EKINŞI TARAU
İSLAM REFORMASY -QŪRAN
Ainalamyzda İslam dını atyna jasalyp jatqan türlı jabaiylyqtar men jamandyqtardy, aqyl men Qūranǧa qaişylyqtardy toqtatuymyz üşın jedeldı türde Haq dındı uaǧyzdap ūǧyndyruymyzdyŋ qanşalyqty maŋyzdy ekendıgıne bärımız kuämız. Būl körınısten mazasyz bolǧan Muhammed İqbal 1920'şy jyldary bylai degen: “Egerde bız mūsylman bolmaǧan halyqtarǧa İslam dınınıŋ ūly qasietter jüiesı bolǧandyǧyn körsetkımız kelse, olarǧa barlyǧynan būryn, bız mūsylmandardyŋ İslam dınıne laiyq ökıl bolmaǧandyǧymyzdy baiandauǧa mındettımız.” İqbaldan būrynyraq ömır sürgen Muhammed Abduh däl sondai aqiqatty özınıŋ sözderımen bylai aitady: “İslam degende oiǧa problemalar, daǧdarystar, küizelıster, tūiyqqa tıreluler kelse, būnyŋ sebepşısı İslam emes mūsylmandar. Būl ǧasyrda mūsylmandardyŋ Qūrannan basqa imamdary joq. Äzhär universitetınde oqytylyp jatqan nemese solarǧa ūqsas kıtaptar bola tūra būl ümmet aiaǧyna tūruy mümkın emes.Ümmettı aiaǧyna tūrǧyzatyn ruh ol alǧaşqy däuırlerde äkım bolǧan Qūran ruhy. Qūrannan tys är närse; Qūrandy bılu jäne ony ūstanudyŋ arasyna qoiylǧan böget bolyp sanalady.” Äigılı aqyn Muhammed Aqif bolsa būl jäitty bylai saraptaidy: “İslam dınınıŋ qainar būlaǧy Qūran bolsa onda İslam degen närsenıŋ käzırgı taŋda jer betınde joq ekendıgın aituymyz qajet. Sebebı käzırgı taŋda Qūran kökke qaita köterılıp jer betındegı,İslamnyŋ onymen (Qūranmen) eşqandai bailanysy qalmaǧan.” Professor İsmail Faruqi de bylai deidı: “İslam ne bügıngı mūsylmandardyŋ ıs äreketterı men amaldary emes, ne İslam tarihynyŋ anau nemese sonau däuırı emes, ne de İslam atynan jazylǧan ötırık kıtaptardyŋ tüsındırgenderı emes. İslam ol tek-Qūran.”
JÄDİDTIK QOZǦALYS POPULİSTIK QOZǦALYS EMES
Qalyŋ būqara halyq mūsylman oişyldaryna İslam atyna jasalyp jatqan sūmdyqtardy körıp, būlardyŋ toqtatyluyn qalap, İslam dınınıŋ ondai bolmaǧandyǧyn jūrtqa ūǧyndyrudy qalaidy. Alaida bızdıŋ qozǧalysymyz ondai populistık qozǧalys emes. Iаǧni būl qozǧalys, düiım halyqtyŋ mūsylman boluy üşın nemese halyqtyŋ İslamǧa jaqyndaulary üşın jasalǧan jarnama syndy qozǧalys emes. Būl qozǧalys, mūsylmandardyŋ bügıngı taŋda körsetıp jürgen jabaiylyqtary men aqyl-sanaǧa syimaityn sūmdyqtarynyŋ Allanyŋ dınınıŋ jalǧyz qainary Qūranǧa qaişy keletındıgın körsetu üşın qūrylǧan. Maqsatymyz adamdarǧa ūnaityn dındı jaŋadan qūru emes kerısınşe, Allanyŋ riza bolatyn dının qaita ornatu. Onsyzda, adamdardyŋ Qūrandy ūstanu nätijesınde adamdar oŋai, rahat, mol jaqsylyq pen tolerantty qamtityn jüiege ie bolady.
Ökınışke orai İslam dını bızge arab-parsy mädinetı arqyly jetkızıldı. Bügıngı taŋdaǧy äielge degen közqarasymyzdan, oraza, namazǧa deiın barlyq mäsele osy dästürdıŋ äserınde qalǧan. Sol üşın arabi dästürlık jüiege reforma jasaluy tiıs. Alaida būl reforma dınge jasalǧan reforma emes. Sebebı būl qozǧalystyŋ maqsaty dınnıŋ negızıne, qainaryna (Qūranǧa) qaita oralu. Allanyŋ dınıne reforma jasalmaidy. Sebebı adamdar Allanyŋ sözderın, ükımderın auystyra almaidy. Egerde bıreu bızge bır közqaras iaki bır ükım bıldırse “Būl pätuäŋdı qandai dälelge süiendıŋ” dep sūrauymyz qajet. Eger de pätuäsı Qūranǧa süienbeitın bolsa onda ükımı eşqandai dıni maŋyzdylyq bıldırmeidı.
Tūrarbek Qūsaiynov "Demos" QQ töraǧasy
