Qazaqtyŋ muzykalyq mädenietındegı eŋ kürdelı öner — küi. Ol tek aspaptyq saryn ǧana emes, ūlt mınezın aiqyndaityn nyşandardyŋ bärın bırıktıretın ruhani qūbylys. Küitanu ǧylymynyŋ bügıngı zertteluı — onyŋ tarihyn, şejıre-aŋyzyn, mektebi erekşelıgın, sonymen bırge, muzykalyq şyǧarma retınde teoriialyq tūrǧydan taldanuyn, dästürlı jäne käsıbi oqytu ädısterın hal-qadarynşa qamtyp otyr. Osynyŋ nätijesınde küi men küişılık ürdıstıŋ ūlttyŋ ruhani sūranysyn ötei alatyn qazırgı deŋgeiı qalyptasty. Uäj käsıbi dombyraşylyqqa qatysty bolǧandyqtan, küişılık mekteptıŋ qalyptasuy men däuırlık tarihyna qysqaşa toqtala ketken oryndy bolar.
Küi — öte köne öner, onyŋ şyǧarma retınde qalyptasuy ūlt emes, ūlystyq däuırden bastau alady. Ūlystyq däuır mädenietı Saq, Ǧūn, Üisın, Qaŋly zamandarynan syr tartady. Qazırgı aŋyz küilerdıŋ ışınde sol zamandardan qalǧan tuyndylar mynau edı dep aitu mümkın emes, al, ädebi mūralarymyz saqtalǧan. Mysal retınde Tomiris turaly äpsanany aituǧa bolady. Odan keiıngı däuır Türık qaǧanaty. Būl kezeŋdegı küilerdıŋ de deregı joq, būl ädebietımızde ūlystyq oianu kezeŋı dep atalady. Tonykök, Bılge qaǧan, Kültegınderdıŋ tasqa qaşap jazǧan joryq jyrlary osy kezeŋ eskertkışterı. Kelesı — Altyn Orda däuırı, būl kezeŋdegı muzykalyq mūramyz — «Aqsaq qūlan-Joşy han» küiınıŋ taraulary. Küidıŋ ūlttyq däuırı dep Qazaq handyǧy zamanyn aita alamyz, būl jyraulyq dästürdıŋ saltanat qūrǧan kezı, küidıŋ de ūlttyq sipatqa laiyq aspaptyq şyǧarmaǧa tolyq ainalyp bolǧan kezeŋı. Būl kezdegı küiler -tarihi küiler qataryna jatady, mūnda handyq memlekettıŋ basynan ötkergen saltanaty men qaiǧysy baiandalady. Asan qaiǧynyŋ küilerı, qazaq pen noǧaidyŋ aiyrylysqan tragediiasyna şyqqan tolǧau küiler, köne jer-su attaryna baǧyştalǧan küiler osy kezeŋnıŋ eskertkışterı. Qazaqtyŋ küi önerınıŋ airyqşa damyǧan kezeŋı HÜIII-HIH ǧasyrlarǧa tiesılı. Būl qazaq küilerınıŋ aimaqtyq mektepterınıŋ qalyptasqan, ärtürlı küişılık ürdısterdıŋ şeru qūrǧan jasampaz däurenı boldy. Osy küngı ūlanǧaiyr küi önerınıŋ barlyq ınju-marjany sol kezde tübırlenıp tuyndady. Keŋestık däuırde dombyra önerın odan ärı körkeitudı közdep jazba nota oquy engızılgennen keiın, erkın damyǧan küi jaŋa arnaǧa tüstı. Al, eskı ūlttyq küi mektebınıŋ qarqyny kerısınşe būrynǧydan älsırep kettı. Qazaqtyŋ küi önerınıŋ arnaiy şyǧarma retınde qoǧamdaǧy qozǧauşy küş bolyp eskerıluı erteden bar jäne onyŋ baǧalauşysy halyqtyŋ özı bolatyn. Eurosentristık közqarastaǧy zertteulerde jalpyadamzattyq mädeniettıŋ alǧaşqy örkenı antikalyq däuırden bastalǧan dep qaralady. Söitıp, älemdık örkeniettıŋ jaratuşylaryn Şyǧystan emes köne Grek jäne Rimnen ızdeudı ūsynady. Alaida, ǧylym men mädeniettıŋ oşaǧy sanalǧan osy ekı imperiianyŋ ruhani ömırı Aziiamen jäne onyŋ baiyrǧy oişyldarymen tyǧyz bailanysta bolǧany aityla bermeidı. «Şyǧys önerı ötkendı kökseu kultıne berık bolǧandyqtan, jaŋalyqqa ūmtyludy ürdıs etpegen, sondyqtan Batys elderınıŋ jasampaz mädenietımen şendese almaidy» degen keŋes ideiasynan tuyndaǧan bırjaqty pıkır ǧylymi uäj retınde osy künge deiın oqulyqtardan tüsken joq (İ.A.Bakaeva. Leksii po istorii muzyki. KazNAM, 2005. 