Al Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ reitingınde Qazaqstan suisid statistikasy joǧary elderdıŋ üşınşı tobyna kıredı. Būl tızımdegı memleketterde jastar men jasöspırımder arasyndaǧy tabiǧi emes ölım sebepterınıŋ ışınde suisid köş bastap tūr.
Suisid – densaulyq saqtaudyŋ kürdelı mäselesı, ony tiımdı şeşu üşın keşendı täsıldı qajet etedı. Suisidtıŋ aldyn alu tek medisinalyq ǧana emes, sonymen qatar äleumettık, tärbielık jäne qūqyqtyq şaralardy qajet etetının tüsınu maŋyzdy. Degenmen, qoǧamdaǧy suisidtık közqarasty aldyn alu üşın nesteu kerek? Aldymen, bılım beru nauqandaryn jaqsartu kerek. Suisidtık oilardyŋ aldyn aludaǧy negızgı qadamdardyŋ bırı – suisid belgılerı men qauıpterı turaly halyqtyŋ habardarlyǧyn arttyru. Psihikalyq densaulyq turaly habardarlyqty arttyru üşın bılım beru nauqandaryn ötkızu stigmany azaituǧa jäne adamdardy kömek sūrauǧa yntalandyruǧa kömektesedı. Mamandardy oqytu. Medisina qyzmetkerlerın, mūǧalımderdı, äleumettık qyzmetkerlerdı jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ qyzmetkerlerın suisidtık niet belgılerın tanuǧa jäne psihologiialyq alǧaşqy kömek körsetuge üiretu maŋyzdy. Mūndai oqytu daǧdarysqa aralasu ädısterın jäne daǧdarys jaǧdaiynda adamdarmen qarym-qatynas daǧdylaryn oqytudy qamtuy mümkın.Psihologiialyq jäne medisinalyq qoldau
Öz-özıne qol jūmsau men özın-özı öltırudıŋ joǧary deŋgeiınıŋ negızgı sebebı psihikalyq densaulyq problemalary bolyp tabylady. Mazasyzdyq, depressiia jäne basqa da jaǧymsyz emosiialarmen küresetın jastar būrynǧydan da köp. Jastar arasyndaǧy suisid ärdaiym derlık belsendı, jiı emdeletın psihikalyq densaulyq mäselesı aiasynda oryn alady. Barlyq psihikalyq būzylulardyŋ 50% -y 14 jasta, 75%-y 24 jasta bastalady. Köptegen jaǧdailar anyqtalmaidy jäne emdelmeidı.
Psihologiialyq kömekke qol jetkızu maŋyzdy. Sapaly psihologiialyq kömekke keŋınen qol jetkızudı qamtamasyz etu qajet. Psihoterapiia qyzmetterın densaulyq saqtau jüiesıne engızu jäne psihoterapevtterdıŋ konsultasiialaryn subsidiialau kömek körsetudegı kedergılerdı aitarlyqtai azaituy mümkın. Daǧdarys jaǧdaiynda adamdar üşın täulık boiy jūmys ısteitın senım telefondarynyŋ boluy maŋyzdy şara bolyp tabylady. Būl joldar anonimdı boluy jäne bılıktı qoldau körsetuı kerek. Qazaqstanda 111 bailanys nömırıne habarlasu qajet.Äleumettık qoldau
Qoldau toptaryn qūru qajet. Depressiiaǧa tap bolǧan adamdar men olardyŋ otbasylaryna qoldau körsetu toptaryn qūru suisidtıŋ aldyn aludyŋ maŋyzdy elementı boluy mümkın. Mūndai toptarda adamdar öz täjıribesımen bölısıp, emosionaldy qoldau ala alady. Ömır süru sapasyn jaqsartuǧa, jūmyssyzdyqty azaituǧa, kedeişılık pen äleumettık teŋsızdıkke qarsy tūruǧa baǧyttalǧan äleumettık baǧdarlamalardy äzırleu de suisidtık sezım deŋgeiın tömendetuge kömektesedı.Zaŋnamalyq şaralar
Özın-özı öltıru qūraldaryna qol jetkızudı şekteu: atys qaruyna, uly zattarǧa jäne özıne-özı qol jūmsaudyŋ basqa qūraldaryna qol jetkızudı şekteuge baǧyttalǧan zaŋnamalyq şaralar suisid deŋgeiın aitarlyqtai tömendetuı mümkın. Halyqtyŋ osal toptaryn qorǧaudyŋ qūqyqtyq şaralaryn qadaǧalau. Balalar, jasöspırımder jäne qarttar siiaqty osal toptardy qorǧauǧa arnalǧan zaŋdardy engızu jäne küşeitu de suisidtı azaitady.Sonymen qatar, tıptı suisidtık mınez-qūlyq basqalardy manipuliasiialau nemese «jazalau» äreketı boluy mümkın ekenın eskersek, mūndai äreketterdı «nazar audaruǧa» jatqyza otyryp, eşqaşan jetkılıktı türde baisaldy qabyldauǧa bolmaidy. Köŋıl-küidıŋ tüsuı, özın-özı baǧalaudyŋ tömendıgı, ūiqynyŋ būzyluy jäne täbet, zeiındı şoǧyrlandyra almau, sabaqqa kelmeu, somatikalyq şaǧymdar jäne suisidtık alaŋdauşylyq - aiaqtalǧan suisidterdıŋ öte keŋ taralǧan belgılerı. Sondai-aq, suisid bolǧannan keiın qoǧamdaǧy basqa adamdar, äsırese qaitys bolǧan balalardyŋ dostary men synyptastary üşın suisid qaupı artuy mümkın.
Qazaqstanda suisid jasaityndardyŋ köbı jastar. 5 pen 18 jas aralyǧyndaǧy jas qazaqstandyqtardyŋ öz-özıne qol jūmsau äreketterınıŋ sany bır jylda 17,8%-ǧa östı: 253-ten 298 jaǧdaiǧa deiın. Olardyŋ naqty sany äldeqaida köp boluy mümkın, öitkenı saldary joq sätsız suisid äreketterı köbınese eş jerde tırkelmeidı. Mysaly, Reseide tırkelmegen jasöspırımderdıŋ özıne-özı qol jūmsau äreketterı tırkelgennen 15 ese köp. Qazaqstanda mūndai aqparat jalpyǧa qoljetımdı emes.
Qoǧamdaǧy suisidtık közqarastardyŋ aldyn alu keşendı jäne köp qyrly közqarasty talap etedı. Memlekettıŋ, medisinalyq mekemelerdıŋ, bılım beru ūiymdarynyŋ jäne jalpy qoǧamnyŋ bırlesken küş-jıgerı ǧana suisid deŋgeiın aitarlyqtai tömendetuge äkeluı mümkın. Ärbır adam basqalarǧa ıltipat pen qamqorlyq körsetu arqyly būl qaiǧyly jaǧdaidyŋ aldyn aluǧa üles qosa alatynyn este ūstaǧan jön.
