, dūrys. Bıraq jalaŋaiaq qalai jüredı köşede, bıreudıŋ üiıne bara qalsa jalaŋaiaq kırıp barudyŋ özı ersı emes pe? Tıptı meşıtke de jalaŋaiaq kıru yŋǧaisyz, qyz bala. Mekemede qyzmet jasaityn ärbır qyz-kelınşek osyny eskerse eken.
Bızde jūmys ısteitın orysşalau bır jıgıt bar edı, sol bırde bır qyzǧa «oibai, jalaŋaiaq otyrsyz ba? aiaǧyŋyz terlemei ma, sasyp ketedı ǧoi tufliıŋız» degenı, aiaǧyna qarap. Älgı qyz sasyp qalyp, «seichas je leto, näski kiıp alaiyn eşe» dedı külıp. Bärımız myrs etıp küldık. Şynynda da jūmysqa kelgende sausaqtaryn jyltyŋdatyp, süiretpe kiıp alatyndar bar. Memlekettık qyzmette bolǧasyn basy jabyq tufli men aiaǧyn soitaldai qylmai jūqa kapron kiiu kerek degenı şyǧar... Būl adamdy synau emes. Qoǧamdyq orynda közge qisyq körınıp tūrǧan närse.
Äsılı, Germaniia, AQŞ, Resei, Koreia, Japoniia sekıldı memleketterdıŋ ofisterınde, bankterınde, lauazymdy qyzmet oryndarynda öz memleketı halqynyŋ syrt sipatyna erekşe tärtıp engızılgen. Tyrnaqtaryn 2-3 sm artyq ösıruge, saqal-şaştarynyŋ ūştanyp ketuıne, jinamai jüruıne, qysqa nemese ūzyn, aşyq-şaşyq kiım kiiuıne jol berılmeidı. Tıptı, köbısı qyzmet oryndarynda bırdei forma kiıp otyrudy ädetke ainaldyrǧan. Tızeden säl ǧana joǧary iubka-kostium, aq jaǧaly jeide, ofisınıŋ emblemmasyna sai galstuk. Boldy. Är mekemenıŋ öz formasy, öz belgısı bar. Būl dūrys bır jaǧynan. Öz memleketınıŋ tūrǧyndaryn tärtıpke keltıru, betımen jıbermeu.
Keşe aialdamadan bır qyzdy kördım. Tap-tūinaqtai. Sūr kostiumınıŋ jaǧasyna közım bırden tüstı. Jaǧasynda qazaqtyŋ oiuy bar eken. Ädemılenıp boianyp, şaşyn tüiıp alypty. Oipyrmai, mynau bır köp te bolsa «Qazaqstan» telearnasynyŋ jurnalistı şyǧar dep oiladym. Bıraq türı tanys emes. Bır jaǧasyna kışkentai ǧana «AIR ASTANA» degen belgısı bar jazu tūr. Qandai jaqsy. Iýbkasy iubka, tufliı-tufli-aq eken! Tıptı süisınesıŋ. Nege bızdıŋ barlyq mekememız osyndai formalar jasaudy, osyndai temır tärtıptı qolǧa almasqa!
Jūrtty tärbielei almaisyŋ, ärine. Bıraq ärbır mekeme basşysy osyny aldymen qolǧa alsa bolady ǧoi. Är mekemenıŋ öz formasy bolsa jaqsy emes pe? Artyq kiım de satyp almaisyŋ. Memleketten mümkın osyǧan qarjy böludı talap etermız? Artyq saqal-şaş ta ösırmeisıŋ. Äbırjımei, tap-taza bolyp, mädeni ömır süresıŋ. Dınımızdıŋ de, tılımızdıŋ de tüzeluıne septıgı tie me dep oilaimyn keide. Qaita mekteptegıler men avtobus jürgızuşılerınıŋ kiımın qalpyna keltırgenı dūrys bolǧan. Olardyŋ kiımıne qarap, avtobusymyz da būrynǧydan tazaraq, tärtıptırek bolǧan sekıldı bolyp körınedı. Älı de kemşın tūstary bar, olardyŋ da tyrnaq-şaştaryn tüzetu kerek. Oǧan saltymyz ben dınımızdı, saltymyzdy qosuymyz kerek. Keşegı dästür men dındı, tıl men tärbienı, ata-äjemız bergen yrym-tyiymdar men tälım-tärbienı älde de myqtap qolǧa alsaq naǧyz Ūly Qazaq elı bolar edık!
Äsel Nazaraly
"Adyrna" ūlttyq portaly
