IýLİANA, folk-oryndauşy, änşı, «Qomusşy – älem şeberı» ataǧynyŋ iegerı:
Qazırgı uaqytta elımızde türkı halyqtarynyŋ qazırgı zamanǧy etnikalyq muzykasyn nasihattap, älemge tanytudy maqsat etken The Spirit Of Tengri festivalı ötkızılıp jatyr. Joba aiasynda atalǧan festivalǧa qatysuǧa niet bıldırgen jeke oryndauşylar men öner ūjymdarynyŋ beinebaiandary STV telearnasy arqyly ūsynyluda. Sondai-aq www.alashainasy.kz, www. tengrinews.kz, www. tengrifm.kz saittarynda baiqaudyŋ barysy baiandalyp keledı.
Jaqynda osy öner festivalın ūiymdastyruşylardyŋ şaqyruymen baiqauǧa qatysuşy, qazaqpen tamyrlas Saha Respublikasynyŋ (Iаkutiia) ökılı, äigılı folk-oryndauşy, änşı, şeber şaŋqobyzşy Iýliana Krivoşapkina Almatyǧa arnaiy kelgen bolatyn. «Alaş ainasy» būǧan deiın būl oryndauşy turaly: «Sahanyŋ qomus aspabynda asqan şeberlıkpen oinaityn Iýliana Spirit of Tengri festivalınde olonhony tuǧyzǧan öŋırdıŋ tamaşa ünın, atmosferasy men ruhyn jetkızemın dep otyr. Iýliananyŋ änderınde kök börınıŋ ūluy, qyran qanatynyŋ qaǧysy, būlbūldyŋ sairauy, säigülıktıŋ şabysy, balyqtyŋ şorşuy, dauyldyŋ ekpını, qarly şyŋnyŋ samaly bar», – dep jazǧan bolatyn. Būlai dep tamsanuymyzdyŋ da sebebı joq emes. Būǧan ǧalamtorǧa kırıp, Iýliananyŋ «Oianu» atty jaŋa beineklipın körıp, tyŋdaǧan adam, sözsız, köz jetkızedı. Bır ǧana şaŋqobyzdyŋ ünın myŋ san türlendırıp, tabiǧat ünın äserlı äuezge üilestıre bıletın talantty oryndauşy Almatyǧa arnaiy kelgen saparynda «Alaş ainasy» gazetı redaksiiasyna da bas sūǧyp, öner, mädeniet töŋıregındegı oilarymen bölısken edı:
Qomustyŋ ünı – dertke daua
– Qazaqtyŋ şaŋqobyz aspabyn Iаkutiia sahalary qomus dep ataidy. Alaqanǧa syiyp ketetın būl şaǧyn ǧana aspappen adamnyŋ keudesıne syimaityn, oiyna kelmeitın taŋǧajaiyp äuender men tabiǧattyŋ tylsym ünderın oinauǧa bolady. Qomus – iakut halqynyŋ eŋ basty muzykalyq aspaby. Bızdıŋ babalarymyz dertke şaldyqqan adamdardy osy aspaptyŋ qasiettı ünımen emdegen. El jinalǧan ortada da qomusşy baqsylar ortaǧa şyǧyp, öner körsetıp, ainalany qara niettı küşterden tazartatyn bolǧan. Iаkuttar tabiǧatqa jaqyn, qomustyŋ kömegımen olar tabiǧattyŋ bar äsemdıgın körkem beinelei alady.
Būl qarapaiym folklorlyq aspap qana bolǧanymen, ol özge muzykalyq qūraldardan anaǧūrlym artyq. Qomus aspap bolsa da, qazırgı zamanǧy yrǧaqtardyŋ aluan türın tuǧyza alady. Qomuspen kez kelgen janrda oinauǧa bolady. Ol – ata-babalarymyzdyŋ ärı keleşektıŋ de aspaby.Taǧy bır atap ötetın närse: bızde, Iаkutiiada, düniejüzınde teŋdesı joq Qomus mūrajaiy jūmys ısteidı. Osy mūrajaidy köru üşın älemnıŋ tört būryşynan adamdar arnaiy kelıp jatady. Qazır kündız-tünı şeberlıgımdı şyŋdaumen ainalysyp, ızdenıs üstınde jürmın. Būl erekşe mūrajaida qomustyŋ 2 myŋnan astam türı saqtauly. Jeke şyǧarmaşylyǧyma negızınen köne türkılık saryndar men özımnıŋ tuǧan halqym – iakut folklorynyŋ barlyq dybysyn arqau etıp kelemın. Taiauda ǧana «Oianu» dep atalatyn beineklipımdı qalyŋ tyŋdarmanǧa ūsyndym. Körgen adamdar joǧary baǧasyn berıp jatyr. Kışkentai aspaptyŋ ülken mümkındıkterı bar – Menıŋ qomus aspabyna qyzyǧuşylyǧym sonau bala künnen bastalǧan. Äjem būl aspapta öte keremet oinaǧan. Üide de, tüzde de osy bır kielı de