Äleumettık jelıler bızdıŋ kündelıktı ömırımızdıŋ ajyramas bölıgıne ainalǧany sözsız. Instagram, TikTok, Facebook siiaqty platformalar dostarmen bailanys ornatudyŋ, aqparat almasudyŋ jäne köŋıl köterudıŋ negızgı qūraldaryna ainaldy. Alaida, virtualdy älemge şekten tys enu şynaiy ömırden alşaqtatyp, täueldılıkke alyp keletını de jasyryn emes.
2023 jyly jürgızılgen zertteuler Qazaqstandaǧy jastardyŋ 60%-dan astamy äleumettık jelılerde künıne 4 saǧattan artyq uaqyt ötkızetının körsettı. Köpşılıgımız äleumettık jelıge "az ǧana uaqytqa" kırıp, ony saǧattarǧa sozyp jıberemız. Osylaişa, uaqyttyŋ qalai ötkenın baiqamai qalamyz. Äleumettık jelılerdıŋ tartymdylyǧy men oŋai qoljetımdılıgı bızdıŋ nazarymyzdy tolyǧymen jaulap alady. Nätijesınde, şynaiy ömırdegı maŋyzdy ısterden qol üzıp, virtualdy keŋıstıkke täueldı bolyp qalamyz.
Psihologtardyŋ aituynşa, äleumettık jelılerde köp uaqyt ötkızu adamnyŋ psihologiialyq jaǧdaiyna terıs äser etedı. Jastar öz ömırın basqalardyŋ idealǧa ainalǧan beinelerımen salystyryp, özın tömen baǧalauy mümkın. Äleumettık jelılerdegı jasandy baqyt pen jetıstıkter keide küizelıs pen jalǧyzdyq sezımın küşeitedı. "Barlyǧy baqytty, tek men ǧana osyndai qiyndyqta jürmın" degen oilar adamnyŋ köŋıl-küiın tüsırıp, öz-özın tömen sanauǧa alyp keledı. Mūnyŋ arty psihikalyq densaulyqqa, onyŋ ışınde küizelıs pen mazasyzdyqtyŋ örşuıne äkeluı mümkın.
Fizikalyq densaulyqqa da ziiany orasan. Ūzaq uaqyt ekran aldynda otyru közge, omyrtqaǧa, jalpy aǧzaǧa ziian tigızedı. Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetterıne säikes, jastar arasynda dene belsendılıgınıŋ tömendeuı, artyq salmaq qosu jäne ūiqynyŋ būzyluy syndy mäseleler äleumettık jelılerge şekten tys äuestenudıŋ saldarynan tuyndaidy.
Qazaqstanda äleumettık jelılerdıŋ ziiany turaly tüsındıru jūmystary älı de jetkılıksız. Aqparattyq kampaniialar men mektepterde salauatty ömır saltyn nasihattau şaralaryn köbeitu qajet. Būl mäselenıŋ aldyn alu üşın ata-analar men ūstazdardyŋ jastardyŋ jelıde qanşa uaqyt ötkızetının baqylap, olarǧa şynaiy ömırdegı qarym-qatynastyŋ maŋyzdylyǧyn tüsındıruı asa maŋyzdy.
Äleumettık jelıler – bailanys ornatudyŋ tiımdı qūraly bolǧanymen, ony şekteusız qoldanu adam ömırın qiyndatuy mümkın. Virtualdy älemde özımızdıŋ şynaiy ömırımızden aiyrylyp qalmauymyz kerek. Är adam öz uaqytyn tiımdı paidalanuǧa tyrysyp, äleumettık jelı men şynaiy ömır arasyndaǧy tepe-teŋdıktı saqtaudy üirenuı qajet.
Şynaiy ömırdegı qarym-qatynastar men estelıkter äleumettık jelılerdegı laiktar men pıkırlerden maŋyzdyraq. Virtualdy älemde qanşa uaqyt ötkızgenımızge emes, naqty ömırde ne ıstep, kımmen bırge bolǧanymyzǧa män beruımız kerek. Tek osylai ǧana bız äleumettık jelıge täueldılıkten arylyp, öz ömırımızdı tolyqqandy ete alamyz.
