Janǧali JÜZBAEV, küişı, önertanuşy:
– Janǧali aǧa, özıŋız qazırgı küi önerınıŋ aqylşy aǧalarynyŋ bırıne ainalǧan jansyz. Bügıngı küi önerınıŋ alǧan baǧyty qalai jäne jastardyŋ osy bır tylsym önerge degen yqylasy qandai?
– Būl küi degen jaryqtyqtyŋ özıne tän kezeŋderı bolady. Bır kezeŋde däuırleidı, endı bır kezeŋderde toqyraidy. Bır kezde daǧdarysqa ūşyraidy, tıptı kei kezeŋderde joǧalyp ta ketedı. Küidıŋ güldengen uaqyty Qūrmanǧazy, Däuletkerei, Tättımbet, Qojeke, Qazanǧap, Beisembılerdıŋ zamany – Qazan töŋkerısıne deiıngı kez. Qazan töŋkerısınen keiın küi önerı äjepteuır daǧdarysqa ūşyrady. Küi degenımız de ūlttyŋ tılı ǧoi. HH ǧasyrdyŋ basynda qazaqtyŋ ruhani mädenietı älsırei bastady. Kollektivtendıru bastaldy, jaŋa zamandy jyrlaǧan küilerdıŋ qatary köbeidı. Küidıŋ atadan balaǧa jalǧasyp kele jatqan mektebı özınıŋ dästürlı jolynan jaŋyldy. «Partiia turaly», «Kosmonavt», «Segızınşı mart» degen siiaqty jaŋa zamandy jyrlaǧan küiler keŋ örıs aldy. Osyndai arnau küilerdıŋ şyqqanyn eseptegennıŋ özınde, onyŋ därejesı būrynǧy küişılık dästürden äldeqaida tömen bolatyn. Onyŋ üstıne muzyka älemınde äuennıŋ maŋaiyna yqpal ete alatyn ūialary bolady. Mysaly, Qytaidyŋ muzykalyq ūiasy, ejelgı türıktıŋ, oǧyzdyŋ muzykalyq ūiasy nemese Europanyŋ, äsırese şotlandyqtardyŋ sybyzǧy maqamy siiaqty ülken muzykalyq mädenietter bolǧan. Sol sekıldı san ǧasyr boiyna qaimaǧy būzylmaǧan qypşaq äuezı de özınıŋ ızın joǧalta bastaǧan kez osy uaqyt bolatyn. Öitkenı muzykany damytudyŋ europalyq jüiesı batyl qolǧa alyndy. Äuen ataulynyŋ barlyǧyn notaǧa jazu nauqany bastalyp kettı. Orkestr mädenietı, ansambl mädenietı kırdı. Būlardyŋ barlyǧy batyseuropalyq mädeniet edı. Opera men simfoniiany qospaǧannyŋ özınde, orkestr, ansambl, kameralyq öner türlerı saltymyzǧa sıŋıse bastady. Jalpy, türıktıŋ muzykasynda ūjymdasyp öner körsetudı joqqa şyǧaruǧa bolmaidy. Öitkenı türkı halqy otyryqşylar jäne köşpendıler bolyp ekıge bölınedı. Qany türık bolǧanymen, dını basqa altailyqtar, haqastar siiaqty halyqtarda ūjymdasyp öner körsetu formasy bolǧan, sondyqtan olardyŋ küiı būzylǧan joq. Al bızdıŋ qazaqta ondai jora bolmaǧandyqtan, küi önerı kädımgıdei daǧdarysqa ūşyrady. Syrttan qaraǧan adamǧa damyp jatqandai körıngenımen, ışkı jan düniesı bölşek-bölşek bolyp şyǧa keldı.
