«Miunhen AQŞ-tyŋ Reseidıŋ Ukrainaǧa qarsy soǧysyn aiaqtau josparyn Ukraina jäne Europamen talqylai bastaǧan alǧaşqy oryn boldy – jäne olar jauap aldy. Äzırge jalpy sipatta, bıraq keibır jaittar aiqyndala tüstı», dep jazdy Germaniia DW agenttıgı.
(Vladimir Zelenskii üşın Miunhen – 2022 jyldyŋ aqpanynda Batys köşbasşylarynyŋ «Resei Ukrainaǧa şabuyl jasauǧa daiyndalyp jatyr» dep aldynala alaŋdauşylyq tanytyp, osy sūraqty talqylaǧan qala bolyp tabylady).
Üş jyl ötken soŋ oqiǧa qalai örbıdı
Sol kezde Miunhendegı qauıpsızdık konferensiiasynyŋ kötergen «soǧys bastaluy mümkın»degen saualyna köpşılık sengen joq edı. Sondai-aq, qatysuşylar «eger şabuyl bastalsa Ukrainanyŋ oǧan tötep bere almaidy» dep te kümändanǧan bolatyndy...
Endı, mıne, sol konferensiiadan üş jyl ötken soŋ, Miunhendegı bügıngı forumnyŋ basty taqyryby – «AQŞ-tyŋ jaŋa prezidentı Donald Tramptyŋ bastamasymen soǧysty aiaqtau jospary» boldy. Ol josparda AQŞ tarapy «Resei prezidentı Vladimir Putinmen jedel kelıssözder jürgızu qajet» degen ūstanymdy basşylyqqa aldy. Söitıp, forumǧa qatysuşylardyŋ kökeiınde «Şeŋber tūiyqtalyp bara jatyr ma?» degen sūraq qalyp qoidy...
Zelenskiidıŋ «qyzyl syzyǧy»
Alǧaşqy ekı künnıŋ qorytyndysy boiynşa, «Beibıtşılık qandai jolmen mümkın bolady?» degen sūraqqa naqty jauap bolǧan joq. Köpşılık delegasiia ökılderı «Reseimen kelıssöz»degendı Mäskeudıŋ talap etıp otyrǧanyndai jäne Miunhen forumy qarsaŋynda Pentagonnyŋ jaŋa basşysy Pit Hegset aitqandai: «Ukrainanyŋ NATO-ǧa ūmtyluynan bas tartuy» jäne «Ukrainanyŋ Resei basyp alǧan aumaqtarynan aiyryluyn moiyndauy» degen söz be dep tüsıngenı ras. Sondyqtan, kökeide «Būl kelıssözdıŋ baǧasy sol ma?» degen sūraq tūrdy.
Vise-prezident Djeims Devid Vens būl taqyrypta az söiledı. Al, Tramptyŋ Ukraina jäne Resei boiynşa arnaiy ökılı, otstavkadaǧy general Kit Kellog naqty eşteŋe aita almady: Vaşington tek «Ukrainada ūzaq ärı tūraqty beibıtşılıktı qalaitynyn» mälımdedı. Alaida ol jospar älı daiyn emes ekenı anyq boldy. Ony ukrainalyq lider Zelenskiidıŋ aldaǧy uaqytta Aq üi basşysy Tramppen, boljam boiynşa Vaşingtonda ötetın kezdesude talqylamaq eken. Bıraq būl kezdesu qaşan ötetını belgısız...
Zelenskii Miunhende Tramptyŋ ssenariiındegı statist rölın qabyldamaitynyn aŋǧartty
«Ukraina bızdıŋ qatysuymyzsyz jäne bızben kelıspei jasalǧan eşqandai kelısımdı qabyldamaidy», – dedı Ukraina prezidentı. Miunhendegı Bayerischer Hof qonaqüiınıŋ konferensiia zaly būl sözderdı qol şapalaqtap qarsy aldy.