6-bet). Bıraq, şyndyq būdan basqaşa edı. Aziianyŋ ejelgı tūrǧyndary adamzattyŋ alǧaşqy ata-babasy retınde älemdık örkenietke öz ülesterın molynan qosyp otyrǧan. Sol halyqtardyŋ qatarynda toǧyz joldyŋ torabynda-Aziia men Evropanyŋ ruhani jäne ekonomikalyq qaqpasynda ömır sürgen ǧūndar, saqtar men türıkterdıŋ şaŋyraq iesı qazaq ūlty da älemdık örkeniet köşıne özınıŋ töltuma mädenietımen (aŋyz-ertegılerı, salt-dästürlık öleŋderı, än-küilerı) ılestı. Qazaqtyŋ köne mädenietı men ūlttyq ılımınıŋ deŋgeiı de evropa men aziianyŋ sol tūstardaǧy qol jetkızgen ǧylymynyŋ deŋgeiınen tömen emes edı. Şyǧysta güldengen qytai imperiiasymen iyq tırestırıp, öz memleketın ornatqan köne türkılerdıŋ ūrpaqtary jarty älemdı bilegen Altyn Ordanyŋ da tūtqasy bolǧany şyndyq.
Ötken tarih turaly, äsırese köne jäne orta ǧasyrlar turaly söz bolǧanda ol zamandaǧy memleket ısınıŋ bärı qara küşpen şeşıletın tärızdı oilau — jaŋsaqtyq. Ol zamandarda da eldıktıŋ ırı ısterı aqyl-parasattyŋ süzgısınen ötıp otyrǧan. Sondyqtan orta ǧasyrlarda dalalyq imperiialyq memleket qūryp, onyŋ saiasi, äleumettık, zaŋdyq mäselerın şeşe bılgen halyqta ǧylym men mädeniet damymady dep aitu, onyŋ ışınde muzykalyq mūrasy jūtaŋ dep tūjyrym jasau qisynǧa kelmeidı.Kez kelgen öner jalqy damymaidy, körkemöner: muzyka, horeografiia, ädebiet, suret, säulet, qolöner siiaqty salalardy qamtidy, küi önerın ädebiet eskertkışterımen qatar damyǧan dep qaraityn bolsaq, onda qazaq küilerınıŋ tarihyn da, küişılık önerdıŋ tarihyn da saqtar däuırınen bastauǧa tura keledı. Saq däuırınen qalǧan öleŋ nūsqalarynyŋ bar ekenın türık, tatar, özbek, ūiǧyr halyqtarynyŋ ädebiettanuşy ǧalymdary däleldep bergen. Köşpelılerdıŋ ejelgı poeziiasy auyzşa tuyp, auyzekı taralǧanyna dau tumasa kerek. Endeşe, ejelgı poeziiamyzdyŋ belgılı muzykanyŋ (aspaptyŋ) süiemelımen aitylatyny qisyndy. Būl arada qiyndyq sol muzykanyŋ bügıngı türın tanymaityndyǧymyzda bolyp otyr. Onyŋ üstıne, saq zamanynan qalǧan muzykalyq mūra mynau dep atai alatyn küiler de joq. Degenmen, sol baiyrǧy zamandarda tuǧan aŋyzdardyŋ bızge deiın jetuınıŋ özı küi tarihynyŋ da sol däuırden bastalatynyna boljam jasauymyzǧa mümkındık beredı. Filolog ǧalym İ.Nūrahmet «Tomiris», «Baqtaşy Şyraq», «Zarina men Strangiia» siiaqty saq aŋyzdaryn taldai kele: «Būl aŋyzdar bızge tüpnūsqa qalpynda jetken joq. Sondyqtan, aŋyzdardyŋ tıldık erekşelıgı jaily söz qozǧau öte auyr… Tıptı olardy köne rim, parsy elderıne saq elınıŋ adamdary taratqan boluy da yqtimal. Öitkenı, būlar parsylardyŋ da, grekterdıŋ de emes, «saqtardyŋ äruaǧyn asyryp, erlıgın