Sodan berı kele 50-jyldar tūsynda qazaq esın jinady. 55-jyldary qazaq küişılıgı qaita boi köterdı. Alaş balasy būrynǧy ata-babasynan qalǧan küilerdıŋ barlyǧyn esıne alyp, jadyn jaŋǧyrta bastady. «Aqsaq qūlandy» aŋyratyp tartqan Rüstembek Omarov, Bökei ordasynyŋ biık küilerın tolǧaǧan Qali Jantıleuov, Arqanyŋ qyryq buyn qosbasaryn şertken Äbıken Hasenov, qobyz ben dombyrany qatar söiletken Jappas Qalambaev, Araldan Qaraqalpaqqa deiıngı qoŋyr äuendı tügendegen Baqyt Basyqaraev, Säduaqas Balmaǧanbetov siiaqty küişılerdıŋ arqasynda küi önerı – dala mädenietı qaita türlendı. Osy kezeŋde erekşe küişılık boldy. Ǧalamat küi mektepterıne jan bıttı. Arqanyŋ şertpe küilerınıŋ ışınde Aqqyz, Uäli Bekenov, Maǧauiia Hamzin sekıldı myqtylar şyqty. Keŋes ökımetınıŋ tūǧyryna nyq qonǧan kezınde kez kelgen auylda radio toraby bolatyn. Sol radiodan üzbei tek qana ūlttyq muzyka, onyŋ ışınde küi önerı taŋerteŋnen keşke deiın nasihattaldy. Būl küidıŋ däuırlegen kezı edı. Būl kezeŋ özınıŋ däuırlegenımen qoimai, özınen keiıngı küişılık mekteptı de qalyptastyryp ülgerdı. Osy kezdegı däulesker küişılerden tälım alǧan keiıngı buyn retınde men Şämıl Äbıltaev, Qarşyǧa Ahmediiarov, Talasbek Äsemqūlov, General Asqarov, Tölegen Mombekov, Mūhametjan Tıleuhanov, sonymen bırge myna berıdegı Seken Tūrysbekovke deiıngı küişılık kezeŋ, söz joq, sol mektepten susyndaǧan, qazaq küi önerıne özındık ülesın qosqan azamattar dep senımdı aita alamyn.
Būdan keiın jaŋa ǧasyr keldı. Menıŋ aityp otyrǧanym ekınşı myŋjyldyq emes. Mäselen, 80-jyldardan bastap qazaqtyŋ tek qana änı emes, jalpy, küiıne batyseuropalyq äuennıŋ kırıguı jappai nasihattaldy. Keŋestıŋ şekarasy tars jabyq bolǧanymen, muzykanyŋ şekarasy aiqara aşyq edı. Sonyŋ nätijesı retınde qazaq änderın alǧaş basqaşa, dästürlı emes stilde oryndaǧan «Dos-Mūqasan» tobyn tılge tiek etkım keledı. Ärine, «Dos-Mūqasan» qazaq mädenietınde özındık orny bar, jaŋaşa baǧytta än salǧan, öte jaqsy, el qūrmetteitın ūjym. Degenmen būrynǧy «Läilım şyraqty», «Jaidarmandy» qazaqy qalyppen aitqan emes. Jaŋaşa baǧytta oryndady. Al «Qūdaşa» änın Beatles (Bitlz) ansamblınıŋ stilıne salyp jıberdı. Sol sekıldı naq sol kezdegı küide de osyndai beişaralyq boldy. Küidı öŋdeu, jöndeu, qysqartu, kesu, qosu, jetıldıru degen ūǧymdar paida boldy. Odan keiın ol küilerdı kameralyq muzykadan bölıp alyp, estradalyq muzykaǧa qosu keŋ etek aldy. Men estradalyq muzykaǧa küidı alǧaş qosqan «qaharmandaryn» da bılemın. Mysaly, Marat Baltabaev, Tasqyn Oqapov sekıldı azamattarymyz – osy janrdy damytqandar. Ärine, estradaşylardyŋ közımen qaraǧanda, olar erlık jasady. Bıraq būl ısımız qazaq küiın Europaǧa tanytu emes edı. Söz joq, būl – qate pıkır, qasaŋ qaǧida. Eger töl önerımızdı Europa tanuy kerek dep jappai estradalyq janrǧa sala bersek, onda bızdıŋ ruhani qūndylyqtarymyzǧa orny tolmas nūqsan keledı. Onyŋ basyn aşyp aitu kerek. Al endı Europanyŋ bızdıŋ muzykamyzdy tanuy tym qajettılık te emes, qajettılık tuǧyzbaidy da. Būl jerde saiasi da mūqtajdyq joq. Öitkenı Europa äl-Farabidıŋ zamanynda türıktıŋ, onyŋ ışınde qypşaq jūrtynyŋ muzykasynyŋ biık ekenın tanyǧan, moiyndap qoiǧan. Ony ejelgı Rimnıŋ oqymystylary «Būl halyqpen söz önerı jäne saz önerınde talasatyn eşkım joq» dep jazyp ketken. Muzyka tarihynan azǧana habary bar adam ony aitqyzbai-aq bıler edı. Däl solai bügıngı künı de kışıgırım «top» kūryp, yzyŋdaǧan, şiqyldaǧan bırdeŋelerdı jinap alyp, «…men qazaq küiın şetelge, Europaǧa tanytamyn…» dep şırenetınderdıŋ äreketı de bekerşılık.
