Qazaqstandyq äskeri sarapşy Mäskeude ötken äskeri paradtyŋ saiasi salmaǧy basym boldy dep esepteidı. Ukraina jerın basyp alyp, soǧysyp jatqan Resei basşylyǧy būl joly ne aitqysy keledı?
Mamyrdyŋ 9-ynda Resei astanasy Mäskeude Jeŋıstıŋ 80 jyldyǧyna bailanysty äskeri parad öttı. Äskeri şeruge Qytai, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Belorussiia, Armeniia, Täjıkstan, Türkımenstan memleketterınıŋ basşylary qatysty. Basynda 29 eldıŋ basşylary qatysady dep habarlanǧanymen, olardyŋ keibırı būl şeruge kelmei qaldy. Kelmei qalǧan Äzerbaijan prezidentı İlham Äliev erteŋ atalyp ötıletın äkesı, keŋestık saiasatker Geidar Älievtıŋ 102 jyldyǧyn syltauratty. Alaida Resei aumaǧynda zaqymdanuy mümkın Äzerbaijan ūşaǧynyŋ Aqtaudaǧy apatynan keiın Baku men Mäskeu arasy salqyndai tüsken edı.
Mäskeude ötken Jeŋıstıŋ 80 jyldyǧyna arnalǧan äskeri parad nenıŋ körsetkışı? Osy jäne özge de sūraqtardy äskeri sarapşy Ermek Seiıtbattalovqa qoidyq.
– Mäskeudegı parad aiaqtaldy. Biylǧy äskeri şeruden ne baiqadyŋyz?
– Jalpy būl paradtyŋ būrynǧy ötken äskeri şeruden eşqandai aiyrmaşylyǧy nemese kemşılıgı bolǧan joq. Oryndy ötken sekıldı bolyp körındı. Mäselen, jaiau jürgen äskerdıŋ qūramy tügeldei būrynǧydai boldy. Naqty sanamasam da äiteuır köp äsker sekıldı bolyp körındı. Al artilleriia, qūrlyq desanttyq bölımınıŋ brondy tehnikalary bıraz köp bolǧan sekıldı. Keibıreulerın «Jaŋadan jaŋartylǧan» dep aityp jatyr. Bıraq paradtyŋ basynan aiaǧyna deiın mūqiiat qaradym, aitarlyqtai jaŋarǧan tehnikany körmedım. Asa auyz toltyryp nemese taŋǧalyp aitatyn qaru-jaraq bolǧan joq. Köpşılıgı eskı tehnika boldy.
Al endı aspanda ötken saltanatty räsımde SU-25 ūşaǧy qyzyl, kök jäne aq tüstı tütın şaşty ǧoi. Aspan aşyq boldy jäne olardyŋ ūşaqtary men tıkūşaqtary saltanatty şerudıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etıp jürgenın körgen joqpyn. Olar basqa jaqta bolǧan şyǧar. Olar Ukrainadan tönetın qauıp-qaterden saqtanǧan şyǧar.
– Ūşaq demekşı, Mäskeudegı paradta aviasiia az körıngen siiaqty. Mūnyŋ sebebı nede dep oilaisyz?
– Resmi habarlaǧanda «27 tıkūşaq qatysyp jatyr» dep jariialady. Bıraq men 25 tıkūşaqty sanadym, bıraq özderı aitqandai 27 ūşaq körmedım. Al endı Reseidıŋ memlekettık jäne Qaruly küşterdıŋ tuyn alyp jüretın ūşaq bolmady. Menıŋ oiymşa, äskeri paradta ūşaqtyŋ az boluynyŋ ekı türlı sebebı bar. Bırınşı olar Mäskeudıŋ aspanyn qorǧauǧa jūmyldyryldy jäne ekınşı sebep Ukraina maidanyndaǧy nysandaryn qorǧady.
Al şyn mänınde eŋ basty sebep Putin aspannan şabuyl bola ma dep qoryqqan siiaqty. Paradta būǧan deiın belgılı bolǧan ärı senımdı ūşqyştar ūşty. Al basqa tıkūşaqtardy äskeri şeruge qospaǧan sekıldı. Nege deseŋız, ūşqyştardyŋ köŋıl-küiı ärtürlı boluy mümkın. Qauıp-qaterden saqtanaiyq dep böten ūşqyştardy ūşyrmaǧan sekıldı. Putinnıŋ özı me, joq älde qauıpsızdıgıne jauapty adamdar ma, köp tıkūşaqtyŋ ūşqanyna qarsy bolǧan sekıldı.
– Mäskeudegı parad kezınde «Ukraina tarapynan şabuyl bola ma?» degen boljam aitylyp edı. Ondai tosyn äreket baiqalmady ǧoi?
– Negızı Ukraina qandai da bır tosyn äreket jasasa, älemdık köşbasşy elderdıŋ saiasaty Kievke bailanysty özgerıp ketetın edı. Iаǧni Ukrainany qoldap otyrǧan AQŞ pen Europa elderınıŋ közqarasy özgeretının bılgen soŋ Kiev şabuyl jasaǧan joq.
Saiasi jaǧynan qarasaŋyz, Mäskeuge kelgen adamdardyŋ ışınde būǧan deiın paradqa kelıp jürgen TMD elderınıŋ basşylary tügel qatysqan sekıldı. Äzerbaijan men Gruziianyŋ basşylary jäne Baltyq elderınıŋ basşylary Mäskeuge kelgen joq. Europa memleketterınıŋ arasynan Serbiianyŋ prezidentı Aleksandr Vuchich keldı, al Slovakiianyŋ prezidentı Roberta Fiso «Belgısız jauynger» eskertkışıne kelemın» dep edı, sözınde tūrdy. Bıraq ol äskeri şeruge qatysa alǧan joq. Ony Baltyq memleketterı aspannan ötkızbegen soŋ Äzerbaijan arqyly ainalyp keluge mäjbür boldy.
Sondai-aq saltanatty jiynnan Muammar Kaddafidyŋ kezınde Liviianyŋ Qorǧanys ministrı bolǧan saiasatkerdı jäne Afrika şäne Şyǧys Aziia elderınıŋ keibır basşylaryn kördım. Bır qyzyǧy Venesuela prezidentı Nikolas Maduro saltanatty jiyn kezınde alaqanyn ysqylap, dūǧa oqyp otyrǧandai körındı.
Al saltanatty şeruge Qytai basşysy Si Szinpinnıŋ keluı Putin üşın öte maŋyzdy boldy. Sebebı atalǧan eldıŋ basşysy kelmese, Ukraina tarapynan şabuyl boluy äbden mümkın edı. Si Szinpinnıŋ özı kelgenı salmaqty arttyra tüstı. Şyny kerek, Qytai basşysy kelmese būl äskeri şerudıŋ anau aitqandai män-maǧynasy bolmas edı. Sebebı olardyŋ ışınde älemdık saiasatta orny bar ılıp alar ırı saiasatker bolǧan joq.
- Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
Serık Joldasbai
«Adyrna» ūlttyq portaly
