Qazaq elınıŋ endı ekı joly ǧana bar

"Bızdıŋ Qazaq elı 21-şı ǧasyrdyŋ jolairyǧynda tūr. Tūrǧanyna da ūzaq uaqytqa taiady. Bızde tūraqtylyq deidı. Tūraqtylyq – tynyştyq pen qandai da bır qozǧalystyŋ joqtyǧy, eşqandai özgerıske qūlqy joq qoǧamnyŋ bet-bederın körsetedı", dep jazady jelıde sarapşy Bekbolat Qarjan. Onyŋ oiynşa, tūraqtylyq degen – damudyŋ müldem joqtyǧy men vakuumdegı tırşılık qana.

– Tas bolyp qatyp qalǧan, eşqandai da özgerıs bolmaityn jüienıŋ tūraqtylyǧy tübı jarylysqa alyp keledı. Kez kelgen jüie qozǧalys arqyly ǧana damidy. Qozǧalys joq jerde jansyzdyq, ömırdıŋ bolmauy ǧana bar. Osyndai jolairyqqa kelıp tūrǧan ūlttyŋ bır nüktege kelıp ūzaq tūraqtap qaluy, ūzaq jylǧy asyl mūraty men maqsaty öz erkıne sai oryndalmai, özındık jolyn taba almai, aldaǧy baǧyty men baǧdaryn aiqyndai almauy da öz erteŋı üşın tarihi syn, – deidı ol.

Qazaq düniedegı özge örkeniettı ūlttar siiaqty özındık ūlttyq damu jolymen jürıp, auqattanyp, quatty elge ainalǧysy-aq keledı. Bıraq oǧan eskılıkten qalǧan keŋestık jüienıŋ orynbasarlary men janaşyrlary jol beretın emes, dep paiymdaidy ol.

– Tūraqtylyq degendı de solar oilap tapty. Būl saiasi ömırde de, praktikada da tejelu ǧana. Būl jüienıŋ endıgı baǧyty qazaq elınıŋ aldaǧy jüretın jolyn aişyqtap bere almaidy. Būl tek regress pen kerı ketu ǧana. Bız, Alaş jūrty, 21-şı tehnologiianyŋ ǧasyryndaǧy jolairyqta öz taŋdauymyzdy jasap, pragmatikalyq qūndylyqtar men negızderge süiene otyryp, ülken özgerısterge qadam basatyn kezeŋge kelıp tūrmyz. Bız ne alǧa qarai qadam basamaz, ne bolmasa kerı ketemız. Osy ekı jol ǧana bar, – deidı taǧy.

Memlekettıŋ damu strategiiasyn aiqyndap, eldık maqsat-mūrattardy jüzege asyra alatyn dūrys basqaru jüiesıne köşpesek, onda bız taǧy da bırneşe jyldarǧa keşıgıp, artta qalatynymyz anyq eken.

– Uaqyt zymyrap ötıp barady. Bız keŋestık kommunistter salǧan joldan ketıp, öz pozisiiasy bar, örkeniettı elderdıŋ ǧylymy men bılımın boiyna jinaǧan, eldık pen bırlıktı tu etken jas buyndarǧa tızgın ūstatuymyz kerek. Alaş jūrty tügelımen osy bastamany qolǧa almasa, eldıgı men bırlıgın osy jolda körsetpese, bız anyq keşıgemız. Keşıgıp te qaldyq. Bızdıŋ basşylyq kezınde "Aziianyŋ Barystaryna", Kuveitke de jetemız dep uädelerdı talai aitty. "Qazaqstan-2030", "Qazaqstan-2050" degen memlekettık strategiialyq josparlardy da qoiyp tastady. Araǧa şirek ǧasyrdan astam uaqyt salyp, būl memlekettık strategiialyq josparlar jaiyna qaldy. Būl auqymdy josparlardyŋ ıske aspauy da zaŋdylyq edı. Bızdıŋ joǧarydan tömenge deiıngı basşylyq ta, basqaru jüiesı de keŋestıŋ qazanynan qainap şyqqan kommunistık tärbie alǧandardyŋ qolynda qaldy. Olardyŋ kadrlyq daiarlyǧy da, menedjmentı de joq, jemqorlyqqa şaş etekten batqan bilıkqūmar buyn boldy. Täuelsızdıktıŋ rahatyn Alaş jūrty körgen joq, kerısınşe, sol keŋestık basşylyqtaǧylar ǧana kördı. Älı sol boiy jalǧasuda. Ūiat ta joq, qazaq halqyna raqmetı de joq, onyŋ esesıne, ūltyn, tarihyn, tılı men dının de ūmyttyryp, qazaqty eldıgınen de aiyrǧysy bar nietterı de körındı. Būlar keşegı prezident sailauynda, Arystaǧy bolǧan jaǧdaiǧa bailanysty qazaqtyŋ bır-bırıne kömek qolyn sozyp, bırıgıp ketkenıne üreilene qarai bastady. Būlar qazaqtyŋ bırlıgıne müddelı emes. Qazaqqa jaŋaşyldyq pen jaŋa basqaru jüiesı, jaŋa formattaǧy basşy azamattar kerek. Zaman da, adam da özgerdı. Endıgı joly mynau jüienıŋ degenı ötpeidı, qazaq jūrty olardyŋ degenın kötere de almaidy. Bız jaŋa qūramdy, zaman köşıne bastaityn ökımettıŋ el müddesıne jūmys ısteuın 20 jyldan berı kütıp kele jatyrmyz. Negızı, ony kütıp otyrǧan qazaqtyŋ özınen de kınä bar. Kütpeu kerek, – dep qosady post avtory.