– Sözıŋızge qaraǧanda qazaqtyŋ küiı özınıŋ damu tarihynda köresını körgen eken. Qazaqtyŋ basyndaǧy qily taǧdyry sekıldı talai būralaŋ joldan ötken. Al keiıngı güldengen uaqyty turaly ne aitaryŋyz bar?
– Küidıŋ toqyrauy qalai bolǧanyn közımızben kördık. Qazır küidıŋ toqyrauyna solaqai saiasatty kınälaityndar öte köp. Bıraq äŋgıme saiasatta emes. Jekelegen jaǧympazdardyŋ, «jantyqtardyŋ», qūs tösek pen jūmsaq jastyqty jaqsy köretın «jampozdardyŋ» äreketınen küi osyndai müşkıl halge tüstı. Men bailardy aityp otyrǧan joqpyn. Qazaqtyŋ bailary Keŋes ökımetı körsetkendei zorlyqşyl bolǧan emes. Önerdı qoldauǧa kelgende bırın-bırı basyp ozuǧa tyrysatyn bäseke bar edı aralarynda. Menıŋ aityp otyrǧanym, jılık maiy jılınşıgıne taramaityn «jaŋa zaman» arqasynda däuletke ie bolyp, jaŋa baiyǧandar edı. Mıne, osyndailar keŋes kezınde oisyz būiryqqa qol qoia salatyn. Osy toqyraudyŋ jetegınde jaŋa ǧasyrǧa keldık. Europa mädenietıne basybaily berılgenımız sonşa – qazaq küişısın sahnaǧa şyǧarmaityn därejege jettık. Qazaq küiınıŋ bedelı qalmady. Konservatoriiany bıtırgen, jaŋaşa sauat aşqan, eskı küişılıktı körgen myqty mamandarǧa mülde sūranys bolǧan joq. Qazaq küiın estradaǧa salyp, öŋdep tartuşylardyŋ tükırıgı jerge tambai tūrǧan şaq boldy. Men mūnyŋ barlyǧyn kereksız dep aita almaimyn. Būl täsıl qoǧamdaǧy belgılı bır toptyŋ küige degen yqylasyn arttyruǧa qajet te şyǧar. Bıraq tūtas ūlt üşın däl sondai zärulık bar dep aituǧa auzym barmaidy. Būl qyp-qyzyl sauda ǧoi. Sol kezdegı jaǧdailardy, küidı tabaldyryqqa süirei «nasihattaityn» konkurstardy, konsertterdı Alla taǧala qazaq muzykasynyŋ basyna endı bermei-aq qoisyn.
