Qūmar oiyndardyŋ jarnamasy qazırgı uaqytta älemnıŋ köptegen elderınde keŋ taralǧan problemaǧa ainalǧan. İnternet, televiziia, äleumettık jelıler arqyly qūmar oiyndarǧa qatysty jarnamalar kün saiynǧy ömırımızge äser etude. Būl jarnamalar köbınese balalar men jasöspırımderge, sondai-aq psihologiialyq tūrǧydan osal adamdarǧa qoljetımdı, sonyŋ saldarynan olar qūmar oiyndarǧa äuestenıp, täueldılıkke ūşyrauy mümkın. Būl mäsele tek jeke tūlǧalarǧa ǧana emes, bükıl qoǧamǧa da ülken ziian keltıredı. Degenmen, köptegen elderde būl mäselenı şeşu üşın türlı şaralar qabyldanuda.
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasynyŋ äserı
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasy köbınese jeŋıske jetudıŋ oŋai jolyn, ülken aqşalai syilyqtardy uäde etedı. Mūndai jarnamalar emosionaldy türde äser etıp, adamdardy qyzyqtyrady, köbınese olar «bır ret qana» oinaudy nemese taǧy bır mümkındıkke qol jetkızudı oilaidy. Būl psihologtar üşın qūmar oiyndarǧa täueldılıktıŋ qalyptasuynda maŋyzdy röl atqaratyn faktorlardyŋ bırı.
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasynyŋ äsırese jasöspırımder men jastar üşın qauıptı ekenın atap ötken jön. Qazırgı taŋda jasöspırımder äleumettık jelıler men internetke köp uaqyt ötkızedı. Qūmar oiyndarǧa arnalǧan jarnamalar jiı osy platformalarda kezdesedı, būl öz kezegınde olardy qūmar oiyndarǧa tartuǧa sebep bolady.
Älemdık densaulyq saqtau ūiymynyŋ (DDSŪ) mälımetterı boiynşa, qūmar oiyndarǧa täueldılık eresekter men jastar arasynda psihoäleumettık būzylularǧa äkelıp soǧuy mümkın.
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasy: älemdık täjıribe
Ūlybritaniiada qūmar oiyndardyŋ jarnamasyn retteu boiynşa qataŋ zaŋdar bar. 2014 jyly Ūlybritaniiada qūmar oiyndar turaly zaŋ qabyldandy, onda televiziialyq jäne radio jarnamalarynyŋ saǧattyq şekteulerı engızıldı. Mysaly, qūmar oiyndar turaly jarnamalar tek keşkı uaqytta, otbasy men balalardyŋ televizor aldynda bolmau kezeŋderınde körsetıle alady. Sonymen qatar, Ūlybritaniiada qūmar oiyndarǧa bailanysty jarnamalardyŋ közqarasqa qarsy boluy jäne jauapkerşılıkke tartyluy turaly qataŋ erejeler bar.
Avstraliiada da qūmar oiyndardyŋ jarnamasy aitarlyqtai rettelgen. Mūnda qūmar oiyndarǧa qatysty jarnamalardyŋ jergılıktı radiostansiialar men telearnalar arqyly taraluyna belgılı bır şekteuler qoiylǧan. Sondai-aq, bukmekerlık kompaniialarǧa onlain jarnamalaryn şekteu mındettemesı engızılgen. Būdan basqa, Avstraliiada qūmar oiyndardyŋ jarnamalary men jarnamalyq aksiialaryna qatysu üşın arnaiy lisenziia alu talaptary da engızılgen.
Amerika Qūrama Ştattarynda qūmar oiyndarmen bailanysty jarnamalardy retteitın zaŋdar är ştat boiynşa ärtürlı. Mysaly, Niu-Djersi jäne Pensilvaniia siiaqty ştattarda qūmar oiyndar turaly jarnamalarǧa şekteuler qoiylǧan. Är ştattyŋ qūmar oiyndardy lisenziialau, jarnamalauǧa jäne onyŋ baqylauyna qatysty özındık erejelerı bar. Bıraq, AQŞ-ta qūmar oiyndardyŋ jarnamasy älı de keŋ taralǧan jäne barlyq jerlerde bırdei qataŋ baqylau joq.