20 ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda Malaiziiada da däl qazırgı bızdegı jaǧdai bolǧan. Tek qana joǧary şendılerdıŋ ūldary men qyzdary ǧana bilıktı iemdenıp, şet elderdegı taŋdauly oqu oryndarynda tek solardyŋ ūl qyzdary ǧana oqyp kelıp, bilıktıŋ tūtqasyna jabysyp otyrdy.

– Malaiziia da otarda boldy. Mūnyŋ barlyǧy da otarlyq ezgıdegı elderge tän qūbylys. Bıraq tüptıŋ tübınde basqaru jüiesınıŋ auysyp, halyqtyn jaŋa tynysy aşylatyny da anyq edı. 1969 jyldary Malaiziia bilıgınde jaŋaru men özgerıs bastalyp, ülken reformalardy ıske asyru nauqany jüre bastady. Parlamentke Malaiziia Ūlttyq Ūiymy tarapynan jaŋa mandattarmen kelgen jas buyn öte tyŋ küşpen özınıŋ missiiasyna kırıstı. Basşylyqqa Mahathir Mohamadtyŋ keluı Malaiziianyŋ jaŋa industrialdyq däuırge qadam basuymen tıkelei bailanysty boldy. Sözdıŋ tüiını, eldıŋ körkeiıp, qanatyn keŋge jaiuy tek sauatty, ūltşyl, bılıktı, mınezdı, elşıl, jūmysty dūrys ūiymdastyra alatyn basşylyqqa ǧana bailanysty. Al, şovinist, jemqor, ūr da jyq darynsyz basşylyq däl bızdıŋ el siiaqty qysymmen ǧana ūstap, tūraqtylyq bolsyn dep, qoǧamdy ışınen küizelıske salyp otyrady. Mūndai qoǧam eşqaşan da örkeniettıŋ jolyna tüse almaidy. Bärınen kenjelep jüredı. Alǧaşqy reformalardan keiın Malaiziia basşylyǧy AQŞ-tyŋ memlekettık damu strategiiasyn zerttep qarap, "pozitivtı diskriminasiiaǧa" köştı. Malailyqtar memlekettıŋ jeŋıldıkterın paidalanyp, biznes pen ekonomikany, bank sektorlaryn, öndırıs salalaryn igerıp, ülken aksionerlerge ainaldy. Jiyrma jyldyŋ ainalasynda malai ūlty eldegı resurs pen qazynaǧa, bailyqtardy iemdengen el qojaiyndary bolyp şyqty. Al bızdıŋ eldegı ahual 30 jyl ötse de şetten kelgen investorlar men kelımsekterdıŋ qolynda sol boiy qaldy. Qazaq balasy tıptı mūnai men qūrylys salasynda subpodriad ta bola almai sandalyp, künın äreŋ körıp otyr. Bızdegı uaqyt bar närsenıŋ şegı bolatynyn, qazaq balasyna öz mülkıne qojaiyn bolatyn kez kelgenın körsetıp otyr. Bızge endı investorlar men qazaq balasynyŋ nesıbesıne ortaq bolyp otyrǧan kelımsekterdıŋ tükke de keregı joq. Qazaq balasy özdıgınen öndırıstı jürgıze alady. Astanany da qazaq balasy salyp jatyr, mūnaidy da qazaq balasy qazyp jatyr, – dep qosady Bekbolat Qarjan.

"Bızge eldıŋ basşylyǧyna belsene atsalysatyn elşıl jastar kerek. Bız de osylai progreske jol aşatyn, jemqorlyqtan ada ökımet jasaqtamasaq, anyq keşıgemız", dep eskertedı ol.

– Ol üşın eldıŋ müddesın kötergen azamattar nietterı elı üşın bolsa bırıguı kerek. Ony jasaityn halyq qana. Bärın Alla retteidı dep otyrsaq, äreket jasamasaq, bügın-aq barmaǧymyzdy şainaimyz. Osy uaqytqa deiın bızdegı jyl sanap asqynǧan jemqorlyqty qoldan jasap otyrǧandardyŋ memleket pen bolaşaq ūrpaq aldynda jasaǧan qylmysyn tügendeu tıptı mümkın emes. Bızde osy uaqytqa deiın ūlttyŋ bolaşaǧy jemqorlardyŋ tarapynan aiausyz ūrlanyp keldı. Mūnyŋ erteŋ sūrauy bolady, – dep aiaqtalady jazba.