Bız - Nūrgeldı Äbdıǧani (abai.kz), Ömırzaq Aqjıgıt (qazaquni.kz) jäne men - Almatyǧa arnaiy kelıp aryz-şaǧym aityp, bızdı Arysqa şaqyrǧan Ūbaidolla, Ömırzaq aqsaqaldardyŋ ötınışımen arystyq aǧaiyndardyŋ jaǧdaiyn közben köruge barǧanymyzdy bılesızder. Menıŋ osynda feisbuk paraqşamdaǧy tıkelei efirdegı soŋǧy onşaqty videonyŋ bärı de sol Arystaǧy aǧaiynnyŋ jaǧdaiy turaly boldy...
Ükımet jetekşısı Asqar Mämin men Türkıstan oblysynyŋ äkımı Ömırzaq Şökeev 1 tamyzǧa deiın Arystaǧy qiraǧan üiler men ǧimarattardyŋ 90% qalpyna keltırıldı dep esep bergen edı. Būl aqparattyŋ şyndyqqa janaspaityny, kerısınşe jūmystyŋ 90% bıtpegenı aitylyp, halyq narazylyǧy tuyndap otyr. Arystaǧy jaǧdaidy Almatyǧa kelıp, jurnalisterge aşyq jetkızgenı üşın Ubaidulla Süiınbai degen zeinetkerge audandyq polisiia bölımınıŋ basşylyǧy habarlasyp, qoqan-loqqy körsetken, arnaiy şaqyrtu qaǧazyn bermei, tek telefon arqyly ses körsetken. Aitylǧan derekterdıŋ ras-ötırıgıne köz jetkızu üşın bız Almatydan Arysqa arnaiy baryp, äleumettık jelı arqyly habar tarattyq. Ekı künde, şamamen, 70-ten astam üidı aralap, öz közımızben kördık. "Bızdıŋ de üige jürıŋızşı, bızdıŋ üidı tüsırıŋızşı" dep soŋymyzdan "quyp" kelıp, "jetektegendei" bop öz üilerıne ertıp barǧan adamdar bar, bız fizikalyq tūrǧyda baryp ülgermegen qanşama adam bar... Bügınde bız baryp üilerın körıp ülgermegen arystyq aǧaiyndardyŋ köpşılıgı öz üilerın videoǧa tüsırıp, vatsap arqyly joldap jatyr. Ärine, bır postta bärın qamtudy maqsat etıp otyrǧan joqpyn, ol mümkın de emes. Alaida barlyq aryz ielerınıŋ aitar şaǧymy da, mūŋ-zary da, üilerınıŋ jaǧdaiy da bır-bırıne ūqsas, bırdei kartina desek, qatelespeimız. Eŋ aldymen baiqaǧanymyz - Arystaǧy üilerdıŋ şatyrynyŋ bärı bırkelkı qyzyl, jasyl, sūr tüstı profnastilmen jabylǧan. Arysqa barmai tūryp, ol turaly eseptık videodan da körgen edık. Körıp, Arystyŋ 90 paiyz qalypqa keltırılgenıne közımız sengen edı. Söitsek, ol közboiau üşın - qala üstınen tıkūşaqpen körsetkende nemese videoǧa tüsırıp, halyqqa körsetu üşın bırınşı kezekte şatyrlar jaŋartylǧanyn tüsındık. Şatyrdyŋ astyndaǧy jaǧdai mülde bız oilaǧandai emes.
Ärine, jarylystan asa zardap şekpegen, onşa qatty zalal kelmegen, tek esık-terezelerı, şatyry qiraǧan üiler de jetkılıktı edı. Negızınen, asa kürdelı jöndeudı qajet etpeitın, äsırese ortalyq köşelerdegı üilerdı azyn-aulaq qarjymen "sylap-sipaǧany" körınıp tūr. Bızdıŋ aitpaǧymyz, qiraǧan jäne qabyrǧalary yrsiyp sögılıp, qaqyrap, qūlaiyn dep tūrǧan üiler...
Arys boiynşa 17 sektor bolsa, är sektorǧa orta eseppen 400-500 üidı qalpyna keltıru mındettelgen.
Bızdı arnaiy şaqyrǧan, aryz-şaǧymyn arqalap kelgen - Ūbaidolla, Ömırzaq atalar 14 sektordan bolǧandyqtan, jūmysymyzdy sol sektordan bastadyq. Būl sektordyŋ qūrylysyna Almaty qalasy jauapty. Būl sektordyŋ jūmysyn tūrǧyndar nölge baǧalap otyr desek, artyq aitqandyq emes. Odan basqa, 1, 4, 9, 15 sektorlardaǧy keibır üilerdı közımızben körudıŋ sätı tüstı.
