Amerika müddesı üşın para beruge bolady. Soǧysty toqtatam degen Tramp jemqorlyqty qozdata ma?

AQŞ prezidentı Donald Tramp amerikalyq kompaniialarǧa basqa elderdegı şeneunıkter men saiasatkerlerge para beruge tyiym salatyn zaŋnyŋ qoldanyluyn toqtatudy būiyrdy, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly DW-ge sılteme jasap.  Düisenbı künı Aq üi basşysy AQŞ-tyŋ ädılet ministrlıgıne 1977 jyldan berı qoldanysta bolǧan şeteldegı sybailas jemqorlyqqa qarsy küres turaly zaŋdy (Foreign Corrupt Practices Act, FCPA) qoldanbaudy mındetteitın jarlyqqa qol qoidy. Ol būl zaŋnyŋ oryndaluy amerikalyq biznestıŋ şeteldegı bäsekege qabılettılıgın tömendetetının mälımdedı. Tramptyŋ pıkırınşe, para beruden qauıptengen amerikalyq käsıpkerler şeteldık bäsekelesterıne qaraǧanda teŋsız jaǧdaida qalyp, biznespen ainalysu mümkındıgınen aiyrylady. "Būl Amerika üşın äldeqaida köp biznes äkeledı", – dedı Tramp Aq üidegı kabinetınde jarlyqqa qol qoiu kezınde jurnalisterge. Jarlyqtyŋ mätınınde būl zaŋ AQŞ müddesıne ziian keltıretını atap körsetılgen. Reuters agenttıgınıŋ habarlauynşa, Donald Tramp būl zaŋdy özınıŋ alǧaşqy prezidenttık merzımınde-aq joiudy közdegen. Ol Djimmi Karter prezidenttıgı kezınde qabyldanǧan zaŋdy "sūmdyq" dep atap, "bükıl älem amerikalyqtardyŋ būl zaŋdy saqtaitynyna küledı" dep mälımdegen. Sonymen qatar, Tramp bas prokuror Pem Bondige osy zaŋǧa qatysty qazırgı jäne ötken äreketterdı taldap, ony qoldanudyŋ jaŋa nūsqaulyqtaryn daiyndaudy tapsyrdy. Transparency International halyqaralyq sybailas jemqorlyqqa qarsy ūiymy AQŞ prezidentı Donald Tramptyŋ jarlyǧyna dereu jauap berdı. Ūiymnyŋ mälımdeuınşe, būl şeşım AQŞ-tyŋ jahandyq sybailas jemqorlyqpen küresudegı maŋyzdy qūralynyŋ küşın joiady. 2024 jyly AQŞ ädılet ministrlıgı men baǧaly qaǧazdar jäne birjalar jönındegı komissiia FCPA aiasynda 26 ıstı tergeuge alǧan. Jyl soŋyna qarai kemınde 31 kompaniia būl zaŋ aiasynda tekserıluı kerek bolǧan. AQŞ-tyŋ Şeteldegı sybailas jemqorlyqqa qarsy küres turaly zaŋy (FCPA) Qazaqstanda jūmys ısteitın bırqatar kompaniialarǧa bırneşe ret qoldanylǧan. Eŋ atyşuly ısterdıŋ bırı – "Qazaqgeit" (Kazakhgate). Būl oqiǧada amerikalyq käsıpker Djeims Giffen qazaqstandyq joǧary lauazymdy şeneunıkterge mūnai kelısımşarttaryn alu üşın milliondaǧan dollar para berdı dep aiyptalǧan. Tergeu barysynda būrynǧy prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ esımı jiı ataldy. Ofşorlyq şottar arqyly qomaqty qarajat audarylyp, amerikalyq investorlarǧa tiımdı kelısımder jasalǧany belgılı boldy. Nazarbaev resmi türde aiyptalmaǧanymen, būl janjal AQŞ biznesı men Qazaqstan bilıgınıŋ joǧary deŋgeide tyǧyz bailanysta bolǧanyn körsettı. 2018 jyly älemdegı eŋ ırı investisiialyq bankterdıŋ bırı Goldman Sachs AQŞ-tyŋ şeteldegı sybailas jemqorlyqqa qarsy zaŋy (FCPA) aiasynda tergeuge alyndy. Bank Malaiziia şeneunıkterıne para bergenı üşın aiyptaldy. 2009 jyly Malaiziia ükımetı el ekonomikasyn damytu üşın "1MDB" memlekettık qoryn qūrǧan. Goldman Sachs būl qorǧa 6,5 milliard dollar kölemınde obligasiia şyǧaruǧa kömektesken. Alaida keiınnen būl qarajattyŋ basym bölıgı ūrlanǧany anyqtaldy. Tergeu nätijesınde bank kelısımşart alu üşın malaiziialyq şeneunıkterge para bergenı belgılı boldy. Qazaqstanda Goldman Sachs-tyŋ aty sybailas jemqorlyq janjaldarymen atalǧan joq. Degenmen, bank Astana International Exchange (AIX) birjasynyŋ aksionerlerınıŋ qataryna engen. Būl birja Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ jarlyǧymen qūrylǧan Astana halyqaralyq qarjy ortalyǧy (AIFC) aşylǧan künı ıske qosylǧan. Deputat Ermūrat Bapi Qazaqstannyŋ eks-prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev pen Vladimir Putinnıŋ juyrdaǧy kezdesuın AQŞ-taǧy yqtimal qylmystyq ısımen bailanystyrdy. Bapidıŋ aituynşa, AQŞ Ädılet ministrlıgı älemdık kleptokrattarǧa qatysty jaŋa qylmystyq ıs daiyndap jatyr. Eger būǧan deiın būl ıske AQŞ azamattary, kompaniialary, saqtandyru ūiymdary jäne sarapşylar tartylǧan bolsa, endı AQŞ subektılerınıŋ qyzmetın paidalanǧan kez kelgen şeteldık saiasatkerge qarsy ıs qozǧaluy mümkın. Sondai-aq, Bapi Qazaqstanda būrynǧy prezidentterdıŋ densaulyǧy men jeke ömırıne qatysty mälımetterdı qūpiialau turaly tüzetuler qabyldanuyn osy dauǧa daiyndyqtyŋ bır bölıgı boluy mümkın dep esepteidı.