Būdyraiǧan ekı şekelı Qaztuǧan
Ombynyŋ ala keşı bügın de bırtürlı batty. Köleŋkesı men ıŋırı aralasqan aqşulan qala tün qūşaǧyna siqyrlana, uaz ızdep, öz yqylasymen qaiyǧyn tosyp enıp bara jatty. Şuly qaladaǧy kölık ünderı tar tösekterdegı yŋyrsy dybystardai üzılıp, synyp estıledı. Bar jerge qaraŋǧylyq tuyn ılıp, tün şaşyn jaia bastaǧan. Ersın saǧatyna üŋıldı. Uaqyty älı bar. Erteŋ kelmei-aq qoisa bolady. Buma qaǧazdardyŋ soŋǧy papkasyna üŋıldı. «Skazanie kirgizov.19 vek. İz tetradii Bareevicha». Sary qaǧazdar salmaqty oilar jiǧan betterımen ötken künderdıŋ jūmylmai qalǧan közderındei qaraidy. İısı bölek qaǧazdar myna küiısı bölek zamannan basqa, aulaq. Poliak zertteuşısı aitady: «Men būny Kökpektı bolysynyŋ qazaǧy qazaǧy Baiysov Toqtaǧazydan jazyp aldym. Jeztyrnaqty öltırgen Oraq batyrdyŋ erlıgı. Jeztyrnaaq orysşalasaq «jeleznye kogti». Jeztyrnaqtyŋ erkegı bolmaidy. Tek äielder. Sonymen... Bazar özenınıŋ sol iyǧyna qonǧan- Naiman auyly. Bolyspen bırge jetken dümdı topty qūraq ūşa qarap aldy. Aqboz üidıŋ aldyna äkelıp jylqy jyqty. Bata berıŋız dep maǧan qarady. Ne aituǧa bolady dep tılmaşqa būryldym. Bızdıŋ elde ärbır alystan kelgen qonaqqa osyndai syi-siiapat jasalady. Sız alystan keldıŋız. Tuu...Europadan. Menıŋ esıme şerlı Polşam, mūŋly Rech Pospolita tüstı. "Erkın oilar jasasyn" dedım. Kärı polisai Evdokimov maǧan tesıle qarady. Maŋdaiy jyltyr, jylpos pristav semız jylqyǧa qūnyǧa, qan ızdep köz tıgıp qalypty. Tylsym qyrǧyz dalasy. Bärımız boi jazyp, bel şeşken soŋ eskı äŋgıme bıler şeşender, ertekşıler, äfsana qordalary bar ma sūradym. Auyl erkekterı ūzaq daulasa kelıp, äldebır orta jastaǧy adamdy alyp keldı. Könetoz ekı şektı aspabyn köŋılsızdeu qaǧyp, qarlyǧyŋqy dauyspen tūŋǧiyq suyq syrdy bastap kettı. Mynau Tarbyǧatai taularyn mekendegen Mūryn Naimannyŋ ışınde Oraq degen batyr bolypty. Jauǧa jylqy, däuge syrtyn bermeptı. Asqan batyr, ärı ädıl eken. Tyşqaq laǧy syrtqa ketpeptı. Qalmaqty qynadai qyrypty. Käuır orys... Tılmaş tūtyǧyp tıl qata almai qaldy. Audara almaǧandai maǧan qarady. Ne aitty, qoryqpai aita berıŋız dedım. Tūryp sier dını bölek orys myna dalaǧa kıre almaǧan eken. Dala men qala Oraq dep küŋırenıp tūrypty. Dos süiınıptı, dūşpan küiınıptı. Osy eldıŋ qazanat dep atalatyn qasqa tūlparlaryn jau aidap ketıptı. Jelden jüirık qastardyŋ soŋynan qūiyndai aǧyp Oraq batyr ketıptı. Olar köp, batyr bıreu eken. Qasyna eşkımdı almapty. Qan maidanda jany tättı aǧaiynnyŋ bırı olaq bolyp qalady eken, bırı şolaq bolyp qalady eken. Oraq mıngen qasqa attyŋ taǧasy teŋge bolypty, tūiaǧy tigen jer kömbe bolypty. Jelkıldegen qolǧa jelpıldep jetıptı. Oraq batyr kösem ǧana emes, şeşen de eken. Oraq: -jan tättı me, mal tättı me ,-deptı. Antūrǧan jau: -mal tättı ,-deptı. Oraq:-onda qadırsız jandaryŋdy, sodan soŋ öz