Qazaqstandaǧy jaǧdai
Qazaqstanda qūmar oiyndar mäselesı soŋǧy jyldary özektı bolyp otyr. 2020 jyly Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne sport ministrlıgı «Qūmar oiyndary men lotereialar turaly» zaŋǧa özgerıster engızu turaly ūsynys jasaǧan bolatyn. Alaida, qazırgı taŋda qūmar oiyndar turaly jarnamalar älı de keŋ taralǧan, äsırese internet pen mobildı qosymşalar arqyly. İnternette, äleumettık jelılerde, sporttyq matchtarda qūmar oiyndarǧa qatysty jarnamalar keŋınen oryn alady.
Qazaqstanda qūmar oiyndardyŋ zaŋdy türde jūmys ısteuı üşın arnaiy oryndar men lisenziialanǧan operatorlar bar, bıraq būl salanyŋ baqylauy köbınese tiımdı bolmai otyr. Äleumettık jelıler men onlain platformalarda jasyryn jarnamalar men ūtys oiyndary köbeiıp, jastardy tartuda. Mūndai jarnamalardyŋ baqylausyz taraluy, äsırese pandemiia kezınde, qūmar oiyndardyŋ taraluyna yqpal ettı.
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasynan qalai qūtyluǧa bolady?
- Zaŋnamalyq retteu Qūmar oiyndardyŋ jarnamasyn şekteu üşın bırınşı kezekte zaŋnamalyq özgerıster qajet. Qūmar oiyndardyŋ jarnamasy tek belgılı bır uaqyttarda ǧana körsetılıp, jasöspırımder men balalarǧa ziiandy aqparattar taraluyn boldyrmau kerek. Jarnamalardy qoǧamdyq oryndarda, äleumettık jelılerde jäne mobildı qosymşalarda baqylau küşeitıluı tiıs.
- Qoǧamdyq sana men bılım beru Qūmar oiyndardyŋ ziiandy äserı turaly aqparattandyru jūmystaryn jandandyru kerek. Būl üşın arnaiy bılım beru baǧdarlamalaryn ūiymdastyru, mektepter men joǧary oqu oryndarynda qūmar oiyndardyŋ psihologiialyq jäne äleumettık zardaptary turaly aqparat beru maŋyzdy. Sonymen qatar, ata-analar men mūǧalımderge arnap arnaiy treningter ötkızu arqyly balalar men jastardy qūmar oiyndardyŋ qauıptılıgı turaly aqparattandyru qajet.
- Äleumettık jelılerdı retteu Äleumettık jelıler men internette qūmar oiyndardyŋ jarnamasy keŋ taraǧan. Būl jarnamalardy retteitın zaŋdardy engızu jäne platformalardyŋ özıne baqylau şaralaryn qabyldau qajet. Äleumettık jelıler men internet-platformalar qūmar oiyndardyŋ jarnamasyn körsetudı şekteuı tiıs.
- Täueldılıkpen küres baǧdarlamalary Qūmar oiyndardan zardap şekken adamdarǧa psihologiialyq kömek körsetetın ortalyqtar men baǧdarlamalar ūiymdastyru maŋyzdy. Būl baǧdarlamalar arqyly qūmar oiyndarǧa täueldılıkpen küresuge kömektesetın käsıbi psihoterapevter men keŋesşılerdıŋ kömegı ūsynyluy kerek.
Qūmar oiyndardyŋ jarnamasy qoǧam üşın ülken qauıp töndıredı. Būl mäselenıŋ şeşımı üşın tek zaŋnamalyq özgerıster ǧana emes, sondai-aq, qoǧamnyŋ aqparattyq deŋgeiın arttyru, äleumettık jelıler men internettı retteu şaralaryn engızu qajet. Älemnıŋ köptegen elderınde būl baǧytta oŋ täjıribeler bar, olardy Qazaqstanda da qoldanu maŋyzdy. Qūmar oiyndardyŋ jarnamasyn retteu jäne osy salanyŋ äleumettık zardaptaryn boldyrmau üşın keşendı şaralar qabyldau qoǧamnyŋ psihoemosionaldy jäne äleumettık jaǧdaiyna oŋ äser etedı.