suretteitın aŋyzdar» dep jazady. Grek şejıresınde aqyndyǧymen aty qalǧan Anaharsistıŋ näsılı saq bolǧany, onyŋ bızdıŋ babamyz ekendıgı osy künı anyq aitylyp jür. Tomiris zamanynan eşqandai saryn saqtalmaǧanymen, Aleksandr Makedonskii joryǧynan qalǧan «Qos müiızdı Eskendır» küiı dombyra tarihynyŋ tym tereŋde jatqanyn körsetedı. Būl jerde aitaiyn degen oiymyz-küi şejıresı, küi aŋyzy, küi aty qatarly faktorlar küidıŋ hronologiiasyn anyqtauda eskerılu kerek. Mysaly, «Sary özen» küiı qai däuırde tuǧanyna kesım aitu qiyn, bıraq, qytaidyŋ batysyndaǧy Sary özenge (Huaŋqy) arnalǧany belgılı. Al, türkılerdıŋ Sary özennen (qytai qoltyǧynan) aiyrylǧan kezı bızdıŋ zamanymyzdyŋ III ǧasyry şamasynda edı. Būl küi är däuırde ärtürlı şertılgen, özgergen, jaŋǧyrǧan boluy mümkın. Sondyqtan, küi zertteu üşın atalǧan faktorlardyŋ barlyǧyna män berılgenı jön. Küidıŋ sinkrettılık qasietınen (Ä.İ.Mūhambetovanyŋ anyqtamasy) özge, ǧylymi baǧasy soǧan barabar —poetikalyq tılı de kürdelı mäsele. Osy künge deiın küi sazynyŋ notaǧa sättı tüsuı — şyǧarmanyŋ poetikalyq tılıne notalyq taŋbanyŋ säikes keluınıŋ nätijesı, nemese kerısınşe. Muzykalyq şyǧarma äuelde özın tudyrǧan ūlttyŋ tıldık intonasiiasyna säikes paida bolady, äsırese şyǧystyq dästürde jekelegen sözge nemese jyr şumaǧyna yrǧaǧy jatyq äuen şyǧaru jiı kezdesedı. Küi tılı tyŋdauşyǧa meilınşe tüsınıktı boluy kerek. Būl arada küişınıŋ oryndau şeberlıgınıŋ de yqpaly küştı. Qazaq küilerınıŋ köbı poetikalyq söilemge qūrylǧan, küişı jyrdy aspapta jyr jazǧandai (qaǧazǧa emes) äreketke barǧan, būl ädıs saz qūraudyŋ osy künge deiın jalǧasyp kele jatqan tamaşa joly bolyp tabylady. Orys folklortanuşysy V.Goşovskii halyqtyq muzyka stilderın «muzykalyq dialekt» dep ataǧan. Ol muzykalyq folklordyŋ dialektısı ǧasyrlar boiy qalyptasqan halyqtyŋ oiy degen pıkırdı ornyqtyrdy. Qazaq muzykasyn türkılık muzykanyŋ bır dialektısı dep qaraityn bolsaq, onda onyŋsaryny men tıldık damu jüiesın qatar qaraǧan jön bolmaq. Küidık tıldık damu jüiesı nemese küi tılı degen ūǧymdy tarqata aitsaq, ol halyqtyŋ töl tılındegı ekpındık, yrǧaqtyq, ölşemdık intonasiialardyŋ muzykalyq şyǧarmaşylyqtaǧy kompozisiialyq beinesı bolyp şyǧady. Kez kelgen küidıŋ sazynda sözdık tırkester bar, sonymen bırge, sözderdegı tonikalyq jäne sillabikalyq öleŋge tänık buyndar da aiqyn körınıp otyrady. Küidı notamen taŋbalauda osy jait eskerıletın bolsa küi jazbasy salasy älbette, mol mümkındıkterge qol jetkıze alady. Kez kelgen ūlttyŋ muzykalyq mūrasy saralanatyn bolsa, bırınşı onyŋ äuenı (melos) men yrǧaǧyna (ritm) sodan soŋ kompozisiiasyna nazar audarylady. Sebebı şyǧarma äuelı tyŋdalady, sodan keiın saralanady. Ūlttyq boiaudy tanytatyn belgı — äuen be, älde yrǧaq pa, negızgı anyqtauyş faktor qaisysyna tiesılı boluy kerek, būl naǧyz kökeikestı ärı kürdelı mäsele. Mysaly, özbek halqynyŋ muzykasynda — yrǧaq belsendılıgı äuennen küştı. Qazaq muzykasynda äuen belsendılıgı yrǧaqtan basymyraq. Būdan özbekte äuen, qazaq muzykasynda yrǧaq damuy kemşın degen tūjyrym jasauǧa bolmaidy. Özbek muzykasynda yrǧaq köbınese bırkelkı, soǧan orai auyspaly ölşemder az, qazaq muzykasynda yrǧaq ärkelkı, soǧan sai auyspaly ölşemderı köbırek. Osy pıkırdıŋ şeşımı poetikalyq tılde jatyr. Şyǧys şaiyrlarynyŋ jazba öleŋınen ülgı alǧan özbek poeziiasynda buyn sany mädenietı qataŋ saqtalady, al, qazaq öleŋındegı ülgı buyn sanyna qaramaidy, arǧy tübırı öleŋdık formadan görı jyrǧa tän. Şyǧystyq ülgı qazaq aqyndaryna keiıngı on bır buyndy öleŋ däuırınen bastap engen, iaǧni, auyz ädebietımen damyǧan poetikalyq tıldıŋ buyndyq erkındıgı jazba ädebietpen damyǧan poetikalyq tılge qaraǧanda köbırek. Būnyŋ taǧy bır dälelı -usulmädenietınen körınedı. HÜ11 ǧasyrda paida bolǧan poeziianyŋ būl ülgısı maqammen öleŋ oquǧa bailanysty tuǧan, aqyn öz öleŋın maqamdap ändetkende buyn ölşemın qataŋ saqtaidy, ony jeŋıldetu maqsatynda doira, daf, nagora siiaqty ūrmaly aspaptar qoldanylǧan, iaǧni aqyn osy aspaptardyŋ kömegımen belgılı bır yrǧaqty saqtap otyrady. Şyǧystan şyqqan Ä. Jämi, Ä. Nauai ǧazaldary osylai oryndalatyn bolǧan. «Melosta üş qasiet bar, olar: söz, garmoniia, yrǧaq» degen Platonnyŋ tūjyrymy qaşanda qūnyn joimaidy. Būl jaǧdaida melos pen ritmge qosa (garmoniia negızınen äuenderdıŋ üilesımın aiqyndaidy) sözdı de anyqtauyş etuge tura keledı. Osy üş anyqtauyş ūlttyq muzykanyŋ mınezın tolyq aşa aluy üşın oǧan tembrdı de qosuymyz kerek. Sonymen melos, ritm, söz ben tembrdı qoldana otyryp, qazaqtyŋ küi önerınıŋ sipatyn taldap köruge bolady. Däuırlık sipattamada ol bylai örıledı: 1)Köne däuırde şyqqan küilerdıŋ melodiiasy major ladynda qūrylady, äuenı bır ǧana muzykalyq sözdık tırkesten tūrady, iaǧni muzykalyq söilem kürdelı emes, jai, jalaŋ söilem, aitatyn oiy da qarapaiym, jalqy. Al, yrǧaqtyq qaŋqasy äuenge qaraǧanda bırkelkı tegeurındı, qoryta aitqanda — ritm melostan belsendı. Būny tüsınu üşın alǧaşqy qauymdyq qoǧamda ritmnıŋ qoldanysy maŋyzdy bolǧanyn eske alu jetkılıktı. (mysal üşın aŋşylyq-saiat käsıbıne bailanysty şyqqan küilerdı aluǧa bolady: «Aqsaq qūlan», Jorǧa aiu», «Aqsaq qaz», «Būlǧyn-Susar», «Aqqu aŋyzy», «Şyŋyrau», «Aidahar» t.b.). Tembrlık boiau jönıne kelsek -tonikalyq qazyqqa bailanǧan adam dauysyndaǧy boiaulardy (kürsınu, jylau, öksu, şyŋǧyru t.b.) imitasiia jasaidy nemese däl qaitalauǧa tyrysady. 2)Orta ǧasyr küilerınde melos pen ritm belsendılıgı teŋesedı, ekeuı de aityluǧa tiıstı oidyŋ mazmūnyn aşuǧa bırıge aralasyp, bırdei qyzmet atqaryp otyrady. Būl jerde jaŋa būraulardyŋ şyǧuy da öz äserın bergen boluy kerek (Asan qaiǧynyŋ şalys būraudaǧy «Qarlyǧaş» küiı, tel būraudaǧy halyq küiı «Qabanbai»t.b). Onyŋ üstıne küidegı muzykalyq söz tırkesterı de kürdelene tüsedı. Tembr jai ǧana adam dauysyndaǧy lepesterdı qaitalaudan şyǧyp, tabiǧattaǧy ärtürlı qūbylystardy, jan-januarlardyŋ qareketterın beinelei alatyn boiaular toptamasyna ainaldy. 