Qūqyqtyq mädeniettıŋ funksiialary

Adamzat özınıŋ damu tarihynda derlık qoǧamdyq qatynastardyŋ eŋ sättı jäne tiımdı retteuşısın tabuǧa tyrysty. Öitkenı, qoǧamnyŋ özara äreketı adamdardy toptarǧa bırıktıru arqyly jüredı, olar öz kezegınde belgılı bır memlekettıŋ halqyn qūraidy. Jaqsy rettegıştı ızdeu barysynda ärtürlı äser etu ädısterı qoldanyldy. Olardyŋ bırınşısı zorlyq-zombylyq boldy. Bıraq köp ūzamai būl ädıs şeber köşbasşynyŋ qolynda ǧana tiımdı ekenı belgılı boldy. Būl maŋyzdy faktor bolmaǧan kezde kez-kelgen zorlyq-zombylyq rejimı būzylady. Ekınşı tiımdı ädıs dın boldy. Bıraq onyŋ tiımdılıgı köp ūzamai eskırdı, öitkenı bärı de joǧary küşterge tereŋ sene bermeidı. Äleumettık oilaudyŋ bırtındep damuymen adamdar zaŋdy qaita oilap taba bastady. Bügıngı taŋda ol bükıl älemdegı qoǧamdyq qatynastardyŋ negızgı retteuşısı bolyp tabylady. Alaida, belgılı bır elde onyŋ damuy müldem basqa deŋgeide boluy mümkın. Būl körsetkış öz kezegınde qūqyqtyq mädeniet dep atalady, onyŋ funksiialary men qūrylymy maqalada ärı qarai qarastyrylady. Sondai-aq, zaŋnyŋ tiımdılıgı jäne basqa da köptegen sipattamalar joǧaryda atalǧan faktorǧa bailanysty ekenın atap ötken jön. Qūqyqtyq mädeniettıŋ funksiialary, sondai-aq osy ūǧymsanattardy tek qoǧamdyq qatynastardyŋ negızgı retteuşısımen qatar qarastyrǧan jön. Ol turaly bız joǧaryda aittyq. Bügıngı künı, būryn aitylǧandai, būl zaŋ. Onyŋ qandai qūbylys ekenın anyqtaiyq. Ǧylymi tūrǧydan alǧanda, qūqyq-būl joläleumettık özara ärekettesuge äser etu, būl özara bailanysty, äleumettık tūrǧydan anyqtalǧan, sanksiialanǧan jäne memlekettık arnaiy mınez-qūlyq erejelerımen kepıldendırılgen jeke jüie. Basqaşa aitqanda, būl sanat rūqsattar men tyiymdardyŋ jiyntyǧy bolyp tabylady. Osy teziske süiene otyryp, türlerı maqalada keltırılgen qūqyqtyq mädeniettıŋ, ūǧymnyŋ, funksiialardyŋ özındık erekşelıkterı bar dep aita alamyz. Bız bıletındei, ömırlık ūstanymdardyŋ, mūrattardyŋ jäne obektivtı baǧalaudyŋ tūraqty jüiesı adamzat mädenietı dep atalady. Būl kategoriia, eŋ aldymen, adamnyŋ sanaly bolmys retındegı psihikalyq jäne ruhani damuyn anyqtaidy. Degenmen, mädeni komponenttı köptegen özara bailanysty kriteriilerge böluge bolady. Olardyŋ ärqaisysy adamnyŋ öz qyzmetınıŋ belgılı bır salalarymen qarym-qatynasy men naqty özara ärekettesuın körsetedı. Demek, qūqyqtyq mädeniet klassikalyq kategoriianyŋ qūrylymdyq elementı bolyp tabylady. Bıraq būl tūjyrymdamanyŋ ne ekendıgı turaly tolyǧymen logikalyq sūraq bar. Keŋ taralǧan ǧylymi pıkırge säikes, qūqyqtyq mädeniet degenımız-obektivtı baǧalau men zaŋdy jäne onymen bailanysty barlyq faktorlardy bıludıŋ belgılı bır deŋgeiı. Būl bılım jeke intellektualdyq közqarastar, ömırlık täjıribeler, nanymdar, jeke normalar jäne t.b. türınde boluy mümkın. Türlerı avtor ūsynǧan qūqyqtyq mädeniet, ūǧym, funksiialar qūqyqtyq jäne äleumettık retteudıŋ basqa salalarynda da körınedı. Atap aitqanda: etnikalyq, memlekettık, käsıbi. Qūqyqtyq mädeniet, tüsınıgı, qūrylymy, qyzmetıosy maqalada keltırılgen, tek özıne tän belgılerı ǧana emes, sonymen qatar türlerı de bar. Sanatty jıkteu onyŋ ömır süruınıŋ üş kezeŋı negızınde jüzege asyrylady. Basqaşa aitqanda, qūqyqtyq mädeniet jalpy qoǧam deŋgeiınde, sondai-aq qonaq üi toptary men jeke tūlǧalardyŋ ortasynda boluy mümkın. Būǧan deiın avtor mūny öz betımen tüsındıruge tyrysqan bolatynjeke jäne qoǧamdyq deŋgeidegı kategoriialardy bıldıredı. Osyǧan qaramastan, olar tūjyrymdamany taldau kezınde eskerıluı kerek bırqatar basqa erekşelıkterge ie. Sonymen qatar, qūqyqtyq mädeniettıŋ türlerı men funksiialary bır-bırımen tyǧyz bailanysty. Öitkenı, kategoriianyŋ auqymyna bailanysty sol nemese basqa faktorlar bar. Osylaişa, kelesı türlerı bar, atap aitqanda: adamnyŋ qūqyqtyq mädenietı; toptyŋ qūqyqtyq mädenietı; qoǧamnyŋ qūqyqtyq mädenietı. Osy elementterdıŋ ärqaisysy maŋyzdy röl atqaradyäleumettık qatynastardy retteu prosesınde. Öitkenı, ıs-ärekettıŋ ärtürlı deŋgeilerıne bailanysty qūqyq belgılı bır toptar men jeke tūlǧalardyŋ naqty müddelerıne "qaita qūryluy" mümkın. Osylaişa, bız funksiialar men jalpy röldık mädeniettıŋ qoǧammen tyǧyz bailanysty ekenın köremız. Öitkenı, adamdar kez kelgen oidyŋ, teoriianyŋ, ūǧymnyŋ bastauy bolyp tabylady. Sonymen, maqalada avtor qūqyqtyq mädeniet degenımız ne degen sūraqqa jauap beruge tyrysty. Tūjyrymdama men negızgı funksiialar osy kategoriianyŋ teoriialyq damuy älı de qajet ekenın kuälandyrady. Öitkenı, ol memlekettıŋ qūqyqtyq saiasatyn qūru prosesınde maŋyzdy röl atqarady. Sonymen qatar, qūqyqtyq mädeniet azamattyq qoǧamnyŋ damuy üşın qajet, ol bügınde bırtındep köptegen tanymal elderdıŋ halqyna ainaluda.