1 sektorǧa jauapty Atyrau oblysy jäne Jetısai audandyq äkımdıgınıŋ qūrylys jūmystaryn ūiymdastyruyna da, atqarylǧan jūmystaryna da köŋıl tolarlyqtai.
4 jäne 9 sektor - Nūrsūltan qalasy men Pavlodar oblysynyŋ jūmystaryna halyq narazy.
Keiıpkerlerdıŋ sözıne, közımızben körgen derekterge nazar audarsaq: (äzırşe 5-6 adamnyŋ sözın qaǧazǧa tüsıru mümkın boldy... Nūrgeldınıŋ tablisasy daiyn bolǧanda, qosymşa jariialauǧa uäde beremız):
1. Bırınşı toptaǧy mügedek Mūsa Şoqanov: 11h12 üiım bolǧan. 2007-de tūrǧyzǧanmyn. Jarylystan qabyrǧalary 6 sm aşylyp kettı. Arnaiy komissiia kelıp, qabyrǧalardy küşeitemız (temırmen qūrsaulaimyz) dedı. Keiın äkım Marat Qadyrbaev, sarapşy komissiianyŋ şeşımımen üidı qiratuǧa şeşım qabyldap, üi būzyldy. Sodan berı älı qūrylys bastalmady. Almatydan kelıp, teksergen tört bes ret sarapşy mamannyŋ eşqaisysy qorytyndy qaǧaz bermei otyr. Üidıŋ jobasyn syzyp beretın adam joq, ony özıŋ syzyp äkel deidı. Üidıŋ būzylǧanyn rastaityn qūjatty bermei otyr. Aulamnan ekı snariad şyqty. Dalada jatqan dünie-mülkım jaramsyz bolyp qaldy, onyŋ ötemaqysyn bere me, joq pa bılmeimın. Äkem de bırınşı toptaǧy mügedek. Qazır Şymkentte päter jaldap tūramyz. Arystaǧy jarylysqa bailanysty moraldyq şyǧyn retınde är tūrǧynǧa 100 myŋ teŋgeden berıledı degen. Osy üide on adam tırkelgenbız. Bıraq qalai ekenı belgısız, üidegı 5 adamdy basqa audandarda tūrady dep tırketıp jıberıptı. Aqşa bermeudıŋ amaly. Bylaişa aitqanda, adamnyŋ syrtynan jalǧan qūjat jasaǧan. Jarylys kezınde qarausyz qalǧan 3 qoi men 2 eşkım ölıp qaldy. Olardyŋ da qūnyn kımnen sūrarymdy bılmeimın. Qora-jailardy qalpyna keltırmeimız, üiıŋdı ıstegenımızge riza bol deidı. Bıraq älı üidıŋ ırgetasy da qūiylǧan joq. Maǧan sol üidı saluǧa ketetın şyǧyndy aqşalai berse, özım-aq üiımdı salyp alar edım...
2. Äuelhan Nazarqasymūly: Joǧarydan qaraǧanda bırkelkı, ädemı bop körınuı üşın üilerdıŋ tek şatyryn jöndep jatyr. Premer ministr Asqar Mämin keledı, eşkımmen jolyqpaidy, mūǧalımdermen ǧana kezdesedı. Mūǧalımder bärı jaqsy, ädemı, ükımetke rahmet degennen basqa ne aitady. Premer kelgende kölıkterdı toqtatyp basqa jaqqa jasyrady, kezdesem degen adamdardy üilerıne qamap, şyǧarmaidy. Basşylar qalai keldı, solai ketıp jatyr. Osyny körıp otyrǧan halyq köterıluge şaq qalyp tūr. Üiı qiraǧan küieuı joq, alty balanyŋ anasy dalada jür. Maǧan sen köp şulai berme, üiıŋdı ıstemei qoiamyz deidı.