3)Qaita örleu nemese jaŋa däuırdegı küilerde melostyq söilemnıŋ köbeiuıne bailanysty ritm belsendılıgı bäseŋdeidı. Olardyŋ tepe-teŋdıgı būzyldy, melos alǧa şyǧyp ritm soǧan baǧynyşty nemese täueldı küide qalyp qoidy. Küidıŋ äuendık äserıne köŋıl köbırek bölınıp, yrǧaq tek qaŋqalyq (strukturalyq) mındet atqaruşy bolyp qana qaldy. Būl jerde yrǧaq belsendılıgı älsıregenımen, küidı oryndau täsılderınıŋ kürdelene bastaǧanyn aitu jön bolar. Jalpy, ştrih ritmdı jasauşy qūral retınde jetekşılık etuden ada. Sebebı, äuennıŋ ışkı yrǧaǧyn ştrihtan özge amaldar da tuyndatady ǧoi. Osydan keiın qazaq muzykasynda melos meilınşe damyp, köpölşemdılık pen improvizasiialyq äreket alǧa şyǧyp kettı. Nätijesınde äuenı ǧana emes, mazmūny jaǧynan da kürdelengen köptarauly küiler paida boldy. («Alpys ekı aqjeleŋ», «Qyryq buyn qosbasar», «Nauailar» t.b.)Tembrdıŋ boiaulary qalyŋdai tüstı, endıgı jerde tembr tek dybys qaitalauşy qūral emes, adamnyŋ nemese zamananyŋ tynys-tırşılıgıne säikes köpboiauly suretke ainaldy. 4)Osy zamandaǧy küilerde aldyndaǧy kezeŋde meilınşe damyǧan melos pen yrǧaqtyŋ teŋdıgı saqtaldy, dästürlı äuenqūrastyruşy taqyryptarǧa aksenttık artikuliasiia qosyldy, būl orkestr mädenietı arqyly keldı. Sonymen bırge melostyŋ köldeneŋ damuy men qosdauystylyq erekşelıgı evropalyq intervaldar erejesıne moiynsūndy, būl notalau täjıribesınıŋ yqpalynan tuyndady. Şektıŋ sintetikalyq jıpke auysuyna bailanysty tembr de özgerıske tüstı. Küi äuenı özın tudyruşy qoǧamnyŋ jäne ortanyŋ yqpalymen evropalyq formany qabyldady, tek qana küige qatysty damudyŋ keŋestık jäne jahandyq kezeŋderı äuen men yrǧaqtyŋ jaŋa beleske köterılgen türın tuyndatty. Qazırgı küilerde baiyrǧy melos az, onyŋ esesıne kompozisiialyq jäne garmoniialyq ündestık köp. Sonyŋ saldarynan küidıŋ aimaqtyq erekşelıkterı men oryndau mänerlerı aralasyp kettı, sintezdıŋ jeke tūlǧalyq emes ūjymdyq dombyraşylyq (orkestr, ansambl) mädeniettıŋ qalyptasuyna jol aşyldy. Äuen men yrǧaqqa tembrlık anyqtauyşty qosa qaraǧanda bolsaq, kömeilık (monǧolşa — hoomei) burdon mädenietın attap öte almaspyz. Aspaptaǧy burdon köne küilerde asa belsendı boldy, orta ǧasyrdaǧy qūlaq küilerınıŋ molaiuynyŋ saldarynan burdon bırtındep azaia bastady, al, qaita örleu däuırınde mülde tiyldy dese de bolady. Mūnyŋ negızgı sebebı — jaŋa dybystyq intervaldardyŋ düniege keluı, sonyŋ arqasynda aspaptyq damudyŋ qozǧauşy küşterınıŋ üstemdık qūruy. Būl jaǧdai köne būraulardyŋ azaiuyna da bailanysty, negızgı belsendı ärı tehnikalyq mümkındıgı mol būraular alǧa şyǧyp kettı de özge būraular qoldanystan qalyp qoidy, qazırgı kezdegı jetekşı būraular -oŋ jäne sol būraular. Küilerdıŋ däuırlık kezeŋın tanuda äuendık, yrǧaqtyq, tembrlık