Qaşanǧy qazaq sorlai bersın, qalai degende de, tektı halyq qoi. Zamannyŋ damuy bır qalypqa tüsken soŋ ruhani älemındegı bos keŋıstıktı toltyruǧa şarq ūryp babasynyŋ baiyrǧy küilerın ızdei bastady. «Qazaqstan» teleradiokeşenınde, naqtyraq aitqanda, «Qazaq» radiosynyŋ bastamasymen tūŋǧyş ret «Mäŋgılık saryn» degen atpen töl küilerdıŋ antologiiasy şyqqan kezde halyq bırtürlı abdyrap qaldy. Ondaidy kütpegenı sonşalyq – osynau jaqsylyqtyŋ lebı qaidan esedı dep jan-jaǧyna elegıze qarady. Ne üşın kerek degen de ūǧym bolǧan joq. Jūrtşylyq japa-tarmaǧai talasyp, oquşylar da, mūǧalımder de qūndylyqty qolǧa tüsırgenıne mäz-meiram bolysyp jatty. Tıptı şeneunıkterdıŋ özı bır-bırıne syilyqqa osy antologiiany syiǧa tartyp, qoltaŋbasymen tabystaǧan jaǧdailar boldy. Artynşa «Mäŋgılık sarynnyŋ» ekınşı tomy şyqqan kezde halyq özıne kerek dünie osy ekenın anyq tüsındı. Odan keiın «Qazaqtyŋ myŋ küiı» şyqty. Osy üş antologiianyŋ jaryq köruı qazaq halqynyŋ küige, muzykaǧa degen talǧamyn, toqyrau zamanynan qalyptasqan qate tüsınıktı tübegeilı özgerttı. Osy tarihi jinaq qazaq küişılerınıŋ miyn, jüregın bır şaiyp ötkenı şyndyq. Sodan keiın jastar da ata-babasynan qalǧan mänerdı, küişılık mekteptı saqtai tartatyn deŋgeige jettı. Qazaqtyŋ küi önerınıŋ bailyǧy – ärbır aimaqtaǧy erekşelıgı anyq körıne bastady. Osy eŋbekterdıŋ şyǧuyna bas bolǧan M.Qūlmūhamed syndy arda azamat ekenın aita ketuımız kerek. Sondai-aq ǧalymdar tarapynan A.Toqtaǧan, B.Müptekeev, S.Aqmolda, A.Mäulet, M.Äbuǧazy siiaqty azamattar da küi jinaqtauda küşı men qajyryn aiamady.
– Janǧali aǧa, qazaqtyŋ küi önerı tökpe küi jäne şertpe küi dep bölınetının bılemız. Bıraq küidı bölu ūltty bölu degen jelbuaz pıkırdı ūstanatyndar bar. Olarǧa aitar uäjıŋız qandai?
– Qazaqtyŋ küişılerınıŋ arasynda Keŋes ökımetı, qaita qūru kezeŋınen kele jatqan, küige jadaǧai qaraityn, qazaqta bır-aq saryn boluy kerek deitın qate tüsınık älı künge deiın boi körsetıp qalady. Küidıŋ saryny neǧūrlym köp bolsa, ol – qazaqtyŋ bailyǧy. Qarapaiym ǧana bır mysal aitaiyn. Jyr önerın bır dep tanysaq, Maŋǧystaudyŋ, Noǧaidyŋ jyryn, Syrdyŋ, Qaraqalpaqtyŋ jyr-terme, tolǧauynyŋ barlyǧyn bır mänermen orynda desek, jyrdan qandai qadır-qasiet qalady? Onda bız jyr men termenı taqyr kedei eterımız sözsız. Sol siiaqty küide de mektep bar. Mektep degenımızdıŋ özı jetıstık. Jalpy, şertpe küidı Arqaǧa tän desek qatelesemız. Öitkenı Sügır bastaǧan Qarataudyŋ sazy, anau Altaidyŋ kömekeimen aitatyn änderı sekıldı şyǧystyŋ sybyzǧy qūsap sūŋqyldaityn küilerı bar. Qaz dauysty Qazybektıŋ sözderı sekıldı şeşen formaǧa qūrylǧan Arqanyŋ küilerı bar. Jetısuda Alataudyŋ lebındei esıp tūratyn Nūrǧisanyŋ şertpelerı bar. Mysaly, «Arman», «Aqqu» syndy küilerınen qart Alataudy tel emgen ekı halyqtyŋ äuenı sezıledı de tūrady. Būl būzylmauy kerek. Eger bız qazırgı käsıbi oqytudan osynyŋ barlyǧyn joiyp jıberetın bolsaq, onda bız barymyzdan aiyrylamyz.
