Säuırdıŋ basynda Mädeniet jäne sport ministrlııgı qyzmetkerlerınıŋ ailyq aqysyn köteru turaly mäsele köterdı. Bız Ministrdıŋ būl bastamasynyŋ kımge qatysy baryn, ärtısterdıŋ, kıtaphanaşynyŋ, mūrajai qyzmetkerlerınıŋ qaisysynyŋ jalaqysy qalai köterıletının jäne olardyŋ nege bailanysty ekenın bılıp kördık.

Vedomstvo "Azamattyq qyzmetşılerge, memlekettık biudjet qarajaty esebınen ūstalatyn ūiymdardyŋ qyzmetkerlerıne, qazynalyq käsıporyndardyŋ qyzmetkerlerıne eŋbekaqy töleu jüiesı turaly" QR Ükımetınıŋ 2015 jylǧy 31 jeltoqsandaǧy № 1193 qaulysyna qosymşa äzırledı. Onyŋ maqsaty – teatr, mūrajai, kıtaphana qyzmetkerlerınıŋ jalaqysyn ösıru. Ministrlık osy mamandardyŋ lauazymdyq jalaqysyna – 1,72 üsteme koeffisientın qaita engızudı josparlap otyr. Öitkenı onyŋ 2015 jyly alynyp tastaluy sebebınen mädeniet qyzmetkerlerınıŋ jalaqysy tömendep ketken edı.

Teatr, mūrajai, kıtaphana qyzmetkerlerı şynymen tömen jalaqy alady. Mädeniet ministrlıgınıŋ sarapşylary bylai deidı: 2018 jyly Qazaqstanda ortaşa ailyq eseptık jalaqy 158 myŋ teŋge boldy, alaida mädeniet salasy qyzmetkerlerınıŋ eŋbekaqysy 80-120 myŋ deŋgeiınde qalyp qoidy, būl degenıŋız ortaşa ailyq aqydan 38-78 myŋǧa tömendıgın körsetıp otyr.

Sonymen qatar, komitet ūsynǧan mälımetterge säikes, öner salasyndaǧy köptegen mamandar odan da az jalaqy alǧan. Mäselen:

• Bas suretşı-sänger – 57 myŋ teŋge;
• Zal äkımşısı – 54 myŋ teŋge;
• Balet ärtısı – 95 myŋ, qosymşa qūramnyŋ ärtısı bar bolǧany 58 myŋ teŋge;
• Orkestr ärtısı – 86 myŋ teŋge;
• Bi-hor ūjymynyŋ ärtısı – 47 myŋ;
• Baletmeisterler – 84 myŋ teŋge;
• Dizainer-jaŋyrtuşylar – 75 myŋ teŋge;
• Dybys rejisserlerı – 65 myŋ teŋge.

Mūraǧat, kıtaphana, sondai-aq mūrajai ısı mamndarynyŋ da jaǧdailary oŋyp tūrǧan joq:

• Mūraǧat basşysy – 133 myŋ teŋge;
• Mūraǧatşy – 78 myŋ teŋge;
• arheograf – 74 myŋ teŋge;
• Körme jäne körnekılık zal direktory – 99 myŋ teŋge;
• Kıtaphanaşy – 81 myŋ teŋge;
• Paleograf – 63 myŋ teŋge;
• Önertanuşy – 62 myŋ teŋge;
• Jädıgerlerdı qorǧauşy – 52 myŋ teŋge.

Ministrlık ūsynyp otyrǧan üsteme koeffisienttıŋ qalai qosylatynyn bılu üşın lauazymdyq jalaqy men onyŋ qalai esepteletının bılu kerek. Tüsındıreiık: teatr, mūrajai, kıtaphana qyzmetkerlerınıŋ ailyǧy azamattyq qyzmetkerler men biudjettık mekeme jäne qazynaşylyq käsıporyndardyŋ mamandarynykı siiaqty bazalyq jalaqy negızınde esepteledı. Qazırgı taŋda ol – 17 697 teŋge. Ärı qarai lauazymdyq jalaqy men bazalyq eŋbekaqyny esepteu üşın är türlı üsteme jäne qosymşa aqylardy qosu qarastyrylǧan, sondai-aq koeffisientter de qoldanylady:

• Funksionaldy blok boiynşa koeffisientter;
• Jūmysşylardyŋ lauazymdyq jalaqylaryn (tariftık körsetkış) esepteuge arnalǧan koeffisientter;
• Arnaiy qosymşa aqylar.

