Būl tūrmys merekesı.
Baǧzy zamanda türkıler (onyŋ aldyndaǧy saqtar, ǧūnder) maldyŋ jaiymen qysta da kiız üide ömır süre bergen. Maly da bürseŋ qaǧyp, qystan qysylyp şyqqan. Tıptı jūtqa da jiı ūşyraǧan. Osyndai jūrt köktem şyǧysymen arqa-basy keŋıp, tabiǧat jadyraǧan kezde köktemdı quanyş qylyp toilamaǧanda, endı nenı toilamaq? «Qylyşyn süiretken kärı qūda qys kettı, endı aldymyzda jadyraǧan jazymyz bar» dep, keudelerın alaböten quanyş kernegen. Olar quansa, boiymyz jylynady dep qana emes, qystan aman şyqqan aryq-tūraq malymyz kökke ılıgıp, semıre bastaidy, semıre bastasa, ış tastamai töldı de tögıp beredı dep quanǧan. Malymyz töldei bastasa uyzǧa jarimyz dep köŋıldenetını öz aldyna bır hikaia. Söitıp, sarqylyp bıtken kebeje-qaptarynyŋ tübın qaǧyp (qaqqanda uysyna bırdeŋe ılıkse), qalǧan-qūtqan baryn auyl ortasyna qūryp qoiǧan tai qazanǧa salsa kerek. Qazannyŋ astyna ot jaǧyp qainatqanda qoiu (keide sūiyq) köje paida bolǧan. Qazanǧa ärkım qolda bar ärqily dämın äkep salǧan soŋ, köje de är auylda ärtürlı bola bergen. Ejelgı türkıler osyǧan jetkenıne de quanyp, arqa-jarqa bop ışpei me. Sodan keiın būndai qoiyrtpaq köje pısırudı olar kelesı nauryzǧa deiın ūmyta tūrǧan. Qazanǧa jetı däm saldy ma, segız däm saldy ma, älde toǧyz däm salǧan şyǧar, o zamanda kım sanapty? Sanamaǧan, tabylǧandy qamdai bergen. Keiın tıleu köje jasaudy ädetke, dästürge ainaldyra kele kielı sandardy qatystyryp, pälsapa soǧatyndar paida bolsa kerek. Onysy jön de şyǧar. Jüdegen halyqty solai da jūbatyp, aldaǧy künge ümıttendırıp, äŋgıme şyǧaru qajet qoi. Osy küngı «Ūly dalanyŋ jetı qyry» siiaqty äŋgıme qūrastyratyn pälsapaşyldarǧa ūqsap. Ne bolsa da, būl quanyştyŋ (mereke dep keiıngıler ǧoi şyǧaryp jürgen) islamǧa üş qainasa sorpasy qosylmaidy. İslam dını degende oiymyzǧa alystaǧy Arapstan oralady. Al araptar nauryz aiy kelgende ne dep quanady, olarda bızdıŋ jerdegıdei qys bolmaidy ǧoi. «Qylyşyn süiretken...» degen tırkes qaperıne kırıp-şyǧyp pa eken? Araptar qaita «endı jer dünienıŋ apşysy quyrylady» dep, uaiym qylmasa deŋız. Olarǧa alty ai aptaptan görı qys mezgılı qolaily emes pe? Onyŋ üstıne özderı Jaqiliia dep atap jürgen jezökşelık pen qūmar oiyny jailaǧan qaraŋǧylyq däuırın bastan keşken araptardan qai bır ızgılıktı sūraisyŋ? Maldyŋ yŋǧaiymen ömır sürmeitın olar üşın sauda jasauǧa jyldyŋ qai mezgılı bolsa da bärıbır edı. Qisyn qaida? Al endı bıreuler Nauryz köjenı Nūq paiǧambarǧa aparyp tıreidı eken. (Nūqtyŋ özı aŋyz). Olar «Nūq paiǧambardyŋ kemesı tau basyna toqtaǧan kezde kemede azyq-tülık tausylyp, är türlı dämnen bır-bır uystan ǧana qalypty, sony bır qazanǧa salyp, as pısırıptı, nauryzköje sol eken» degen maǧynada äŋgıme taratyp, jaŋalyq aşyp jatyr. Qisynǧa kelsın-kelmesın, jobalap soǧa beretın, bolmasa bıreu bır äŋgıme şyǧarsa, oiǧa salyp saralamastan ere jöneletın mınez, osy bızge qaidan jūqqan? Mäşhür Jüsıp Köpeiūly özınıŋ «Nūq, Nauryznama» degen jazbalarynda nauryz meiramy Nūq paiǧamdardyŋ zamanynda da bar eken dese, būl quanyşty toidy Nūqqa bailanystyrǧany emes, öte-möte ejelgı ekenın meŋzegenı. Ädet-ǧūrypty qalyptastyratyn adamnyŋ tūrmysy, sondyqtan būndai şalaǧai aŋyzdarǧa ilana bermegen jön.Nūrlybek Samatūly
Ūqsas jaŋalyqtar