Nemıs liberaldarynyŋ Europarlamenttegı deputaty Mari-Agnes Ştrak-Simmerman (Marie-Agnes Strack-Zimmermann) DW-ge bergen sūhbatynda Zelenskiidıŋ sözın eŋ myqty baiandamalardyŋ bırı dep atady. Ol äsırese Ukrainanyŋ Europanyŋ qorǧanys qabıletın küşeituge baǧyttalǧan ündeuın, sonyŋ ışınde AQŞ-pen bailanystar älsırep jatqan şaqta, europalyq armiia qūru bastamasyn erekşe atap öttı.
Zelenskii būǧan deiın Vladimir Putinmen kelıssözderge tek AQŞ pen EO-men ortaq ūstanymdardy kelıskennen keiın ǧana baratynyn mälımdegen edı. Europalyqtar bolaşaq kelıssözder üstelınde özderıne oryn talap etude, bıraq amerikalyqtar olardy şaqyruǧa asyqpai otyr.
AQŞ ūsynǧan jobadaǧy «Putinmen kelıssözderge qatysu» Zelenskiidıŋ Miunhende belgılegen jalǧyz «qyzyl syzyǧy» emes edı. Sondyqtan da, Ukraina prezidentı AQŞ ūsynǧan «Ukrainanyŋ sirek kezdesetın mineral ken oryndaryna AQŞtyŋ qoljetımdılıgı turaly»kelısım jobasyna qol qoiudan bas tartty. Amerikalyq baspasözdıŋ mälımetınşe, «Vaşington Kievke kömektı odan ärı jalǧastyrudyŋ ornyna, dep Ukrainadaǧy osyndai qorlardyŋ jartysyna qol jetkızudı odan maŋyzdy sanaitynyn» bıldırdı. Ärine, Ukraina būǧan qarsy emes, öitkenı, onda odan basqa jol da joq. Sondyqtan, osy joly Ukraina «kelısımnıŋ naqty şarttary älı de pysyqtalatyn bolady» dep, mäselenı keiınge qaldyryp qoidy...
Kellog Europalyqtardy kelıssözderge qatystyrudy qajet dep sanamaidy
Miunhendegı qazırgı konferensiia barysynda AQŞ-tyŋ qazırgı äkımşılıgınıŋ ökılı Kit Kellog alǧaş ret ukrainalyq biznesmen Viktor Pinchuk qory ūiymdastyrǧan "Ukrainalyq lanchqa" qatysty. Būl ıs-şara Tramptyŋ stilıne sai "Your country first – win with us" («Elıŋ bärınen joǧary – bızben bırge jeŋıske jet») degen ūranmen öttı.
«Ukrainanyŋ jeŋısı» turaly Kellog eşteŋe aitqan joq, bıraq Tramptyŋ qyzmetın tiımdı dep sanaitynyn mälımdedı: "Bız soŋǧy 30 künde (soǧysty toqtatu üşın – red.) Baiden äkımşılıgınıŋ üş jylda jasaǧanynan da köp jūmys atqardyq", – dedı ol.
Kellog Ukraina beibıt kelıssözderge qatysatynyn rastady, alaida onyŋ pıkırınşe, būl kelıssözderge europalyqtardyŋ qatysuy mındettı emes eken. Būl mälımdeme Miunhendegı jalpy atmosferany şielenıstıre tüstı. Sebebı, būǧan deiın vise-prezident Vens Europany «demokratiiany şekteuge tyrysty» dep qataŋ synǧa alǧany belgılı. Būl sözderge europalyqtar, sonyŋ ışınde Germaniia kanslerı Olaf Şols dereu qarsylyq bıldırgen bolatyn.
AQŞ prezidentınıŋ Ukraina jäne Resei boiynşa arnaiy ökılı Kit Kellog Ukrainadaǧy sailau turaly pıkır bıldırdı. Kit Kellog DW tılşısınıŋ «Vaşington biyl Ukrainada prezidenttık sailau ötkızudı talap ete me?» degen sūraǧyna «Būl mäselenı şeşu – Ukrainanyŋ öz qūzyryndaǧy ıs» dep jauap berdı. Alaida, 1 aqpanda Reuters agenttıgıne bergen sūhbatynda Kellog AQŞ Ukrainanyŋ sailau ötkızgenın qalaitynyn atap ötken edı. Onyŋ sözınşe, eger aldaǧy ailarda Reseimen atysty toqtatu turaly kelısımge qol jetkızılse, Ukrainada sailau jyldyŋ soŋyna deiın ötuı mümkın degen edı.