3. Ubaidulla Süiınbai: Arys halqynyŋ jaǧdaiy mäz emes. Memlekettık aqparat qūraldary berıp jatqan aqparattar ötırık. Asqar Mämin Arysqa üş ret keldı. Halyqpen bır de bır ret kezdesken joq. Vise premer Jeŋıs Qasymbek te keldı. Olar halyqqa jaqyndamaidy, eşteŋe tüsındırmeidı. Şökeev 4 mausymda Ergöbek mädeniet üiınde halyqpen kezdesıp, bır aida bärın bıtırıp beremız degen. Qazır 14-şı sektordaǧy 527 üiden 100-ı ǧana bıtken. Tynyş jatqan el edık. Men ekı qabatty üi salyp ber dep jatqan joqpyn. Menıŋ üiımdı älı bastaǧan joq. Al bastaǧan üilerdıŋ şatyryn aşyp tastap, älı kırıspei otyr. Bızdıŋ sektorǧa jauapty Almaty äkımdıgı, qūrylys bölımınıŋ bastyǧy Nūrbol Nūrsaǧatov kelıp özderıŋ jöndei berıŋder dep aitqan. Kün bızde qatty ystyq bolyp jatyr. Esık terezemız aşyq, üidıŋ şatyry joq bolsa da sol ystyqqa şydap otyrmyz. Qūrylysşy mamandar 14 sektordan jūmysy jaqsy ūiymdastyrylǧan basqa sektorlarǧa ketıp qalyp jatyr. Jūmys küşı jetıspeidı. Menıŋ Almaty men Astanada üiım bar, būzylǧan üiımdı özım ıstetıp alam, bıraq mäsele jaǧdaiy joq halyqta. Qostanai oblysy jauapty sektorda da jūmys dūrys jürıp jatqan joq. Şökeev 4 şıldeden berı halyqpen kezdespedı. Qalada jarylǧyş zattar köp, älı zalalsyzdandyryp jatyr, sonda da eldı qauıpsız dep Arysqa alyp keldı.
4. Ömırzaq Ämıreev: Üiımnıŋ qabyrǧasy 4-6 sm ajyrap ketkendıkten būzyp, qaita salamyz degen. Keiın jamap-jasqauǧa bolady dep şeşım şyǧardy. Nūrbol Nūrsaǧatov kelıp, remonttai salaiyq, kelısseŋızşı dep köndırıp jür.
5. Eraly Baigeliev: Aqşasyn qoldaryŋyzǧa beremız degesın öz üiımızdıŋ şatyryn özımız japtyq. 160 myŋ teŋge beru kerek edı, sonyŋ 50 myŋyn ǧana aldyq. Basqa körşıler de kelısılgen aqşalaryn ala almai jür.
Abzal Qūspan - zaŋger: közboiauşylyq - memlekettık masştabta bolyp otyr. Būzylyp, sürılıp, qaitadan salynuy kerek üilerge, jeŋıl jöndeu jūmystary jetkılıktı dep qaitadan şeşım qabyldaǧan. Būl üiler o basta dūrys salynbaǧan degen arnaiy komissianyŋ şeşımın basşylyqqa alyp otyr. Būl kınänı tūrǧyndardyŋ özıne artu üşın jasalǧan aila. Jarylǧan qabyrǧalardan dala körınıp tūr. Al komissiia ülken tesıkterdı jasyryp, şaǧyn ǧana jarqynşaqtardy körsetken. Arys qalasyndaǧy 66 äleumettık nysannyŋ 62-sı qiraǧan. Mūndai äleumettık nysandar qūrylys normalary men standarttaryna sai salynady. Sonyŋ özınde talapqa sai degen ǧimarattardyŋ 95% qirap tūr. Myqty ǧimarattyŋ özıne ülken zaqym kelgende, samannan salynǧan qarapaiym üiler turaly ne aituǧa bolady? Būl üilerge jeŋıl-jelpı jöndeudıŋ keregı joq. Zaqym kelgen üiler sürılıp, qaitadan salynuy kerek. Azamattyq zaŋnama talaptaryna säikes, atap aitqanda, Azamattyq kodekstıŋ 3 bölımı (mındettemelık qūqyq), 271 babynyŋ talaptaryna säikes, ziian keltıruşı ziiannyŋ ornyn toltyruy tiıs. Būl jerde memleket kınälı. Ziian keltırgenın özderı moiyndady jäne qiraǧan dünielerdı qalpyna keltıruge, ziiannyŋ ornyn toltyruǧa mınetteme aldy. Söite tūra, Türkıstan oblysynyŋ äkımı Şökeev «qora, jai, sarai degenderdı bız salmaimyz, jöndemeimız, ol bızdıŋ mındetımızge kırmeidı», - dep aitypty. Kınänıŋ qasaqana nemese ädeiı jasalǧan degen ekı formasy bolady. Būl abaisyzda jasalǧan, salǧyrttyq, onyŋ ışınde qyzmettık salǧyrttyq saldarynan keltırılgen zalal, ziian. Būl zalaldyŋ ornyn memleket toltyruǧa mındettı. Osylai jalǧasa berse zaŋgerlerdıŋ basyn qosyp, ükımettı sotqa beruden basqa amal qalmaidy. Onda bilık halyqaralyq qauymdastyq aldynda ülken masqaraǧa ūşyraidy.
Säule ÄBILDAHANQYZY
"Adyrna" ūlttyq portaly
