Qazaq mädenietınde qandai dästürler ūmytylyp barady?

Qazaq halqynyŋ tarihy men mädenietı bai jäne san aluan. Ärbır dästür men ǧūryp halqymyzdyŋ tūrmys-saltynda, kündelıktı ömırınde erekşe oryn alǧan. Uaqyt öte kele keibır dästürlerımız ūmytylyp, qazırgı zamanǧa sai beiımdelıp özgerdı. Degenmen, būl dästürlerdıŋ köbı halqymyzdyŋ ruhani bailyǧy men mädeni mūrasynyŋ maŋyzdy bölıgı bolyp tabylady. Būl maqalada qazaq tarihyndaǧy ūmytylyp bara jatqan dästürler turaly söz qozǧaimyz. 1. Erulık beru Erulık – jaŋa qonysqa köşıp kelgen otbasyn auyldyŋ qalǧan tūrǧyndary qūttyqtap, olardy dastarhanǧa şaqyratyn dästür. Būl – jaŋa körşılermen tanysu, ara-qatynas ornatu, özara qoldau körsetu maqsatyndaǧy meiırımdılık pen qonaqjailylyqtyŋ körınısı. Köşıp kelgen otbasy öz kezegınde erulıkke şaqyrǧandarǧa qūrmet körsetıp, keiınnen öz üilerıne şaqyryp dastarqan jaiǧan. Qazırgı kezde būl dästür sirek kezdesedı, äsırese qalalarda, alaida ol qazaq halqynyŋ özara syilastyq pen tatulyqty baǧalaǧanynyŋ belgısı retınde maŋyzdy. 2. Sybaǧa Sybaǧa – qazaqtyŋ ejelgı dästürlerınıŋ bırı. Būl dästür boiynşa, är adam özınıŋ tuystaryna nemese qadırlı kısılerge arnap arnaiy et bölıgın qaldyratyn bolǧan. Äsırese, qonaq kelgende oǧan arnalǧan sybaǧany ūsynu mındettı bolǧan. Sybaǧa arqyly qazaq halqynyŋ bır-bırıne degen syilastyǧy, märtebe beruı jäne qūrmet körsetuı baiqalady. Bügınde būl dästür auyldyq jerlerde ǧana saqtalǧanymen, qalalyq ortada ūmytyla bastaǧan. 3. Qyz quu Qyz quu – qazaq halqynyŋ ūlttyq oiyndarynyŋ bırı. Būl oiynda jıgıt pen qyz at üstınde jarysyp, qyz quu arqyly öz şeberlıkterın körsetken. Qyzdy quyp jetken jıgıt ony şapalaqpen ūratyn bolsa, quyp jetpegen jıgıtke qyz qamşymen jauap qaitaratyn bolǧan. Būl oiyn jastardyŋ eptılıgın, batyldyǧyn körsetıp, olardyŋ arasyndaǧy qarym-qatynasty nyǧaitatyn qūral bolǧan. Bügınde būl dästür merekelık ıs-şaralarda ǧana ūiymdastyrylsa da, onyŋ kündelıktı ömırde qoldanyluy sirek. 4. Şejıre taratu Şejıre – qazaq halqynyŋ tarihi jadynda erekşe oryn alǧan qūndy dästürlerdıŋ bırı. Qazaqtar özderınıŋ şyqqan tegın, ata-babalaryn bırneşe ūrpaqqa deiın bılıp otyrǧan. Būl dästür arqyly ärbır otbasy men ru öz şejıresın saqtap, ony ūrpaqtan-ūrpaqqa jetkızıp otyrǧan. Şejıre taratu qazaq halqynyŋ bır-bırıne tuysqandyq qatynastaryn aiqyndap, olardyŋ bırlıgı men yntymaǧyn küşeituge baǧyttalǧan. Bügınde būl dästür ūmytyla bastaǧanymen, ony qaita jaŋǧyrtu maŋyzdy. 5. Sarqyt Sarqyt – qazaq dastarqanynyŋ erekşe belgısı. Qonaqqa kelgen adamǧa taǧamnyŋ dämınen auyz tigızu jäne sarqyt qaldyru ülken qūrmet pen syilastyqty bıldırgen. Qonaq kısı üiıne qaitqanda üi iesı dastarqannan artyq qalǧan dämdı orap berıp, sarqyt retınde üiıne aparuǧa jol-joralǧy jasaǧan. Būl dästür qonaqjailylyq pen meiırımdılıktı körsetken. Qazırgı taŋda sarqyt beru sirek kezdesedı, bıraq ol qazaq halqynyŋ qonaqqa qūrmet körsetu dästürınıŋ körınısı bolyp qala beredı.  6. Bastaŋǧy Bastaŋǧy – ülkender jol jürgende nemese qonaqqa ketkende, auylda qalǧan jastardyŋ bas qosyp, özara oiyn-sauyq qūru dästürı. Jastar būl jiyndarda än salyp, bi bilep, türlı oiyndar oinaǧan. Būl dästür jastardyŋ bır-bırımen aralasuyna, köŋıl köteruıne, özara tanysuyna mümkındık beretın meiram retınde ūiymdastyrylǧan. Bügıngı künde bastaŋǧy ötkızu dästürı ūmytylyp barady, alaida ol qazaq jastarynyŋ erkın ärı quanyşqa toly sätterın körsetetın erekşe dästür. 7. Toqymqaǧar Toqymqaǧar – jas jıgıt alǧaş ret alys jolǧa şyqqanda ūiymdastyrylatyn dästürlı şara. Būl – jıgıttıŋ erjetıp, ülken ömırge qadam basqanynyŋ belgısı retınde ötkızıletın meiram. Jolǧa şyǧar aldynda onyŋ jaqyndary men tuystary jinalyp, arnaiy dastarhan jaiyp, batalaryn bergen. Būl dästür jastardy qoldau jäne olardyŋ bolaşaǧyna senım bıldıru üşın maŋyzdy bolǧan. Bügınde toqymqaǧar dästürı sirek kezdesedı, bıraq ony qaita jaŋǧyrtu jastardyŋ ruhani damuyna yqpal etedı. 8. Aunatu Aunatu – qazaq halqynyŋ erekşe dästürlerınıŋ bırı, jaŋa tüsken kelınnıŋ auyldaǧy barlyq üilerge kırıp şyǧuyn jäne özderınıŋ şaŋyraqtaryna sättılık tıleuın bıldıretın ädet-ǧūryp. Būl dästür jaŋa tüsken kelındı auyl ömırımen tanystyru maqsatynda jürgızılgen. Aunatu qazırgı kezde sirek kezdesedı, bıraq ol qazaq halqynyŋ bır-bırıne degen qūrmetı men qarym-qatynasyn nyǧaituǧa baǧyttalǧan. Qazaq halqynyŋ ūmytylyp bara jatqan dästürlerı – bızdıŋ ruhani bailyǧymyz ben mädenietımızdıŋ ajyramas bölıgı. Būl dästürler ūlttyq bıregeilıktı saqtauǧa, ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasqan qūndylyqtardy jaŋǧyrtuǧa jol aşady. Osy dästürlerdı qaita jandandyru arqyly bız halqymyzdyŋ mädeni mūrasyn saqtap, bolaşaq ūrpaqqa jetkıze alamyz.