İä, būl bügıngınıŋ eŋ özektı taqyrby. Talqylai ketsek «olardyŋ kökıregın tesıp bara jatqan köldeneŋ jatqan kök aqşa...» deimız. Aqşa kımdı alaŋdatpaidy, aityŋyzdarşy?! Jeke-menşık meşıt aşyp, ortalyq meşıttegı bas imamǧa «bızge kel, aiyna 350 myŋ teŋge berem...» deseŋ oilanbastan kelısetınıne eş kümänım joq. Öitkenı, şükır dep üstıŋe şüberek kiıp jüre beretın zaman emes, qazır. Bıraq, mūhit asyp jürgen jastardy aqşa alaŋdatpaidy eken... Ony özım, Amerikada 6 ai tūryp kördım, sūradym, bıldım. Endı, rūqsat berseŋızder, aitaiyn.
Jastar şet elge nege qūmar ekenın şyn mänısınde bılgılerıŋız kelse aldymen, «bızdıŋ aǧa buyn ol jaqtan nege qaitqysy kelmeidı?» degen sūraqtyŋ jauabyn anyqtap alaiyq, jarai ma?! Abyz aqsaqalymyz Mūhtar Maǧauinnen bastaiyq. Ol ūltsyzdanyp bara jatqan qoǧamnan, şetınen jaramsaq, satymsaq, sūramsaq, boiküiez, marǧau, tartynşaq adamdardan şarşady. Al osylardyŋ bärın joiu üşın ol ereuıl jasap köşege şyqpady. Öitkenı ol – jazuşy, ūpai jinaityn saiasatker emes. Özınıŋ maidan alaŋy – ala qaǧazdyŋ betınde aiqas ötkızdı. «Ūltsyzdanu ūranyn» zarlap jazdy. Ony eşkım körmedı, körgenderı «Jūldyz» jurnalynan şettettı. Boldy söz bıttı! Ūlt üşin oqtan da, ottan da qaimyqpaityn, ot auyzdy, oraq tıldı ūly Maǧauindı saqtai da, qorǧai da almadyq. Netken, bişara halyqpyz, bişara!
Kezınde elınen bezgen taǧy bır talanttyŋ bırı Erık Qūrmanǧaliev. Düniejüzındegı jalǧyz konratenor saryndy opera änşısı bolǧan tūŋǧyş qazaq balasy. Aqyry Reseide qaldy, ömır sürdı, sol jaqtan mäŋgılık mekenıne qaitty. Bıraq bızdıŋ bilık kül bolǧan denesın elıne alyp kelıp mūsylmanşa arulap qaita jerlep, basyna bır eskertkış ornata almai otyr. Ūiat!
İä, öz elın süiıp tūryp jiırkenetın adamdar köp. Bärı «Men ol jaqta uaqytşa jürmınnıŋ...» keiıpınde. Matematikadan älemdı taŋdai qaqtyryp, rekordtar kıtabyna engen Quat Esenov, rejisser Timur Bekmambetov, aktrisa Linda Nyǧmatullina jäne t.b.. Qazır tek tanymal tūlǧalardy ǧana tızıp şyqsam, adam attarynan közıŋız sürınıp, oqudan jalyǧyp ketesız. Işterıŋız sezıp, bılıp otyrsyzdar, olar elıne aiaq basqysy kelmeidı. Onyŋ sebebınde bılesız! «Jä» dedık, ketken adam kettı. Bıraq jastardyŋ şet jaqqa aǧyluy nege toqtamai jatyr? Oǧan üş-aq sebep bar, üş-aq sebep:
Bızdıkıler, bırınşı sebep aqşa deidı. Joq, aqşa emes. Sebep bolyp otyrǧan närse eldegı beiresmi jüienıŋ küşeiıp, künnen-künge ot alyp jatqandyǧy. Mysaly, sız mektepte eden juuşy bolyp jürıp, özıŋızdı 10 jyldan keiın bır alyp kompaniianyŋ basşysy retınde elestete alasyz ba? Külkılı, iä?! Şetelde bolsaŋyz, onyŋ ışınde Amerikada tūrsaŋyz elestetpek tügılı, senımmen jar salasyz. Öitkenı, Amerika, Europanyŋ damyǧan elderı mümkındıkterdıŋ ordasy. Bızde qalai? Mysaly, aqyndardyŋ müşairasy bolyp jatyr. Bas bäige 5mln teŋge. Ony 21 jastaǧy Tügenşe Pälenşiev esımdı jas aqyn alu kerek edı. Bıraq elge syily, qūrmettı aqyn, Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı Pälenşe Tügenşeūly bas jüldenı salyp aldy da, ketıp qaldy. Keiın qazylar alqasy jas aqynǧa baryp «...sen älı jassyŋ ǧoi, ösesıŋ, önesıŋ. Älı talai jarystar kütıp tūr. Senıŋ jüldeŋdı «ūiat bolmasyn» dep aǧaŋa berdık endı... Renjıme, iä?!» deidı de, ertesı künı sol adamdar «Jastar bızdıŋ bolaşaǧymyz. Bız olardy ärqaşan demep jüru kerekpız...» dep bösedı kep. Özderı keşe keremet bır jas aqynnyŋ tauyn şaǧyp tastaǧanyn bılmeidı. Däl osyndai sasyq jüie mektepşılık, audandyq, respublikalyq olimpiiadalarda keŋınen oryn alyp jatyr Mıne, bız osylai jastardy qoldaimyz da, şet elge ketedı dep zarlaimyz. Ei, bır adamdy köp uaqyt aldauǧa bolady. Al köpşılıktı aldau mümkın emes...
