İran halqy jaŋa prezidentın sailady. Memleket üşın maŋyzdy taŋdauda eŋ köp dauys jinaǧan - reformaşyl kandidat Masud Pezeşkian. Ol ekınşı turda jeŋıske jettı. Jaŋa prezident sailauda 53,3 paiyz dauys jinady.
TOǦYZYNŞY PREZİDENT TURALY NE BELGILI?
1979 jylǧy islam revoliusiiasynan keiın toǧyzynşy prezident retınde sailanǧan Masud Pezeşkian 69 jasta. Ol 1954 jyly 29 qyrküiekte Mohabad qalasynda düniege kelgen. Associated Press agenttıgınıŋ habarlauynşa, İrannyŋ jaŋa prezidentınıŋ ūlty – äzerbaijan, ol öz ana tılın de jaqsy bıledı. Ol sailau nauqany kezınde de özınıŋ türık ekenın jasyrmaǧan, äzerbaijanşa maqaldar aityp jürgen. İranda türık, äzerbaijan atauynyŋ köp aiyrmasy joq.
Masud Pezeşkian – būrynǧy kardiohirurg, bırneşe jyl Tabriz medisinalyq ǧylymdar universitetın basqarǧan. Ol 1997 jyly İrannyŋ densaulyq saqtau vise-ministrı bolǧan. 4 jyldan soŋ, 2001-2005 jyldary densaulyq ministrı bolyp taǧaiyndalǧan.
İran-İrak soǧysy kezınde Pezeşkian äskeri därıger bolyp, maidanǧa medisinalyq brigadalardy jıbergen. Keiınnen soǧys mügedekterın emdep, sauyqtyru jolynda şet eldermen köptegen kelıssözder jürgızgen.
Pezeşkian saiasatqa 2000-şy jyldardyŋ basynda aralasa bastaǧan.
JAŊA PREZİDENT JAŊA İRAN JASAI ALA MA?
İran prezidentı bolyp sailanǧan Masud Pezeşkian alǧaş ret 2013 jyly prezidenttık sailauǧa tüstı. Alaida ümıtker sol sailauda özge kandidattyŋ müddesı üşın öz kandidaturasyn alyp tastaǧan. Keiınnen 2021 jylǧy sailauda Pezeşkiannnyŋ kandidaturasy sailauǧa jıberılmei, bılıktılıgı tömen dep tanylǧan.
Saiasatker İran ükımetın synap, AQŞ-pen qarym-qatynasty jaqsartudy, sondai-aq İrandaǧy äielderdıŋ bostandyǧy turaly taqyrypty jiı kötergendıgımen tanymal.
İrandyq basylymdardyŋ habarlauynşa, Masud Pezeşkian İranda ışkı saiasattaǧy liberaldy baǧytty jaqtauşy bolyp sanalady.
«Bız hidjab turaly zaŋǧa qūrmetpen qaraityn bolamyz, bıraq eşqaşan äielderge qatysty öktemdık nemese adamgerşılıkke jatpaityn äreketter bolmauykerek», - dep atap ötken saiasatker sailau nauqany kezınde.
Odan bölek, Pezeşkian özınıŋ sailaualdy nauqanynda «İrannyŋ bükıl älemnen oqşaulanuyn toqtatuǧa» uäde bergen.
2022 jyldyŋ qyrküiegınde hidjab tärtıbı küşeiıp, student qyz Mahsa Amini sonyŋ alǧaşqy qūrbany bolyp, elde jappai narazylyq bas kötergende Pezeşkian qyzdyŋ ölımıne bilık kınälı dep batyl mälımdeme jasaǧan.
«Būl bızdıŋ kınämız. Bız dıni senımdı küşpen engızgımız keledı. Ǧylymi tūrǧydan būl mümkın emes», - degen sonda bolaşaq prezident.
STRATEGİIа EMES, TAKTİKA
Reformatorlyq baǧytty ūstanatyndyqtan, jäne onyŋ «oqşaulanudan şyǧu» turaly ūrandary Pezeşkian syrtqy älemmen oŋ bailanys ornatady degen talpynystan habar beredı.
Soŋǧy jyldary sanksiialardan sansyraǧan İranda tūrǧyndardyŋ köpşılıgın jastar qūraidy. Jyl saiyn demografiia ösımı de joǧary. Būl joǧary bilıkte otyrǧan jasy ūlǧaiyp qalǧan aiatollalardy da alaŋdatady. Mūnyŋ aldynda konservator İbragim Raisi prezident bolǧan kezde joǧary bilık tūiyqtalyp, qoǧam talaptaryn jauap bere almaityndai tyǧyryqqa tırelgenı baiqalǧan. Sondyqtan da reformator saiasatkerdıŋ prezident boly sailanuy İran qoǧamy, halqy üşın de, joǧary bilıgı üşın de tiımdı desedı sarapşylar. Mūndaida Pezeşkian bır jaǧy dauys beruşı köpşılıktıŋ aryzyn oryndauǧa tyrysady, ekınşıden, joǧary bilık üşın reformator prezident qalqan qyzmetın atqarady. Iаǧni, kemşılıkter üşın būryn bıryŋǧai konservatorlar synalyp kelse, endı mūndai synnyŋ jauapkerşılıgı ekı baǧytqa äser etpek.
İranda prezident atqaruşy bilık qyzmetın atqarady. Joǧary bilık ruhani kösem aiatolla Äli Hameneidıŋ qolynda. Sondyqtan prezident eldıŋ strategiialyq baǧytyna äser ete almauy mümkın. Bıraq ükımet basşysy retınde taktikany özgertuge yqpal ete alady.
Aita keteiık, 19 mamyr künı İrannyŋ segızınşıprezidentı İbragim Raisi äue apatynan qaza boldy. Sodan keiın ekı turdan tūratyn kezekten tys prezident sailauy öttı.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
