“Tuǧan jer” şyǧarmaşylyq baiqauyna qatysuşylardyŋ tuyndylaryn paraqşamyzǧa jariialaudy bastadyq. Kelesı kelıp tüsken tuyndy «Üzdık maqala» atalymy boiynşa Sarsen BAŞEMBAEV
Avtor: Sarsen Başembaev Bailanys telefony: 87079179024
O şetı men būl şetıne qarasaŋ köz jetpeitın, ūşqan qūs, jügırgen aŋnyŋ aiaǧy talatyn osynau bır ūlan – ǧaiyr şartarapty ata – balalarymyz qai zamanda da bolsyn qyzǧyştai qorǧady. Myna jerdıŋ iesı kım ekenın sözben tügılı ısımen de däleldedı. El şetıne jau tıgende, qylyşy pen myltyǧyn qolynan tastamady, jan alysyp, jan berıstı. Erte zamannan bastap saq babalarymyzdyŋ elıne köz alartqan, täkappar parsy patşasy Kirdıŋ basyn Tūmar hanşa qan maidanda şapqyzdyrdy, ǧūn qaǧany Mödeden qytailar şekaradaǧy bos jatqan jerdı sūrap kelgende aşulanyp qarsy soǧys aşty, jelmaiasyna mınıp, jerūiyq ızdep, dünienıŋ tört būryşyn şarlaǧan Asan qaiǧy da qazaq dalasyndai mekendı eş jerden tappapty. Keşegı Älımhan Ermekov alasapyran zamanda V. Leninnıŋ aldyŋda qazaqtyŋ är şarşy şaqyrym jerı üşın baiandama jasap, talasyp – tartysty. Al Jūmabek Täşenov qazaq memleketınıŋ aumaq tūtastyǧynyŋ saqtaluyna köp eŋbek sıŋırgenıŋ bügıngı jūrttyŋ esınde älı saqtauly tūr. Būnyŋ barlyǧy ne üşın!?. Tuǧan jerdıŋ qūdyrettılıgınıŋ sondai küştı bolǧany ma? Menıŋ taŋǧalatynym, qanşama ūrpaq auyssa da, jüzdegen ru men taipadan qūralyp otyrsaq ta, köp ūltty bolsaq ta, bızdıŋ bärımızdı bırıktıretın närse bar. Ol bızdıŋ – Otanymyz. Nūrsūltan Nazarbaev bylai degen eken: «Būl düniede bızdıŋ bır ǧana Otanymyz bar: ol täuelsız Qazaqstan». Elbasymyz būl jaiynda arnaiy «Tuǧan jer» atty baǧdarlamany ūsyndy. Onyŋ negızgı maqsaty ärbır azamattyŋ öz ölkesınıŋ tarihyn bılıp, tabiǧatyn aialap, qūndy jädıgerlerın, qasiettı mekenderın qasterleu arqyly örkendetu, damytu. Sondyqtan Otanymyzdyŋ ärbır azamaty, tuǧan jerı men elın qadırleuı paryz bolyp sanalady. Tuǧan jer, Atameken, Otan dese buyny bosap, köŋılı jıbımeitın qazaq kem de kem şyǧar. «Öz elımnıŋ basy bolmasam da, saiynyŋ tasy bolaiyn» – dep dana qazaq sanadaǧy san oidy bır auyz sözge syidyrypty. Ärine atajūrttan ūzaqqa ketpei, onyŋ qadırıne jete almaisyŋ. San ǧasyrdan berı köptegen jyrlarǧa, änderge, dastandarǧa arqau bolǧan mäŋgı tuǧan jer, auylǧa degen saǧynyş, jaz jailaudy aŋsau qazaqqa qanmen sıŋgen. Är adamǧa kır juyp, kındık kesken jerı erekşe ystyq bolatyny da zaŋdy qūbylys şyǧar. Būǧan kärı tarih ta kuä. Kezındegı zor aşarşylyq pen quǧyn sürgınnıŋ kezınde bosyp ketken qazaq, bügınde qaita oraldy. Qūs ekeş qūs ta, suyq kezeŋde jyly jaqqa ūşyp ketse de, bärıbır keiınnen öz mekenıne qaityp oralady emes pe? Ony osynda jetelep alyp kelgen jüregındegı mahabbat sezımı. Äipese onyŋ jaǧdaiy kelısken jerden qaityp oraluy tegınnen - tegın emes qoi. Tömendegı ǧibrat alarlyq äŋgıme de oiyma oralyp, taqyrypty aşa