erekşelıktermen bırge küi attaryna da nazar audaru bıraz närseden habar bere alady. Köne küiler dıni senımder men (täŋırlık nanym) tiymdarǧa (tabu) bailanysty şyqqany belgılı. Orta ǧasyrdaǧy küilerdıŋ denı jer-su attaryna qatysty tarihi küiler boldy. Qaita örleu däuırınıŋ küilerı — köŋıl küidı, filosofiialyq ūǧym-tūjyrymdardy muzyka tılımen jetkızuge baǧyttaldy. Adam attaryna bailanysty küiler de tarihi könelıgıne qaramastan jaŋa däuırde tuǧan dünieler qataryna jatady. Onyŋ sebebı adam zatynyŋ äuelde tabiǧat pen jaratylysqa degen sanasynyŋ eseiıp, «täŋır tektı täŋır adam» tūlǧasynyŋ qūdıretıne täueldı bolyp qalǧanynan tuyndaidy. Handar men batyrlardy madaqtaudyŋ magtaal (monǧol tılınde- maqtau, madaq degen söz) degen türı Şyŋǧys zamanynda paida bolǧan. Sarai mädenietı, sarai küişılıgı degen dästürdıŋ bastau aluy osy kezeŋge tūstas keledı. Sin aspabymen (bızdegı jetıgen aspabymen tektes) küige sözdı de qosyp aitatyn qytai halqynyŋ oryndauşylyq dästürı qazaq halqyna da salt bolǧanyn tarihtan körıp otyrmyz. «Abylaidyŋ Kökbalaǧy», «Qarakerei Qabanbai», «Erden-Düzen» siiaqty arnau küiler şyqqanyna qanşa ǧasyr ötse de qūrylysyna qarai küişılık mūranyŋ jaŋa kezeŋıne jatady, būl ürdıs keiıngı kezde şyqqan küilerde de būzylmai saqtalyp otyrǧanyn aitu paryz. (Dinanyŋ «Stalin turaly küiı», Q.Ahmediiarovtyŋ «İmaş baijūmasy»t.b.). Tezister Būl maqalada qazaq halqynyŋ muzykalyq önerı, onyŋ däuırlerge bölınuı qarastyrylady. Köne saqtar (skif) zamanynan qazırgı kezeŋderge deiıngı küidıŋ jalǧasuyn ūlystyq däuırden ūlttyq däuırge deiın dep böle qarauǧa negız bar. Sonymen qatar küidıŋ muzykalyq şyǧarma retındegı qalyptasuy, tarihi jaǧdaiattar sebebınen tuyndauy da qamtylady. Jalpy Türık balasyna tänık mifterdıŋ boluy da küi önerınıŋ tarihi kezeŋderın aiqyndauǧa mumkındık beredı. Maqala türkı halyqtaryna ortaq aspaptyq muzyka şejıresın zerttei otyryp, onyŋ ışınde köşpendılerdıŋ mädenietın jeke bölıp taldaidy. Būl türık halyqtarynyŋ otyryqşy jäne köşpendı tūrmys keşkendıgın, soǧan säikes muzykalyq mūrasy da solaişa jıktelgendıgın, aspaptardyŋ äuelgı attary da özgergenın (dombyra-saz-dutar t.b.) körsete alady. Ūlystyq muzyka — türkılık muzyka. Ūlttyq muzyka — Qazaqy muzyka. Kezeŋdenu zaŋdylyqtary äuelde bıreu. Ūlttyq däuır negızınen jaŋa zamandaǧy küilerdıŋ tuyndauyna bailanysty aitylǧan anyqtauyş. Qazaq Handyǧy kezeŋınen bastaityn bolsaq, ol — qazaq degen ūlttyŋ ūlystan ūlttyq qūrylymǧa ūiysuy bolyp tabylady, ūlt retınde basynan keşken tarihi uaqiǧalar sol kezeŋge laiyqty baiandalady. Būl küi önerınıŋ köşpendıler mınezdes ekendıgın, köşpendı tūrmys joiylǧan zamanǧa deiın ölmeitındıgın körsetedı… Qazırgı Qazaq ūltynyŋ köşpendı ömırı toqtaǧanyn esepke alsaq, küidıŋ ary qarai ūrpaqqa jalǧasuy qalai bolady degen oi da jandy qinap ketedı. Ol bölek äŋgıme, kesıp aitu qiyn.
«Abai-aqparat»