Qazaqtyŋ ūly oişyly öz zamanynda ūlttyq oiyndardyŋ damuy men jaŋǧyruyna da mūryndyq bolǧan. Abaitanuşylardyŋ oiynşa, Abaidyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyn zertteude onyŋ ūlttyq oiyndardyŋ damuyna jasaǧan qamqorlyǧy şet qalyp keledı.
Abai toǧyzqūmalaq oiynyn jaqsy körgen jäne şeber oiynşylardyŋ bırı bolǧan. Jäne el ışındegı toǧyzqūmalaqşylardyŋ bas qosyp, saiysqa tüsetın jerı de Abai auyly bolǧan eken. Jaz — jailauda, qys – qystauda toǧyzqūmalaqşylar Abai auylyna jinalyp, özara jarysqa tüsken. Jarysty ūiymdastyruşy Abaidyŋ özı bolǧan.
– Derekterge qaraǧanda, el ışınde Qūdu degen öte bılgır toǧyzqūmalaqşy bolǧan eken. Sol Qūdu men Abai bır oiynda ekı kün, ekı tün tapjylmai oinaǧan eken. Būl degen ülken täjırbienı qajet etedı ǧoi, — dedı etnograf, şejıreşı Moldabek Janbolatūly.
Moldabek Janbolatūly Abai aulynda ötetın toǧyzqūmalaq jarysynyŋ kezınde oiyn tamaşalauǧa jinalǧan jamaǧat oiyn arasynda el men jerdıŋ tarihyna qatysty tanymdyq äŋgımelerden susyndap otyrǧanyn da atap öttı.
«ABAI BIR OIYNDA EKI KÜN, EKI TÜN TAPJYLMAI OINAǦAN»
– Körpebai Boranbaiūly degen adam doiby, toǧyzqūmalaq oiynynyŋ öte ülken şeberı bolǧan. O kısınıŋ būl önerge berılgenı sonşa, toǧyzqūmalaqtyŋ taqtasyn qanjyǧasyna bökterıp alyp, el aralap jürıp oinaidy eken. Tıptı, bır ainalyp öz aulynyŋ maŋyna kelgende «Bızdıŋ üi aman ba? Mal-jan aman ba?»,- dep jolai kezdesken auyldastarynan sūrap, amandyǧyn bılgen soŋ ärı qarai el aralap kete beredı eken. Osyǧan qaraǧanda, sol kezde toǧyzqūmalaq oiyny ülken därejege köterılgen, — deidı Moldabek Janbolatūly.
Moldabek Janbolatūly Abai elınde doiby oinynyŋ da erekşe damyǧanyn aitady. Onyŋ aituynşa, Qarabas degen bır atanyŋ auyly eŋbektegen balasynan eŋkeigen kärısıne deiın doiby oinaǧan. Ol auyldyŋ doiby oinyn jetık bolǧany sonşalyqty — at üstınde kele jatyp sen ūzyn jol jürdıŋ, men qos üige qoidym degendei auyzşa oinaityn därejege jetken.
Abaidyŋ toǧyzqūmalaq, doiby oiyndary mektebınen şyqqan Ärham Ysqaqov, Jaqsylyq degen kısıler bertıngı zamanǧy eluınşı-alpysynşy jyldary Ortalyq Aziia jäne Qazaqstan boiynşa toǧyzqūmalaqtan bırneşe dürkın chempion bolǧan. Tıptı, osy kezde de Abai audanynyŋ jastary respublikalyq jarystarǧa qatysyp, jüldelı oryndar ielenıp keledı.
Osynyŋ bärı Abaidyŋ qazaqtyŋ ruhani önerınıŋ damuyna, jetıluıne qamqorşy bolǧanyn tanytady.
ABAI MEKTEBINIŊ ÖNERPAZDARY
Semei qalasyndaǧy el Abai mūrajaiy dep ataityn «Jidebai-Börlı» qoryq-mūrajaiynyŋ direktory Jandos Maǧazbekūly Abai öz maŋyna önerlı adamdardy köptep jinaǧanyn aitady. Onyŋ ışınde änşı, küişı, baluan, toǧyzqūmalaqşy da bolǧan deidı. Onyŋ sözıne qaraǧanda, aqyn üşın toǧyzqūmalaq şyǧarmaşylyq jūmystan säl tynys aludyŋ bır türı bolǧan.
– Toǧyzqūmalaq oiynyn Abai jaqsy körgen jäne eldıŋ bärın osy oiynǧa baulyǧan dep aita alamyz. Iаǧni Abai aqyndyq önerge ǧana bauluşy ǧana emes, basqa da önerpaz önerlı jastardy töŋıregıne jinaǧan.
Abaidyŋ maŋyna änşılerden Älmaǧanbet, Mūqa, Ämır, küişılerden Bıtkenbai, Baimaǧanbet, toǧyzqūmalaqşylardan Körpebai, Qūttyqoja syndy önerlı jandar jinalǧan. Iаǧni Abai önerdıŋ qai türı bolsa da qūlai süiıp, soǧan ikemı bar jastarǧa üiretuge qolǧabys etken.
Jandos Maǧazbekūly Abai toǧyzqūmalaqtan jüielı jarys ūiymdastyryp otyrǧanyn aita kelıp, Abai toǧyzqūmalaqşylardy keide bırden, keide tobymen şaqyryp alyp oiyn qūrǧanyn atap öttı.
– Jalpy osy Abaidyŋ toǧyzqūmalaqşylyǧy turaly Abaidyŋ aqyn şäkırtı Kökbai Janataiūly öz jazbasynda aityp ötedı. Kökbai Janataiūly büi deidı: «Tobyqty da bes-alty oiynşy şyqty. Olar: Körpebai, Qūttyqoja, Quattyŋ Qūdaiberısı, Naqyştyŋ Smaǧūly degender edı. Abai osylardy kezek-kezek alǧyzyp, keide bärın bır uaqytta jinap, köp künder bas almai oinap jatady. Artynan oiyn tarqap, älgı kısıler qaitatyn bolǧanda däuletı az naşarlarǧa soǧymdyq tai, taiynşa, qoi, kiım siiaqty närseler berıp qaitarady,- deidı Jandos Maǧazbekūly.
Al, Moldabek Janbolatūlynyŋ aituynşa, Abai elınde qazaqtyŋ tūrmystyq qol önerıne de erekşe män berılgen. Tıptı, qazyq şaludan bäseke ötkızgen. Ondaǧy maqsat halyqtyŋ tūrmystyq önerın jetıldıru bolǧan deidı Moldabek Janbolatūly.