tüskendei. Bır aŋşynyŋ auyna qauyrsyny myŋ qūbylǧan totyqūs tüsedı. Sondai sūlu qūsqa arnap aŋşy altyn tor jasatady. Eŋ qymbat gülderdıŋ tättı dänderın qūstyŋ aldyna qoiady. Qūs bolsa torǧa da, dänge de qaramai, kündız-tünı «Otanym, Otanym!» dep zarlaidy eken. Qūstyŋ tılın bıletın aŋşy bolsa kerek, «mūnşa qūrmettı mensınbegen qūstyŋ Otany bır ǧajaiyp ölke şyǧar, köreiınşı» dep totynyŋ balaǧyna bau taǧyp ūşyryp, artynan jürıp otyrady. Söitse, qūs alysqa ūzamai, älgı toǧaidyŋ qarsy betındegı jalaŋaş taudyŋ etegındegı bır quraǧan sekseuıldıŋ basyna qonyp, baqyt jyryn şyrqapty. İä, ärkımge özınıŋ ösken, öngen ölkesı bärınen artyq. Adam balasy qai jerde tuylsa ol janyna jaqyn bolary sözsız. Osy oraida qazaqtyŋ asa körnektı aqyny Mūhtar Şahanovtyŋ öleŋ şumaqtary esıme oralyp otyr: Är adamda öz anasynan basqa da, Ǧūmyryna eter mäŋgı astana, Demep jürer, jebep jürer arqada, Bolu kerek qūdırettı tört ana: TUǦAN JERI - tüp qazyǧy, aibyny, TUǦAN TILI - mäŋgı önege aidyny, JAN BAILYǦI, SALT-DÄSTÜRI -tıregı, Qadamyna şuaq şaşar ünemı. Jäne TUǦAN TARİHY. Jalpy özımnıŋ tuyp ösıp, kındık qanym tamǧan jerım, Mäşhür Jüsıp pen Qanyş Sätpaevtai alyptardy tudyrǧan Kereku öŋırı. Kök tıregen biık taulary joq bolǧanymen, şetımen şetı körınbeitın midai jazyq dalada özen – kölderı köp, ärı ırıleu keledı. Aq qaiyŋdarymen jaiqalǧan ormandary men qoŋyr salqyn auasy jerdıŋ körkın aşady. Jazy salqyn, qysy qatal bolǧanymen özıme ärqaşanda ystyq tartady, öitkenı menıŋ köŋıldı de şattyqqa toly, uaiymsyz balalyq şaǧym osy mekende öttı. Öttı degen sebebım, men es bılıp, er jetken uaqytta ata – anam Almaty oblysyna köşudı ūiǧardy. Bız qarsy kelmedık, jaŋa jerge de üirenısıp kettık. Oqudy da osynda tämämdadyq. Jer jännaty – Jetısu demei me qazaq? Oǧan da közımız jettı! Alataudyŋ şyŋdarynan bastau alǧan jetı özen, taram – taram bolyp aǧyp, ainalaǧa jan berıp, qūlpyrtyp tūrǧandai. Dese de, tuǧan jerge aŋsaryŋ auyp, anda – sanda büiregıŋ de būryp tūrady eken. Osy jönınde «İt toiǧan jerıne, Er tuǧan jerıne» - degen maqalmen dana halqymyz toqsan auyz sözge tobyqtai tüiın jasady. «Ärkımnıŋ öz jerı - jūmaq», - degenı ras. Sondyqtan da öz tuǧan jerımızdı, Otanymyz qasterlep jäne baǧalauymyz kerek. Osy bır taqyrypqa arnalǧan öleŋ joldary ärbır aqynda kezdesedı. Qasym Amanjolovtai atamyzdan asyryp oi – tolǧap, qalam terbegen eşkım joq şyǧar: Ua, dariǧa, altyn besık tuǧan jer, Qadırıŋdı kelsem bılmei keşe gör, Jata almas em topyraǧyŋda tebırenbei Aqyn bolmai tasyŋ bolsam men eger. Netken baitaq, netken ūly jer edıŋ, Nendei küige jüregımdı böledıŋ, Sende tudym, sende östım men, sende ölsem Armanym joq būl düniede der edım!». Şırkın -ai! Öz elıŋnıŋ auasy da, suynyŋ dämı de, adamdary da tym özgeşe, aityp jetkıze de almaisyŋ! Tuǧan jerge degen mahabbat, saǧynyş eşteŋege ūqsamaityn - ūly sezım.
