Qazaqtyŋ maŋdaiyna bıtken tuma talant, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen artisı Jänıbek Kärmenov pen Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, «Qūrmet» ordenınıŋ iegerı Jarqyn Şäkärım — bozbala sätten öner jolyn qatarlas bastaǧan, köp jyldar boiy aralary ajyramaǧan adal dostar. Ökınışke qarai, ajal qūryǧy änşınıŋ qadamyn alysqa jıbermedı.
Bıraq özı ketkenımen közındei bolyp artynda mol mūrasy qaldy. Än qorjynyn aitpaǧanda, tūtynǧan tūrmystyq būiymdary bır töbe. Solardyŋ bırı — Jänıbektıŋ kümıs şaqşasy. Būl jädıger memlekettık mūrajai qoryna ötpese de, Jarqyn Şäkärım jeke mūraǧatynda közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap otyr.
Osy uaqytqa deiın dara daryn turaly ärtürlı zertteuler jasalyp, kıtaptar jaryq kördı. Degenmen būl äŋgıme öner iesınıŋ azamattyq qyryn aşa tüsedı degen oidamyz.
Jarqyn aǧanyŋ aituynşa, Jänıbek Kärmenov öz ortasynda än aityp, seiıl qūrǧanda äŋgımesın nasybai ata otyryp, tūzdyqtaǧandy jaqsy köredı eken. Ol kümıstelgen müiız şaqşasyn belbeudegı terıden jasalǧan qorabynan alyp, alaqanǧa salǧanda, ainalasyndaǧylar beine bır būrynǧynyŋ sal-serılerın körgendei taŋǧalatyn körınedı. Nasybaidy asa bır oily qalyppen, babyn keltırıp atatyn saŋlaqtyŋ qolyndaǧy şaqşasyna talailar qyzyǧa qarapty. Qasynda künde jürgen Jarqyn aǧa da Jänıbektıŋ özı qatty baǧalap, qasterlep ūstaityn būiymyn op-oŋai syilai salady dep kütpegen körınedı.
- Men konservatoriiada, ol estradalyq-sirk uchilişesınde oqyp jürgen kez edı. Dombyrada küi tartatyn önerımdı qatty syilaityn Jänıbek bır künı menı qazaq artisterınıŋ qara şaŋyraǧy «Qazaqkonsertke» şaqyrtyp jatqanyn aitty. Barsam, sol uaqyttaǧy direktor Asylǧazy Bekbaev pen qazaqtyŋ äigılı änşısı Jüsıpbek Elebekov tosyp otyr eken. Jüsekeŋ salǧan jerden «Älgı Jänıbektıŋ aitqany senbısıŋ, käne tart dombyraŋdy» dedı.
Ūstazym Saparjan Torsyqbaev üiretken Qytai qazaqtarynyŋ iyqtan asyryp tastap, ainaldyryp tartatyn «Arnau» küiın jäne 1967 jyly Qaraǧandy öŋırınıŋ küişısı Aqqyz Ahmetova apamyzdyŋ tıkelei özınen qaǧyp alǧan Tättımbet küilerın oryndadym. Sälden soŋ Jüsıpbek Elebekov rizalyq keiıppen menı toqtatyp, basqa da önerpazdarmen bırge özınıŋ gastroldık saparyna qosatynyn basqadai da tapsyrmalary bolatynyn şegelep, menı özınıŋ qaramaǧyna aldy. Osylaişa Jänıbektıŋ yqpalymen qazırgı zaman tılımen aitqanda «kastingten» ötıp, Jüsıpbek aǧamyzben tört jyl boiy el araladyq.
Bır qyzyǧy, Jüsekeŋ jolǧa şyqqanda kiım-keşek salǧan qorjyny men dombyrasyn alyp jürudı tek maǧan tapsyratyn. Barǧan jerımızde ūnnan jelım jasap, konsert afişasyn köşe-köşege jelımdeimın. Keşkılıkte «Jüsekeŋnıŋ änın tyŋdaimyz, Jüsekeŋdı köremız» dep, aǧylǧan jūrtty esıkten kırgızıp, biletterın tekseretın jyrtuşy da men bola qalamyn. Sondaida jaryqtyq riza bolyp «Ana elgezektıŋ sahnaǧa şyǧatyn uaqyty bolyp qaldy, şaqyryŋdar» dep habarşy jıberetın. Ondaida sahnaǧa jügırıp şyǧyp, küi oryndap ta ülgeremın. Jüsekeŋ konsertten soŋ da janynan menı qaldyrmaidy. Tüneitın sätte aiaq-qolyn, jon-arqasyn uqalatady. Özı biıkteu, mamyq tösekke jaiǧasqandy dūrys köretın. Men «äi, bala» degende atyp tūruǧa yŋǧailanyp, tömenge, kiızge jaiylǧan jaima tösenışke büktelıp jata ketetınmın.