maldarymdy alamyn,-deptı. Söz bıtıptı de, semserler men sadaqtar sairapty. Qarulardyŋ jüzı qanǧa molynan toiypty. Būlttyŋ betın tas jauypty, künnıŋ betın jas jauypty. Qylyş qasyq bolyp qalypty. Şoqpar asyq bolyp qalypty. Aruaqty batyr Oraq qalyŋ dūşpandy qualap qyryp, aq adal malyn aidap elge qaitypty. Qanaty keŋ, qabaǧy suyq Tarbyǧatai taularyna kelgende batyrdy ūiqy qysypty. Atyp alǧan arqaryn otqa qoiyp, er-toqymyn jastanyp jatyp qalypty. Bır uaqytta adam tügıl aŋ qorqar qap-qara tünde jylqy dür etıp ürkıptı. Äldenenıŋ bolǧanyn sezgen batyr aŋdap basyp kelıp, bajailap qarapty. Eşkım joq. Asyqpai arqar etıne auyz sala bergende, taǧydai sybdyrsyz qara şapanǧa oranǧan boijetken qarsy aldyna kelıp otyra ketıptı. Şaşy sary, közı kök salqyn sūlu kör tektes erınderımen «qarnym aşty»-deptı. Üiır jylqy qūlaqtaryn qaişylap, tılersekterı dırıldep aru qyzǧa qarap tūr eken. Oraq arqardyŋ jambas etın oiyp kesıp, qolymen emes, kezdıgın şanşyp ūsynypty. Qyz şanşylǧan ettı jūlyp alǧanda, kezdık synyp ketıptı. Tyrnaqtary sondai ūzyn jäne jez eken. Oraq jeztyrnaq ekenın bırden ūǧypty. Toidym dep tūrypty da, sybdyrsyz, şusyz tün ışıne sıŋıp ketıptı. Jeztyrnaq jetı ailany bılgende, Oraq on amaldy bıledı eken. Otqa jaqyn jerge döŋbektı süirep äkelıp, öz kiımın kigızıp, aǧaş basynda otyryp tosypty. Sodan taŋǧa bır taban, künge bır qūlaş qalǧan kezde jeztyrnaq batyrdyŋ kiımı jatqan döŋbekke perılerdıŋ pyşaǧynan da ötkır tyrnaǧyn salypty. Oraq batyr jeztyrnaqtyŋ arqasyna qyran qūstai qona ketıptı. Moinynan oryp jıberıp, basyn kesıp alyp betıne qarasa, jeztyrnaqtyŋ közderınen jas tamyp tūr eken. Keiın Oraqtan ūrpaq qalmapty deidı. Al jeztyrnaq ölgen Aşyn dalasynan Baiburaǧa deiın bır suyq jel soǧady da tūrady. Kiız ışındegı bılte şam jalp-jalp janady. Qonaqtar da, qyrǧyzdar da ūiyqtap qalypty. Äŋgıme aituşy mosqal qyrǧyz jylap otyr eken...
Ersın asyqpai jazbany kıtaphanaşy äielge tapsyrdy. Dalaǧa şyqty. Jaldap tūrǧan päterdıŋ qasyndaǧy «Jabaiy Orhideia» meiramhanasyna kırdı. Aqşa jetedı. Köktemde grant ūtyp alǧan. Viskige tapsyrys berdı. Sälden soŋ zal tübınde otyrǧan närkes köz, sary şaşty tūrqy kelısken qyzǧa közı tüstı. Beitanys qyzdy päterıne ala keldı. Sūlu Ersındı özı şeşındırdı. Tamaǧynan bastap süiıp, emşek ūşyn sordy. Qyzdyŋ auzy tömen tüsıp kettı. Syrttan äuen estıldı. Chem vysşe liubov, Chem nije poseluev... Alty ai ötken. Ersın Ombydan äkelgen qūjattardy rettep, endı Qytaiǧa baruǧa bekıngen. Viza alardan būryn SPİD-ke analiz tapsyru kerek eken. Qan tapsyryp erteŋınde nätijesın aluǧa barǧan. Bas därıger özıne kırgızdı. Säl ünsız tūrdy da: "Sız SPİD jūqtyryp alypsyz"-dedı. «Soŋǧy ret, alty ai ışınde kımmen boldyŋyz»,-dedı. Eşkım, eşkım. Esıne Ombydaǧy jeztyrnaq tektes qyz tüstı. Jas jıgıt sylq etıp otyra kettı.
Serık Elıkbai