Al küide mäner degen jaryqtyq bır joǧalsa, qaita qalpyna kelmeidı. Bızde joǧalǧan mäner öte köp. Tūtas bır küişılık mektep joiylyp ketken zamandar bolǧan.Mysaly, Aqbalanyŋ mektebı (Aqbala – berırektegı mäner jetkızuşı ǧana, onyŋ aldyndaǧy küişılerdıŋ aty būl künde atalmaidy da) atalyp ketken köne Taşkent pen Şymkenttıŋ aralyǧyndaǧy, bergı jaǧy myna Qyzylordaǧa deiın keletın Jidelıbaisyn küişılık mektebınıŋ basy bola tūra joiylyp ketken. Būl mekteptıŋ ömır sürgen mekenı – Türkıstan, Qaraqalpaq, Aralǧa deiıngı aralyq. Al endı qazır Qaraqalpaqtyŋ küiı tırı, Araldyŋ küişılık mänerı de öz tūǧyryna qonǧan. Türkıstandaǧy mektep de öz baǧytyn joǧaltqan joq. Sebebı ol jerde Nartaidyŋ, Älşekeidıŋ küişılıgı bar. Al endı Aqbalanyŋ öz küişılıgı joq. Onyŋ mynadai sebebı bar: Aqbalanyŋ küişılık mektebı bastau alǧan jerde otyryqşy mädeniet qalyptasqan. Qazır sol öŋırde ataqonystyŋ mänerımen küi tartatyn jan joq. Ol öŋırdegı ejelgı än Jamal Omarovanyŋ «Bipylymen» toqtady. Qazır sol mänerdegı äuezdı yŋyldai alatyn adam tappaisyŋ sol öŋırden. Aqbalanyŋ küiın tartatyndar bar. Bıraq ol Qazanǧapqa elıkteidı. Sebebı Aqbala mänerınıŋ tüp negızın tanymaidy. Osyndai özektı mäselelerdıŋ barlyǧy joǧarydaǧy antologiialar jaryqqa şyqqan kezde talqylana bastady. Türlı ǧylymi eŋbekter, taldau maqalalar jaryq kördı. Sondai ǧylymi maqalalardyŋ ışındegı maǧan ūnaǧany – önertanuşy Berık Jüsıptıŋ maqalasy. Jalpy, antologiia degen jinaq qoi. Endı būl ärı qarai jalǧasuy kerek, zertteu eŋbekterı kerek. Mektepterge bölu qajet jäne ony täjıribege engızuge tiıstımız. Arqanyŋ törıne uyq qadaǧan önerdıŋ beldı ordasynyŋ bırı – bızdıŋ älem ärtısı Aiman Mūsaqojaeva basqaratyn Qazaq ūlttyq öner universitetı. Saryarqadaǧy önerdıŋ qainaǧan qazanynda qazır dästürlı muzyka öte jaqsy jolǧa qoiyldy. Mäselen, ändı alatyn bolsaq, Jetısudıŋ änşılıgı bölek, terme önerı öz aldyna, jyrşylyq önerdıŋ de jılıgı basqa, Ǧarifolla mektebı öz aldyna jeke mektep bolyp oqytylyp jatyr. Sol siiaqty bızdıŋ küi önerınde de osy täjıribenı engızıp jatqan maitalman mamandar bar. Mysaly, anau Üsen töre, Şal myrzadan berı qarai kele jatqan Qazanǧap mektebın jaqsy meŋgergen Edıl Bacyqaraev, keşegı Atyrau küişılık mektebınıŋ alyby Qarşyǧa Ahmediiarovtyŋ mänerın alyp qalǧan Aqbota Tūrymbetovalar, odan keiın Oraldaǧy ataqty Qali Jantıleuov, ar jaǧy Seitek, Dinanyŋ elı, Bökei ordasynyŋ, jalpy, Oral töŋıregındegı küişılıktı jaqsy meŋgergen Abylǧazy Ahmadiev degen küişı jıgıt bar. Maŋǧystaudan Abyl, Esır, Esbai, Şamǧūl, Alym küilerınıŋ maitalmany Jūmabek Qadırqūlov degen jas küişını atamasqa bolmas. Endı şertpe