Sodan ne kerek, bır künı Şu stansasyna jetkende, konservatoriiadaǧy küzgı oquym bastaluǧa taiap, tyqyrşyp, mazam kettı. Osy küiımdı oǧaş körgen Jüsekeŋ «Käne, ait, ne bolǧanyn» dedı. Abyzdai danalyǧy bylai tūrsyn, Jüsekeŋnıŋ közı ötkır bolatyn. Bet-jüzıne tura qarai almai, ädetke salyp, kıbırtıktei, basymdy sipai berdım. Auzyma söz tüspei, abdyrap qaldym. «Şybyndaǧan at siiaqty basyŋdy izep, kekılıŋdı sipai bermei, aitsaŋşy ne bolǧanyn. Tıl bar ma, sende» dedı qabaǧyn tüiıp. Būl joly dauysy tıptı qatqyl estıldı.
«Jüseke… konservatoriia… Almaty… oqu….» dedım üzıp-jūlyp. Auzyma «erteŋ» degen taǧy bır söz qosa ılındı. Şyndyǧyn aitsam, mende Jüsekeŋe degen tıkelei söz bolmaityn. Ol kısı ünemı özı söileitın. Men basymdy izep, aitqanyn äp-sätte oryndauǧa yŋǧailanatynmyn. Sonymen ıs bıtetın. Aramyzda qalyptasqan osy qasietterdı tärbie sanaityn, baǧalaityn.
Jüsekeŋ män-jaidy ūqqan soŋ, bırauyz sözge kelmei, äkelık qamqorlyqpen janaşyrlyq tanytty. Özı vokzalǧa ertıp kelıp, poiyzǧa bilet äperıp, qimastyqpen Almatyǧa şyǧaryp saldy. Qoştasar sätte kümıs saǧaty bar edı, sony tös qaltasynan alyp, «mynau, özıŋe arnaǧan syilyǧym bolsyn» dedı. Än aitqanda maŋdai terın sürtıp jüretın, qaltasyndaǧy oramalyn alyp qolyma jäne ūstatty. Sonymen, poiyz jylji berdı. Közıne jas ūialap mūŋaiǧan qalpy Jüsekeŋ qalyp qoidy, — deidı ötkenge köz jıbergen öner zertteuşısı.Keiın Jüsıpbek Elebekov syilaǧan sol saǧatty Jarqyn aǧa Jänıbekke beredı. Onyŋ da ülken sebebı bar. 1980 jyly Jarqyn Şäkärım «Öner» baspasynan päter alady. Jaqsylyq habardy estıp, köşıp-qonu jūmystaryna qolǧabys etuge quanyşy qoinyna syimaǧan Jänıbek jetedı. Tura öz üiıne kırıp jatqandai janyn salyp jügırıp, 8 qabatqa jük tasyp, on ret şyǧyp, on ret tüsedı. Onysymen qoimai, şyp-şyp şyqqan terın sürte tūryp, «päter alǧanyŋa syiym bolsyn» dep kümıs şaqşasyn syiǧa tartady. Arasynda «nasybai atudy üiren» dep äzıldep alady. Būǧan qatty riza bolǧan Jarqyn aǧa tumasa da tuǧanyndai bolyp ketken dosyna «Jüsekeŋnıŋ közı ǧoi» dep, änşı syilaǧan saǧatty ūsynady. - Quanyşyŋa ortaq, qinalǧanda demeu bop jürgen osyndai janaşyr dostan ne aiauǧa bolady?! Jüsekeŋnıŋ saǧaty Jänıbekte jürse ne aiyby bar?! «Jüsekeŋnen — Jarqynǧa, Jarqynnan — Jänıbekke jetken täbärık bolsyn» dedım. Būl sözıme jauap retınde Jänıbek saǧatty syp etkızıp, tös qaltasyna süŋgıttı de jıberdı, — deidı Jarqyn Şäkärım. Ekı azamattyŋ ainymas dostyǧynyŋ taǧy bır belgısı — 1971 jyly tüsken suret. Bırde Jarqyn aǧa änşı Jänıbektıŋ milisiia formasyn kiıp alǧanyn körıp, öz közıne özı senbei tūryp qalady. Istıŋ mänısın tüsınbegen ärıptesıne de bıreuın kigızedı. Söitıp, toiǧan qozydai tompiǧan ekeu aiaq astynan tärtıp saqşysy bolyp şyǧa keledı.
Keiınnen belgılı bolǧandai, Qazaq SSR Işkı ıster ministrı Şyraqbek Qabylbaev Jänıbektı osy ministrlıktıŋ än-bi ansamblıne qyzmetke alyp, päter bergen eken. Sol qūrmettı aqtau üşın bırer jyl Jänıbek Kärmenov änşı-milisioner, Jarqyn Şäkärım küişı-milisioner atanady.1971 jyldyŋ 31 qyrküiek künı tüsırılgen fotosuret syrtyna Jänıbek «Jäke! Ekeuımız pogonǧa qyzyqqan emespız ǧoi, mynau basqa tüsken uaqyttyŋ bır belgısı retınde eskertkış bolsyn, saqtaiyq» dep qoltaŋbasyn qaldyrady. «Jänıbek Kärmenov şyn mänındegı halyq süiıspenşılıgıne bölengen adam ǧoi. Bügıngı qazaqtyŋ ärbırınıŋ öz Jänıbegı bar. Özınşe äŋgımeleidı. Al menıŋ Jänıbegımnıŋ şaqşasy men fotosuretı janyma ottai ystyq, kiedei qasterlı» deidı küişı.
Qanşaiym BAIDÄULET, «Aiqyn».