AQŞ Reseiden qandai mämıleler kütude?
Amerikalyq ökılderdıŋ mälımdemelerındegı jüiesızdık pen qaişylyqtar – biylǧy Miunhen konferensiiasynyŋ basty erekşelıkterınıŋ bırı. Ukraina prezidentı Vladimir Zelenskii būǧan aşyq narazylyq bıldırdı. Ol AQŞ-tyŋ jaŋa äkımşılıgınde «ärtürlı dauystar» bar ekenın jäne olardyŋ barlyǧy Ukrainany qoldaitynyna senımdı emes ekenın aitty. Bıraq ol naqty kımdı meŋzegenın aşyp körsetken joq.
Bügınde Tramptyŋ Ukrainadan qandai ymyratalap kütetını turaly jiı aitylyp jatyr. Al, bıraq, Tramptyŋ «Reseige qandai talap qoiatyny» älı de tüsınıksız küide qaluda. DW Conflict Zonebaǧdarlamasy aiasynda Miunhende söilegen Kit Kellog: Reseige de «territoriialyq mämılelerge kelu» ūsynyluy mümkın ekenın aitty. Osy tūrǧyda ol Reseidıŋ «köleŋkelı floty» turaly mäselenı eske saldy – būl flot Batystyŋ pıkırınşe, Mäskeuge mūnai eksporttauǧa kömektesıp otyr jäne oǧan qarsy sanksiialar qarastyryluy mümkın. Söitıp, AQŞ tarapy Resei könbese, onyŋ mūnai eksportyn şektep qoia alatynyn Reseige taǧy bır eskertıp qoidy..
Miunhennıŋ Ukraina üşın basty qorytyndysy qandai?
«Ümıt üzudıŋ qajetı joq, eşkım Ukrainany Reseige tapsyrǧan joq», – dedı britandyq saiasattanuşy Mark Galeotti DW-ge bergen sūhbatynda. «Bıraq būl Miunhen konferensiiasynyŋ erekşelıgı – ädette mūnda Batystyŋ bırlıgı turaly aitylady, al būl joly bız Batystyŋ bölşektengenın körıp otyrmyz. Būl Kiev üşın jaqsy jaŋalyq emes».
Osy jaǧdaiǧa qaramastan, Vladimir Zelenskii alaŋdauşylyǧyn jasyrmaǧanymen, äzıl sezımın de joǧaltqan joq. Onyŋ söz söileuı kezınde keide prezident söilep tūr ma, älde būrynǧy akter me – ajyratu qiyn boldy. Zalda külkı tudyrǧan sätterdıŋ bırı – Zelenskiidıŋ Trampqa bırneşe ret «Putin sızden qorqady» dep qaitalaǧanyn aituy boldy. Ol osy sözderden keiın dramalyq kıdırıs jasap, «Endı Putin mūny bıledı» dep qosyp qoidy...
Redaksiiadan: AQŞ mälımdemesın AQŞtyŋ özınde de demokrattar jäne köptegen respublikalyqtar «satqyndyq» dep baǧalap, şu köterude. Ony europalyqtar da jyly şyraimen qabylaǧan joq. Sondyqtan, europalyqtar özınıŋ qarujaraq öndırısın ıske qosyp, Ukrainaǧa kömegın toqtatpaitynyn mälımdeude. Olar, Ukrainanyŋ qarujaraq öndırısın qatar damytudy josparlauda. Sebebı, Reseige jaulap alǧan jerlerdı qaldyru – Reseidıŋ jeŋısın moiyndau, memleket territoriiasy tūtastyǧy turaly Halyqaralyq zaŋdy öreskel būzu dep sanaityndyqtaryn aşyq aituda.
Äbdıraşit Bäkırūly,
şoluşy