Bızdıŋ qazaq, jaŋa tuǧan närestenı 40 künge deiın syrtqa şyǧarmai, böten közge körsetpei, tyǧyp ūstaidy. Būl ǧūrpyn «qyrqynan şyǧaru» dep ataidy. Būl dästür ne üşın oilap tabylǧan? Däl qazır osy taqyrypty ärkım özınşe joramaldap, älı kelgenşe taldaǧan bolyp jatyr. Keibıreuler «qyryq» atauynan şamandyq ız körse, endı bıreuler simvolikalyq män, filosofiia ızdeude. Alaida būl pıkır-paiymdardyŋ eşqaisysy dūrys emes. Būl salt – taza tūrmystyq qajettılıkten tuǧan. Ärı būl joralǧyny medisinadan habary bar adam oilap şyǧarǧan.
Joǧa, būl menıŋ sözım emes. Şymkenttegı №2 balalar emhanasynyŋ pediatory Mänsiia Kabulova osylai deidı. Balalar därıgerı – «Jaŋa tuǧan närestege bölmenıŋ syrtyndaǧy aua, tuys emes kısıler, barlyǧy-barlyǧy böten sanalady. Sebebı – böten zat, bögde kısılerde türlı mikrob bolady. Büldırşınnıŋ aǧzasy ol virustardy tanymaidy. Sonyŋ kesırınen auyryp qaluy yqtimal. Būǧan bızdıŋ qazekem talai ǧasyrlyq täjıribesı arqyly köz jetkızgen. Soŋyra, osy ǧūrypty ömırge äkelgen», – deidı äpkemız.
Ūmytyp baramyn. Būl därıger ūlymnyŋ kındık şeşesı. Qyryq kün boiy üige kelıp, böbegımdı tūzdy sumen şomyldyryp jürgende osy oiyn aityp edı. Tūz demekşı, äpkemız jaŋa tuǧan närestenı tūzdy suǧa maludyŋ qandai paidasy baryn da aityp berdı. Söitsek, tūzǧa pısken säbi şymyr bolady, ärı eseigen soŋ denesı zaqymdansa jarasy tez jazylady eken. Tūzdy suǧa şomyldyrudyŋ paidasyn Qabylseiıt Ahmed deitın kısınıŋ de aitqany bar. Beijıŋ men Almaty arasynda köp jüredı. Sondai sapardyŋ bırındı ışı bürıp, Qytaidaǧy bır auruhanaǧa tüsken. Ärmen qarai sözdı özıne bersek: «Soqyrışek degen diagnoz qoidy. Ota jasaldy. Esımdı jidym. Ile-şala körpenı köterıp qaraimyn ǧoi baiaǧy. Baiqasam, qarnymdy ekı-aq jıppen tarta salǧan. Al palatada menımen bırge jatqan qytailyqtardyŋ ışın şimailap tıgıptı. Nege būlai?» – dep sūradym. Bas därıger: «Qazaqtar kışkentaiynan tūzdy suǧa şomylady. Būl tūzda natrii deitın element qannyŋ tez qoiulanuyna sebepker. Sonyŋ sebebımen, qazaqtardyŋ tılıngen, kesılgen jerlerı tez bıtedı», – dedı.
Rasymen, Qabekeŋnıŋ jarasy jyldam jazylyp, apta tolmai jügırıp ketken. Al bır uaqta otaǧa tüsken hanzulyqtar aiǧa juyq tösekte taŋylyp jatqan.
Jä, taqyryptan auytqyp baramyz. Qyrqynan şyǧaru dästürınıŋ paida boluyna säbiden bölek, anasynyŋ da densaulyǧy türtkı bolǧan. Üidegı batyrym äne-mıne ömırge keledı dep kütıp jürgende, äielımdı «Ana men bala ūlttyq ǧylymi ortalyǧyna» talai tasydym ǧoi. Bosanǧan soŋ «Özıŋdı küt, üit-büit» dep keŋes bergen Zinaida Andronova esımdı därıger osy «qyrqynan şyǧaru» ǧūrpyn quattaityn keremet bır qūbylysty aitty. Äiel adam bosanǧannan keiın 40 kün boiyna qan kelıp tūrady. Mūny medisina tılınde «lohiia» dep ataidy. Būl kezde äieldıŋ densaulyǧy öte älsız bolady. Türlı infeksiiany jūqtyryp aluy mümkın. Sol sebeptı, jaŋa tuǧan ana jūrtpen köp aralaspauy kerek. Mümkın bolsa, bır bölmede kütıngenı jaqsy», – dep äŋgımenı ūryp tūr.
Osy arada men Zinaida apaiymnyŋ sözın üzıp, mūny bızdıŋ qazaq bılgen, – dedım. «Qyrqynan şyǧaru» dästürı men şart-amaldaryn aityp berıp em, taŋǧaldy. Sonau eskı zamandarda, balanyŋ immunitetın bölme atmosferasynda şynyqtyryp aludy qazaq qaidan bılgen eken?» – dep taŋdai qaǧumen boldy.
Sosyn, qyryq kün degenge «qatyp» qaludyŋ qajetı joq, – dep öz aqylyn qosty. Bosanǧannan keiın qan kelu barlyq äielderde bırdei emes. Densaulyǧy myqty analar būl kezeŋnen 40 kün tolmai erte şyǧyp ketedı, – dedı.
E-e-e, dep oilanyp qaldym. Şynymen, būl salt sanǧa bailanyp qalmaǧan eken ǧoi. Menıŋ tuǧan ınım «qyrqynan» erte şyǧarylǧanyn bılem. 321 künde-aq basyn tıktep, ainalaǧa köz toqtata alatyn bolypty. Soŋǧy joldy jazuymnyŋ sebebı, taǧy da sannan siqyr ızdeudıŋ qajetı joq degenım ǧoi.