Tolyǧyraq aqparat pen eseptık kestelerdı myna jerden köruge bolady: Koeffisientter jūmysşynyŋ "sanaty" men "bılıktılıgıne"bailanysty esepteledı. Ony adamnyŋ eŋbek ötılı men bılımıne qarai beredı. Sanaty men bılıktılıgı joǧary bolǧan saiyn lauazymdyq jalaqyny esepteude koeffisient te köp bolady. Mäselen respublikalyq maŋyzdaǧy memlekettık mekeme/ memlekettık qazynaşylyq käsıporny basşysy üşın, eŋbek ötılıne qarai onyŋ kölemı 5,84-ten 7,08-ge deiın bolady. Ony bazalyq jalaqyǧa köbeitkende basty lauazymdyq jalaqysy şyǧady: 103 351 teŋgeden 125 295 teŋgege deiın. Nemese, mäselen, joǧary sanatty bılıktılıgı joǧary negızgı qyzmetker sanatyna jatatyn mamannyŋ eŋbek ötılıne qarai lauazymdyq jalaqysy 65 833 teŋgeden 77 159 teŋgege deiın qūraidy. Joǧary sanatty, bılıktılıgı orta mamannyŋ eŋbek ötılıne qarai jalaqysy däl osylai eseptelgende 57 338 teŋgeden 66 718 teŋgege deiın şyǧady.

Eger ministrlıktıŋ bastamasy qabyldanatyn bolsa, teatr, mūrajai, kıtaphana qyzmetkerlerınıŋ lauazymdyq jalaqysy 1,72 koeffisientke köbeiedı. Iаǧni, bylaişa aitqanda, mädeniet salasy mamanynyŋ jalaqysyn esepteu üşn bazalyq jalaqyny jūmysşynyŋ sanaty men bılıktılıgıne bailanysty koeffisientke köbeitıp, onyŋ qorytyndysyna ūsynylǧan 1,72 koeffisienttı qosu qajet. Eseptep şyǧarylǧan mädeniet qyzmetkerlerınıŋ jalaqysyn alaiyq. respublikalyq maŋyzdaǧy memlekettık mekeme/ memlekettık qazynaşylyq käsıporyndardyŋ ortaşa ailyq aqysy – 114 013 teŋge. 1,72 koeffisientpen būl qyzmerkerdıŋ lauazymdyq jalaqysy– 196 102 teŋgege jetedı. Joǧary sanatty, bılıktılıgı joǧary negızgı qyzmetker sanatyna jatatyn lauazymdyq jalaqysy – 71 303 teŋge. Ūsynylǧan koeffisienttı qosqanda būl soma 122 641 teŋgege deiın ösedı. Joǧary sanatty, bılıktılıgı orta mamannyŋ jalaqysy – 61 859 teŋge. Koeffisienttı qosqanda onyŋ ailyǧy – 106 398 teŋgege deiın köterıledı.

---

Koeffisientten bölek, arnaiy üsteme aqylar bar. Ony lauazymdyq jalaqyǧa qosady. Mäselen, mädeniet qyzmetkerlerınıŋ erekşe eŋbek şarttaryna bailanysty ailyqtaryna bazalyq jalaqylarynan 20-30% qosylady. Kıtaphana, klubtar men mūrajai qyzmetkerlerınıŋ airyqşa eŋbek jaǧdailaryna, damu erekşelıkterı bar azamattarmen, soqyr, saŋyraular adamdarmen jūmys jatady. Sonymen qatar, airyqşa eŋbek şarttaryna üŋgırlerde, qorǧandarda jäne osyǧan ūqsas basqa da nysandarda eŋbek etu nemese qorǧau, saqtau, kätaphana, mūrajai qorlaryn kütıp ūstau, arheologiialyq ızdeu, jasandy zattardy qalpyna keltıru jäne basqa da jūmystardy ısteu jatady. Būǧan qosa, käsıptık şeberlıkke de qosymşa aqy qosylady. Mäselen, basty/jetekşı nemese partiialyq rölderde oinau, aǧymdaǧy repertuarlarda jūmys ısteu, teatr, opera, balet, muzykalyq komediia, sirk ärtısterıne tehnikalyq şeberlıkterı üşın lauazymdyq jalaqydan 50%-ǧa deiın üsteme aqy qosylady.