küidı alaiyq. Jetısu küişılık mektebınıŋ küilerın zerttegen jäne sony özı tarta alatyn Batyrjan Äbenov esımdı şeber jıgıt bar. Ol – Alataudyŋ arǧy betı men bergı betınıŋ tolyq küilerınıŋ sazyn meŋgergen, sol dästürdı ūstanǧan küişı. Mūnyŋ bärın aitpaǧannyŋ özınde, bızde «töreler mektebı» degen öz aldyna bölek mektep bar. Onyŋ basynda Däuletkerei tūr. Sol kezdegı ölşemge saiatyn bolsaq, Däuletkereidıŋ äkesı Şyǧai da, atalas tuysy Jäŋgır de han bolǧan, közı aşyq adamdar. Sondyqtan törelerdıŋ tartysy men qaǧysy mülde bölek. Törelerdıŋ küiı tek qana saltanatty şerulerde tartylatyn küi eken deuge bolmaidy. Sol mekteptıŋ büge-şıgesın aralaǧan, sol mekteptıŋ küişılık dästürın jaŋǧyrtuǧa ömırın arnaǧan Tūrar Älıpbaev degen jıgıt bar. Mūnyŋ bärın tızbelep aityp otyrǧan sebebım men joǧaryda atap ötken küişılerdıŋ barlyǧy – bır-bır küişılık mekteptıŋ şyraqşysy. Öitkenı bızde sol baǧytta ǧylymi eŋbek jasap jürgen, sol baǧytta mektep qalyptastyra alatyn küişıler bar. Sol sebeptı bızge küidıŋ ǧylymi negızın qalyptastyratyn ortalyq qajet-aq. – Janǧali aǧa, özıŋız joǧaryda qazaqtyŋ küi mektebınıŋ köpşılık bıle bermeitın qyrlaryn aşyp berdıŋız. Bızge belgılısı – şertpe küi men tökpe küi mektebı ǧana. El auzynda osy ekı mekteptıŋ ökılderı arasynda alauyzdyq bar degendı jiı estimız. Sızdıŋ oiyŋyzşa, osy ekı mekteptıŋ küişılerınıŋ arasynda bırlık bar ma? – Men özım, negızı, şertpe küidıŋ ökılımın. Men önerge, ädebietke qatysty bölıp tastau, qajetsız degen ūǧymdardy tüsınbeimın. Alysqa barmai-aq, osy pıkırdı qazırgı jaǧdaimen bajailap köreiık. Mysaly, köbımız tökpe küidıŋ eŋ myqty ökılı Qalidyŋ şäkırtı, maŋǧystaulyq Abyldyŋ küilerın, Nartaidyŋ küilerın keremet oryndaityn Şämıl Äbıltaevtan asa qoimaimyz ǧoi. Bıraq osy Şäkeŋnıŋ şyǧarmaşylyǧyn alyp qarasaq, özınıŋ şyǧarǧan küilerınıŋ köbısı şertpe küi. Tökpe küidıŋ qaitalanbas ökılı Qarşyǧa Ahmediiarovtyŋ küilerın sanaityn bolsaq, jartysynan astamy şertpe küi. Şertpe küişımız Maǧauiia Hamzin Kūrmanǧazynyŋ «Serperın», «Aqsaq qūlandy» tökpeşılerden artyq tartpasa kem tartpaidy. Mūnyŋ barlyǧy küige degen bıtpeitın mahabbatty körsetedı. Özın tanyǧan, bolmysyn moiyndaǧan küişı eşqaşan özge mektep ökılın dattamauǧa tiıs. Al alauyzdyqty qasaqana tuǧyzatyndar el arasynda bolǧan, bolady, bola beredı. Tökpe küişınıŋ şertpe küige, şertpe küişınıŋ tökpe küige degen yntyzarlyǧy qazaqta eşqaşan tolastaǧan emes. Bıraq Keŋes ökımetınıŋ ideologiiasyna säikes, bır kezderı konservatoriiada şertpe küi oqytylmasyn degen arnaiy būiryq ta şyqqan. Sebebı keŋestık ideologiia şertpe küidı alaşordaşylardyŋ mülkı dep