Qorytyndy ornyna aitpaǧym, qazaqtyŋ köp dästürınen mistika ızdep äurelenbeŋız. Ǧūrpymyzdyŋ köbı taza medisinalyq qajettılık pen tūrmystyŋ talabynan tuǧan.
Joǧa, būl menıŋ sözım emes. Şymkenttegı №2 balalar emhanasynyŋ pediatory Mänsiia Kabulova osylai deidı. Balalar därıgerı – «Jaŋa tuǧan närestege bölmenıŋ syrtyndaǧy aua, tuys emes kısıler, barlyǧy-barlyǧy böten sanalady. Sebebı – böten zat, bögde kısılerde türlı mikrob bolady. Büldırşınnıŋ aǧzasy ol virustardy tanymaidy. Sonyŋ kesırınen auyryp qaluy yqtimal. Būǧan bızdıŋ qazekem talai ǧasyrlyq täjıribesı arqyly köz jetkızgen. Soŋyra, osy ǧūrypty ömırge äkelgen», – deidı äpkemız.
Ūmytyp baramyn. Būl därıger ūlymnyŋ kındık şeşesı. Qyryq kün boiy üige kelıp, böbegımdı tūzdy sumen şomyldyryp jürgende osy oiyn aityp edı. Tūz demekşı, äpkemız jaŋa tuǧan närestenı tūzdy suǧa maludyŋ qandai paidasy baryn da aityp berdı. Söitsek, tūzǧa pısken säbi şymyr bolady, ärı eseigen soŋ denesı zaqymdansa jarasy tez jazylady eken. Tūzdy suǧa şomyldyrudyŋ paidasyn Qabylseiıt Ahmed deitın kısınıŋ de aitqany bar. Beijıŋ men Almaty arasynda köp jüredı. Sondai sapardyŋ bırındı ışı bürıp, Qytaidaǧy bır auruhanaǧa tüsken. Ärmen qarai sözdı özıne bersek: «Soqyrışek degen diagnoz qoidy. Ota jasaldy. Esımdı jidym. Ile-şala körpenı köterıp qaraimyn ǧoi baiaǧy. Baiqasam, qarnymdy ekı-aq jıppen tarta salǧan. Al palatada menımen bırge jatqan qytailyqtardyŋ ışın şimailap tıgıptı. Nege būlai?» – dep sūradym. Bas därıger: «Qazaqtar kışkentaiynan tūzdy suǧa şomylady. Būl tūzda natrii deitın element qannyŋ tez qoiulanuyna sebepker. Sonyŋ sebebımen, qazaqtardyŋ tılıngen, kesılgen jerlerı tez bıtedı», – dedı.
Rasymen, Qabekeŋnıŋ jarasy jyldam jazylyp, apta tolmai jügırıp ketken. Al bır uaqta otaǧa tüsken hanzulyqtar aiǧa juyq tösekte taŋylyp jatqan.
Jä, taqyryptan auytqyp baramyz. Qyrqynan şyǧaru dästürınıŋ paida boluyna säbiden bölek, anasynyŋ da densaulyǧy türtkı bolǧan. Üidegı batyrym äne-mıne ömırge keledı dep kütıp jürgende, äielımdı «Ana men bala ūlttyq ǧylymi ortalyǧyna» talai tasydym ǧoi. Bosanǧan soŋ «Özıŋdı küt, üit-büit» dep keŋes bergen Zinaida Andronova esımdı därıger osy «qyrqynan şyǧaru» ǧūrpyn quattaityn keremet bır qūbylysty aitty. Äiel adam bosanǧannan keiın 40 kün boiyna qan kelıp tūrady. Mūny medisina tılınde «lohiia» dep ataidy. Būl kezde äieldıŋ densaulyǧy öte älsız bolady. Türlı infeksiiany jūqtyryp aluy mümkın. Sol sebeptı, jaŋa tuǧan ana jūrtpen köp aralaspauy kerek. Mümkın bolsa, bır bölmede kütıngenı jaqsy», – dep äŋgımenı ūryp tūr.
Osy arada men Zinaida apaiymnyŋ sözın üzıp, mūny bızdıŋ qazaq bılgen, – dedım. «Qyrqynan şyǧaru» dästürı men şart-amaldaryn aityp berıp em, taŋǧaldy. Sonau eskı zamandarda, balanyŋ immunitetın bölme atmosferasynda şynyqtyryp aludy qazaq qaidan bılgen eken?» – dep taŋdai qaǧumen boldy.
Sosyn, qyryq kün degenge «qatyp» qaludyŋ qajetı joq, – dep öz aqylyn qosty. Bosanǧannan keiın qan kelu barlyq äielderde bırdei emes. Densaulyǧy myqty analar būl kezeŋnen 40 kün tolmai erte şyǧyp ketedı, – dedı.
E-e-e, dep oilanyp qaldym. Şynymen, būl salt sanǧa bailanyp qalmaǧan eken ǧoi. Menıŋ tuǧan ınım «qyrqynan» erte şyǧarylǧanyn bılem. 321 künde-aq basyn tıktep, ainalaǧa köz toqtata alatyn bolypty. Soŋǧy joldy jazuymnyŋ sebebı, taǧy da sannan siqyr ızdeudıŋ qajetı joq degenım ǧoi.
Qorytyndy ornyna aitpaǧym, qazaqtyŋ köp dästürınen mistika ızdep äurelenbeŋız. Ǧūrpymyzdyŋ köbı taza medisinalyq qajettılık pen tūrmystyŋ talabynan tuǧan.
Nūrbek BEKBAU
"Adyrna" ūlttyq portaly
