“Qoişy Arman, kıtap oqudyŋ paidasyn nesıne aitasyŋ? Onsyz da tüsınıktı närse ǧoi. Onyŋ üstıne, maqtanǧandai bolyp…” Bır oiym osylai kerı tartady. Bıraq ainalamdaǧy köptegen kıslerge qarap älı de kıtap oqudy nasihattai tüsu kerek ekenın ūǧamyn. Kerek bolsa, paidasyna jaratar. Kereksız bolsa, körmegensıp öte şyǧar. Odan bölek keşe Feisbukta dabyrlatyp jarnama da jasap jıberdık. Endeşe, ne tūrys?
Ūlylarmen syrlasu, sūhbattasu
Kım de bolsa ūly adamdarmen dos bolǧysy keledı. Dym bıtırmese de sondai ūlylardyŋ qasynda 1 minut bırge tūrsa, öz-özın şeksız baqytty sezınuı mümkın. Bıraq būl mümkın be? Köp jaǧdaida joq, mümkın emes. Daŋqty oişyldar, ǧūlamalardyŋ köbı būl ömırmen qoştasyp ta ketken. Alaida sız qam jemeŋız, qatty uaiymdamaŋyz. Sız ol adammen syrlas dos boluǧa, qalaǧan saualdaryŋyzdy qoiyp sūhbattasuǧa da mümkındıgıŋız bar. “Qalaişa?” dep taŋ qaldyŋyz ba? Sol ūlylardyŋ jazǧan şyǧarmalaryn, eŋbekterın oqu arqyly sız bır saty olarǧa jaqyndai tüsesız. Tıptı olardyŋ şyǧarmasyn oqu kezınde belgılı bır mezetterge bolsa da iyq tıresıp qatar otyrasyz. Kıtap oqyǧanda solai avtordy elestetıp oqyŋyz. Şyn mänınde odan sūhbat alyp otyrmyn dep elestetıŋız. Būl sızdı öz-özıŋızdı baǧalauǧa ǧana emes, zeiınıŋızdı bır baǧytqa qarai şoǧyrlanuǧa kömektesedı. Ädette sızdıŋ ainalaŋyzda ozyq oily adamdar öte sirek kezdesedı. Tıptı joqqa tän boluy da mümkın. Būl sızdı damytpaidy, kerı ketıredı. Al sızdıŋ dostaryŋyz kıtaptar bolsa, jäi kıtaptar ǧana emes, älemnıŋ üzdık kıtaptary bolsa, onda sız erekşe qarqynmen örkendeitın bolasyz. Sızdıŋ endıgı dostaryŋyz sol ūly tuyndyny jazǧan ūly avtorlar ekenıne eş kümänıŋız bolmasyn. Şahmattyŋ bır erejesınde “ünemı özıŋnen myqty qarsylaspen oina!” dep jazylǧan. Pıkır almasatyn adamyŋyz da neǧūrlym tūŋǧiyq bolsa, soǧūrlym paidalyraq. Biologiiada “kez kelgen tırşılık iesı özı qorşaǧan ortasyna qarai beiımdeledı” deitın adaptasiialyq zaŋdylyq bar. Būl adamdarǧa da tıkelei qatysty. Qazaq mūny “Körşıŋ soqyr bolsa, bır közıŋdı qysyp jür” dep bır-aq auyz sözben tüiındegen. Demek, sız oqityn kıtap älemdık deŋgeidegı ǧajap tuyndy bolsa, sızdıŋ oi-örısıŋız de osal bolmaǧany. Mi qūrylysy men erekşelıgın tereŋ zerttegen japon ǧalymy Riuta Kavaşima adam qabyldaǧan kez kelgen aqparat ūmytylmaidy. Beinelep aitqanda, arnaiy ūiaşyqtarǧa, seifterge salynyp, auzy jabylady. Künderdıŋ bır künınde kerek bolǧan kezde älgı “ūiaşyqtardan” aqparattardy mi syrtqa özı qaita şyǧarady. “Oqyǧandarymdy bärıbır de ūmytyp qalamyn ǧoi” dep kıtap oqymau ülken qate tüsınık. Ärine, oqyǧan dünienı qaitalap otyrudyŋ paidasy tıptı zor. Menıŋ tüsınıgımde oqylǧan ärbır kıtabymyz adam sanasyn, jan-düniesın “programmalaidy”. Iаǧni, kısınıŋ bolmys-bıtımın, tūlǧalyq beinesın qalyptastyrady. Ol aldaǧy ömırıŋızdıŋ türlı şeşımderdı qabyldau sätıŋızdıŋ, düniege degen qandai da bır közqarasyŋyzdyŋ qalyptasuyna keide tıkelei, keide janama äser etedı.Qandai kıtaptardy oqymau kerek?