sanaǧan. Mūny aşyq aituymyz kerek. Mäselen, Säkennıŋ äkesı Seifolla zamanynda öte bedeldı küişı bolǧan jäne şertpe küilerdı şeber oryndaǧan. Odan bölek, Qyzdarbek, Sembek, Äbdi keşegı atylyp ketken, bolmasa solaqai saiasat atyn ūmyttyryp jıbere jazdaǧan Saidaly Sary Toqanyŋ küilerıne kommunistık partiia äbden öştesıp alǧan. Sol şekpennen şyqqandar älı künge şertpe küidı jaratpaidy. Ol ras, bıraq jalpy halyqtyŋ arasynda küidı şertpe, tökpe bolǧandyǧynan jek köru degen ūǧym joq. Tökpe küidıŋ topyraǧyn mekendegen Adai bolsa, ol da şertpe küidı jaqsy köredı. Öitkenı qany qazaq. Al qazaqqa dūşpandyq oilaityndar küi mektebın bır-bırıne qarsy qoiady. Bır sözben aitqanda, qazaqtyŋ küi önerıne jık tüsıru, ydyratu, tamyrynan aiyru Keŋes ökımetı üşın batystyŋ simfoniialyq şyǧarmalaryna şikızat äzırleudıŋ alǧyşarty bolatyn. Keibır belsendılerdıŋ älı künge aityp jürgenı osy qaǧida ekenı dausyz. Al küidıŋ türlenıp, qūbylyp, mektepke jıkteluı Allanyŋ qazaqqa bergen bailyǧy dep esepteimın.
Alaşqa aitar datym… Bügıngı qazaq küidı de, küişını de qūrmettesın! Jürek pen sanany tazartu kerek. Öz tanymyn moiyndau kerek. Qazaq tılı eşqaşan joiylmaidy. Ol – Qazaqstandaǧy qazaqtardyŋ tılı joiylyp ketkende de joiylmaityn mäŋgılık tıl. Özbektıŋ tılı joiylǧanymen, qyrǧyzdyŋ tılı joiylmaidy. Aziiadaǧy türkıtıldes halyqtardyŋ tılı joiylǧanymen, Osman türkılerınıŋ tılı öz qalpyn saqtap qala beredı. Qalaida tübırın tauyp alady. Al Alaştyŋ küiı joǧalsa, özbek, qyrǧyz, türık qaitadan sol mänerdı eşqaşan tauyp bermeidı. Öitkenı ol – osy topyraqqa ǧana tän öner. Är qazaqtyŋ taŋ atpai tyŋdaityny küi bolsa, joǧalǧan ruhy jaŋǧyrar edı.
Alaşqa aitar tılek «Jastar būzylyp barady» degen söz myna menıŋ zamandastarymnyŋ auzynan şyqsa külkı tuǧyzady. Alaida jastardyŋ arasynda küidı toiǧa beiımdep tartatyndar bar. Oǧan qarsylyǧym joq. Sebebı ol – künkörısı. Bıraq toiǧa beiımdelgen küiın sahnaǧa alyp şyqpasa degen aǧalyq aqylymdy aitqym keledı. Küidıŋ de özındık saryny bolady. Mysaly, jazuşy ataulynyŋ bärı öz şyǧarmalaryn Ǧabit Müsırepovtıŋ ülgısınde jazatyn bolsa ädebiettıŋ qūny qalmas edı. Sol siiaqty keiıngı küi şyǧaryp jürgen ını-qaryndastaryma da bırsaryndy küiden aulaq bolsyn deimın. Ata-babamyzdan kele jatqan bailyǧymyzdy, qazynamyzdy közımızdıŋ qaraşyǧyndai saqtauymyz kerek.
Eŋ özektı pıkır Naryqqa saudagerdıŋ oiy beiımdelse, halyqtyŋ äleumettık-tūrmystyq ahualy beiımdelse, qoǧam beiımdelse, ǧylym beiımdelse men ony qūp köremın. Al naryqqa töl öner beiımdelse, tıptı söz beiımdele bastasa, onda ruhaniiatyŋa auyr näubet, jūt keldı dei ber.
Ūlaǧat Hanzada, «Alaş ainasy».