Atalǧandardan bölek, zeŋ basqan, aktinomisetter men patogendı mikrobtar tüsken qaǧaz, kinoplenka, fotoplenka türındegı qūjattarmen jūmys ıstegenı üşın, sondai-aq ziiandy himiialyq qospalar qoldanyp basqa da aqparat közderın qalpyna keltırgenı üşın bazalyq jalaqydan 30% üsteme aqy qosylady. 1,72 koeffisient engızılgenımen jalaqy 72%-ǧa öspeitını sekıldı, jalaqy da lauazymdyq jalaqymen teŋespeidı. Ärbır jūmysşynyŋ ailyǧy är türlı faktorlarǧa bailanysty bölek-bölek esepteluı tiıs, sonyŋ ışınde üsteme aqylar men syiaqy jäne t.b. bar. Lauazymdyq jalaqysy bırden 72%-ǧa ösken jaǧdaida mädeniet qyzmetkerıne bıraz demeu bolatyn edı, öitkenı Ūlttyq banktıŋ biylǧa boljaǧan infliasiia kölemı bar bolǧany 4-6% bolyp otyr.

Olardyŋ tızımınde 9 respublikadyq mekeme men 33 memlekettık qazynaşylyq käsıporynnyŋ qyzmekerlerı – bar bolǧany 42 ūiymnyŋ mamandary bar. Onyŋ ışınde:

• QR Ūlttyq mūraǧaty;
• Zaǧip jandar men köru qabıletı naşarlarǧa arnalǧan respublikalyq kıtaphana;
• Ūlttyq respublikalyq kıtap palatasy;
• Abai atyndaǧy Qazaq memlekettık Akademiialyq opera jäne balet teatry;
• M.Äuezov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq teatry;
• M.Lermontov atyndaǧy drama teatry;
• "Saraişyq" tarihi-mädeni mūrajai-qoryǧy;
• "Taŋbaly" mūrajai-qoryǧy.

Ärı qarai tolyq tızımın myna jerden köruge bolady. Ministrlık osy ūiymdarda jūmys ısteitın 5399 qyzmetkerlıŋ ailyǧyn köterudı josparlap otyr. Būl mamandardyŋ 2019 jylǧa bekıtılgen eŋbekke aqy töleu qory 7,3 mlrd teŋgenı qūrady. Koeffisient engızılgennen keiın ol 10,8 mlrd teŋgenı qūraidy. 2020 jyly qordaǧy qarajat jalaqymen bırge osy kezde bekıtılgen 7,6 qarsy 11,3 mlrd bolady. Statistika komitetınıŋ soŋǧy mälımetterıne säikes, 2018 jyldyŋ 12 aiynda mädeniet salasynyŋ tızımınde 65,9 myŋ adam boldy. Iаǧni, jalaqy sala qyzmetkerınıŋ ärbır 12-şısınde ǧana ösedı, iaǧni 8%-da. Taǧy bır eskeretın jait, jalaqynyŋ joǧarylauy tek joǧary jaqtaǧylar iaǧni respublikalyq ūiymdardyŋ qyzmetkerlerıne qatysty. Iаǧni, qala, selodaǧy mūrajailar, mūraǧat, kıtaphana, teatr qyzmetkerlerı Mädeniet ministrlıgı ūsynǧan joba aiasynda joǧary jalaqydan dämetpesın.  

Viorika BEKTŪRǦANOVA

"Adyrna" ūlttyq portaly