Dın baǧytynda jazylǧan kıtaptardy oquǧa mülde bolmaidy dep esepteimın. Äsırese, būǧanasy bekımegen jastardyŋ oquyna mülde tyiym salynuy kerek. Sebebı, mūndai kıtaptardy ärtürlı terıs dıni aǧymdar şyǧarady. Älgı kıtaptardy oqyǧan kısıler “qūdaidyŋ sözı ǧoi” dep qatty män berıp jürekterımen berılıp oqyp tüpsanalaryna qate ūǧymdardy bekıtıp alady. Ainalasynan pıkırles adam tappai aqyrynda älgı dıni jamaǧatty ızdep tabady. Oi-pıkırı tolyqtai üilesetın ortada älgı adam öz-özın jaily sezınedı. Sol ortadan airylyp qalmau üşın jamaǧat kösemı qandai “tapsyrma” berse de oryndauǧa äzır tūrady. Osylaişa jamaǧattyŋ “qūlaqkestı qūlyna” ainalady. Osylaişa jastar özderı de baiqamai öz bolaşaqtaryna özderı balta şabady. Bügınde bırşama baspahanalar ädebiet, tanymdyq baǧytta jūmys ıstegendei bolyp astarlap dıni ideologiiaǧa qyzmet etedı. Ökınışke orai, mūndai baspahanalar sany jyl saiyn eselep artuda. Öz basym “Atamūra” baspasy men “Mazmūndama” qorynyŋ kıtaptaryn tūraqty oqimyn. Būl ekı baspa da eşqandai qūityrqy müddelerdıŋ şylauyna tüspegen, prinsptı türde elge qyzmet etudı ūly mūrat tūtqan mekeme dep bılemın. Baspahana ielerınıŋ de el men jer müddelerın bärınen joǧary qoiatyn memleketşıl azamattar ekenıne talai köz jetken. Qysqasy, taza dıni baǧyttaǧy, astarlap dın nasihattaityn kıtaptarǧa tyiym salynu kerek. Joq degende kıtap syrtyna +18 belgısı qoiyluy kerek. Tanym-tüsınıgı älı qalyptaspaǧan balalar men jastar dıni kıtaptar oqudan aulaq jürgenı abzal. Bızdegı Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı, Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı, Oqu-aǧartu ministrlıgı dıni jäne astyrtyn dıni kıtaptardyŋ zaiyrly mekemelerge tarauyna, bılım oşaqtaryna kıruıne tyiym salu kerek. Zombilanǧan qazaq ūrpaǧy qalyptaspasyn desek, qazırden bastap būl mäselege erekşe köŋıl böluımız kerek. Jas kezınde dıni bılım alǧan adamdar geografiialyq, arheologiialyq, astranomiialyq bılımdı terıs üirenedı. Dın jolynan bas tartsa da qate tüsınıkter (jer jalpaq, jūldyzdar aspaly şamdar degen tärızdı) ömır boiyna qalyp qoiady. Eŋ qūndy, eŋ qymbat dünie ol - uaqyt. Kıtap oqu eleulı uaqyt alady. Terıs piǧyldy toptardyŋ tarapynan jazylǧan kıtaptardy oquǧa ketken uaqyt - eŋ ülken ökınış… Saldary batpan. Sözımnıŋ soŋyn Abaişa aiaqtasam, “Artyq bılım - kıtapta Erınbe oqyp köruge!” Dese de, oqityn dūrys kıtap taŋdai bılu - özıŋızdıŋ tūlǧa bolyp qalyptasuyŋyzǧa, ūrpaǧyŋyzdyŋ bolaşaǧyna da äser etetının ūmytpaǧaisyz!Arman ÄUBÄKIR
Ūqsas jaŋalyqtar