Ekınşı, bılım jüiesınıŋ älsızdıgı. Jastar sapaly bılım alu üşın, aqyly türde oqudan da taiynbaidy. Ilımdı de, bılımdı de şet jaqtan alǧysy keledı. Bır qūpiiany aşaiyn. Bız jyl saiyn «O, osy jyly 65 myŋ grant bölınıptı. Ol ötken jylǧyǧa qaraǧanda 2 ese köp» dep maqtanyp jatamyz. Endı mynany qaraŋyz. Grant – qaiyrymdylyq, demeuşılık kömek retınde bölınetın aqşalai qarajat (uikipediia). Ne deidı? Qaiyrymdylyq, demeuşılık. Qaiyrymdylyq qandai jandarǧa jasalady? Özıŋız oilanyp körıŋızşı. Esterıŋızde bolsyn damyǧan elderde grant degen atymen joq. Studentter aqyly orynǧa talasady. Al bızde grant degen dünienı alyp tastasa sauatsyzdyq, mamandardyŋ jetıspeuı keŋınen oryn alady. Menıŋ, sızdıŋ, onyŋ, olardyŋ jaǧydaiy joq bolǧasyn ükımettıŋ bızge jasap otyrǧan qaiyrymdylyǧy būl. XXI ǧasyrda granttyŋ köbeiuı – kedei memleketke ǧana tän qūbylys. Grant köbeise börkıŋızdı aspanǧa atpaŋyz, jylaŋyz kerısınşe. Ūşy joq ūzyn, tübi joq tereŋ qūrdymǧa qūlap bara jatyrmyz.
Üşınşı. Qazır aitatyn maqalymdy elımızdegı jüiege yŋǧailaiyn. «Köştıŋ aldy bolma oq tiedı, köştıŋ arty bolma boq tiedı. El qatarly ortasynda jüre ber». "Qatty bai bolma sottaidy, oiyŋdy aşyq aitpa boqtaidy". Boldy! Özderıŋız tüsınıp alarsyzdar!
«BOLAŞAQ-tyŋ» bolaşaǧy bar ma?
Bügınde tanymal tūlǧaǧa ainalǧan 100 «bolaşaqtyq» bar ma? Tızımın jasap berıŋızderşı. Ötınış?! Men jasai almadym.
Bız qazır «Bolaşaqpen» oqyp jatqan jastarymyzdan aiyrylyp jatyrmyz. Statistikalyq mälımetke süiensek atalmyş baǧdarlamamen bılım alǧandardyŋ 300-ı qazır şet elde jür. Olarǧa jūmsalǧan 1,34 milliard teŋge jelge ūşty. Būryn «Bolaşaqtyqtardy» ıştei özımız jıktep üşke böletınbız. Qazır törtınşı top paida boldy. Basynan bastaiyn:
Bırınşı, elge kelıp ükımet basyna, parlament üiıne, oqu ordalaryna jäne t.b. jerlerge jūmysqa tūratyndar. Iаǧni, memlekettık qyzmetkerler. Būl top öte patriot. Elım, jerım dep egılıp tūrady.
Ekınşı, elge kelıp özınıŋ jeke käsıbın döŋgeletetınder nemese şeteldık kompaniianyŋ beldı qyzmetkerı bolatyndar. Būlarda elge degen süiıspenşılık baiqalmaidy. Orysşa tärbie körgender.
Üşınşı top, su ışken qūdyǧyna tükırgender. Dälırek aitsaq, jaŋaǧy 300 adamnyŋ ışıne kıretınder.
Törtınşı, jap-jaŋa top. Olar soŋǧy bes jyldyqta bakalavryn aiaqtap «Bolaşaq» baǧdarlamasymen şet el asqandar. Būl toptyŋ oiy basqa. Jaqsy, bıraq jaman. Jaman, bıraq jaqsy. Törtınşı top: «Men būiyrtsa 2 jyl magistraturamdy Amerikada oqimyn. Sosyn elge baryp 3 jyl otrabotkamdy jasaimyn. Bıraq sol aralyqta AQŞ-pen bailanys üzbeimın. Otrabotkam bıtkesın Amerikaǧa köşıp ketemın nemese jūmys vizasyn alyp ekı eldıŋ arasynda emın erkın jüre beremın...» Oilary jaman emes, ä? Su ışken qūdyǧyŋa tükırdıŋ dep kınä arta almaisyŋ. Bärı zaŋdy türde! Bıraq qasıret. Elde kım qalady? Desekte, arqada qys jaily bolsa, arqar auyp nesı bar?!
TÜIIN: Jaqpar tastyŋ örkeşıne eş qūlamai sekırıp, qiia qūzdyŋ ör tösıne op-oŋai orǧyp şyǧa alatyn arqar degen qasiettı januar bar. Onyŋ mausymdyq qonys auystyruy da özge maldan erekşe. Qylyşyn süiretken qysta biık taudan tömen tüsıp, körşıles alasa tauǧa nemese özıne jaily biık ızdep, uaqytşa sol jerge tūraqtaidy. Al bügınde adami faktorlardyŋ kesırınen arqarlar mülde basqa jaqqa jer auyp jatsa, keibırı tehnikanyŋ tarsylynan, itterdıŋ dauysynan jazǧy jaiylymǧa taudan tüse almai jatyr.
Täuırbek JŪMABERGENŪLY
"Adyrna" ūlttyq portaly