qasiettı aspaptyŋ dybysy estılıp tūratyn. Keiın anam äjemız oinaǧan qomusty maǧan syiǧa tartty. Öz ömırımdegı alǧaşqy sanalatyn būl qomus qazır üiımnıŋ eŋ törınde tūr. Al sahnaǧa alyp şyǧatyn qomustardy şeberlerge arnaiy tapsyrys berıp jasatamyn. Mektepte oqyp jürgen kezımde ūlttyq änder jazylǧan tabaqşalardy tyŋdaudan jalyqpaitynmyn. Sol kezdegı erekşe äuender, saha elınıŋ tamaşa tabiǧatynyŋ tylsym äuenderı menıŋ qūlaǧyma äbden sıŋıp, jüregımdı äldeqaşan boilap ketken. Uaqyt öte kele öner jolyn taŋdap, «Aiarhaan» tobynyŋ müşesı retınde än salyp, qomus tartyp jürdım. Osy toppen bırge jer-jerdı aralap jürıp, köptegen jetıstıkke jettık. Ruhani jaǧynan da ösıp, qomusşy retınde de käsıbi tūrǧyda jetıle tüsuıme osy topta öner körsetuım aitarlyqtai äser ettı. Degenmen qomusşy atansam degen bala künnen boidy bilegen asyl armannyŋ jetegımen toptan bölınuıme tura keldı. Mūndaǧy basty ūmtylys – jeke şyǧarmaşylyǧymdy damytu. Sebebı özımnıŋ oiǧa alǧan josparlarym, jüzege asyrsam degen maqsattarym bar edı. Bolaşaqta iakut jastaryn ūlttyq önerge baulyp, qomusqa üiretetın mektep aşsam degen nietım bar. Äzırşe jeke baǧytta şyǧarmaşylyq jūmystarmen ainalysu üstındemın. Endı osy bır kışkentai ǧana aspaptyŋ ülken mümkındıkterın älemge äigılesem dep, talant pen eŋbektı ūştastyryp jürgen jaiym bar. Etnikalyq muzyka sänge ainalyp keledı – Ötken jyly Iаkutiiada VII Qomusşylardyŋ älemdık kongresı ötken bolatyn. Onda Ündıstan, Qytai, Japoniia, Koreia, AQŞ pen bırqatar Batys elınıŋ şeberlerı qatysty. Sonda qataŋ ırıkteuden ötken älemnıŋ eŋ üzdık toǧyz qomus şeberınıŋ qataryna ılıktım. Būl men üşın, menıŋ halqym üşın zor quanyş boldy. Qazırgıdei jahandanu däuırınde ärbır halyq özınıŋ bet-beinesın saqtap qalu üşın tamyrly tarihyn tarazylap, önerı men mädenietın jaŋa belesterge köteruge ūmtyluda.
Daŋǧaza muzykaǧa beiım keletın bügıngı ūrpaq eskı äuenderdı jaŋaşa yrǧaqtarmen kömkerıp, barynşa türlendırıp ūsynsaŋ ǧana tyŋdaidy. Şynynda da, keiıngı kezde mazmūndy da maǧynaly etnikalyq-folklorlyq muzyka jeŋıltek estradamen aitarlyqtai bäsekege tüse bastaǧanyn aitu kerek. Būl rette iakut jerınde de halyqtyq muzykamyz ben ūlttyq än önerımızdı tyŋ baǧytta damytyp jürgen bırqatar tanymal top pen jekelegen oryndauşylardyŋ bar ekendıgın jäne olardyŋ önerın köpke paş etetın bırqatar jobanyŋ jüzege asyrylyp jatqandyǧyn atap ötkenımız jön.Al qazaqstandyq Spirit of Tengri festivalı – der kezınde qolǧa alynyp, jüzege asyrylyp jatqan ırı joba. Sebebı bügıngı tyŋdarman janǧa raqat syilaityn, ötkenıne üŋıldıretın äuenge bet būra bastady. Osy joba arqyly köptegen qazaqstandyq önerpazben tabystym. Būǧan deiın de köne maqamdy jaŋǧyrtyp jürgen ataqty qazaqstandyq muzykant, etnikalyq-folklorlyq äuenderdı oryndauşy Edıl Qūsaiynovtyŋ önerıne täntı bolǧanym bar. Ūlttyq muzykany tületıp jürgen osyndai şeberlerı bar türkı älemı önerınıŋ bolaşaǧy zor dep esepteimın. Qalai desek te, tabiǧatpen ündes, tamyry bar dünie eşqaşan mänın joimaidy degendei, qazır älemde etnikalyq-folklorlyq muzyka sänge ainalyp kele jatqanyn baiqauǧa bolady. Saha elımen tuys qazaq halqyna baiandy baqyt tıleimın. Tübı bır türkı jūrtynyŋ ruhy mäŋgı jasasyn!
«Alaş ainasy» gazetı.
