Mäjılıs deputaty Ermūrat Bapi elımızde Reseidıŋ äskeri-tarihi muzeiınıŋ filialynyŋ aşyluy töŋıregındegı jaǧdaidy synǧa alyp, Qazaqstanda Ūlttyq qaru-jaraq muzeiın aşudy ūsyndy, dep habarlaidy "Adyrna" ūlttyq portaly.
"Memlekettıŋ täuelsızdıgın beineleitın resmi rämızder – Tu, Eltaŋba jäne Änūrannan bölek, ūlttyq bolmysty aiqyndaityn qosymşa maŋyzdy nyşandar bar. Mysaly, Ūlttyq muzei, Ūlttyq akademiia, Ūlttyq kıtaphana, Ūlttyq teatr jäne t.b. Sol siiaqty jas ūrpaqty ata-baba erlıgı men otansüigıştık ruhynda tärbieleu, eldıŋ bıregeilıgın körsetetın ortalyq qalyptastyru maqsatynda bızge erekşe tanym orny qajet. Ol – Ūlttyq qaru-jaraq muzeiı nemese Ūlttyq qaru-jaraq palatasy boluy mümkın", - dedı Ermūrat Bapi deputattyq saualyn QR Premer-ministrı Oljas Bektenov pen Qorǧanys ministrı Ruslan Jaqsylyqovqa joldai otyryp.
Deputat mysal retınde Fransiiadaǧy Orta ǧasyrlardan berı kele jatqan Parij äskeri muzeiın, sondai-aq özge elderdıŋ täjıribesın keltırdı.
"Londondaǧy Koroldık qaru-jaraq palatasy men İmperiialyq äskeri muzei – britan ruhy men erlıgınıŋ aişyqty körınısı. Reseidegı Kremldıŋ qaru-jaraq palatasy älemge äigılı. Körşıles Özbekstanda Ämır Temır muzeiınıŋ bır bölıgı qaru-jaraqqa arnalǧan. Äzerbaijandaǧy Köşpendıler muzeiı türkı düniesınıŋ qaru-jaraq mädenietın nasihattau ortalyǧy sanalady. Al bızde, täuelsız Qazaqstanda ūlttyq boiauy bar qaru-jaraq muzeiı mülde joq. Bız – ǧūndar men saqtardan bastau alatyn türkı halyqtary qonystanǧan qūrlyqtyŋ däl ortasynda ömır sürıp jatqan qazaq halqy, ǧasyrlar boiǧy joryqtarda Ūly dalasyn saqtap qalǧan ūltpyz. Endeşe, nege bızde Ūlttyq qaru-jaraq muzeiı joq? Arbanyŋ aǧaş döŋgelegınen bastap, auyzdyq pen üzeŋgıge deiın – mūnyŋ bärı de qaru-jaraq mädenietınıŋ bır bölıgı", - dedı deputat.
Sondai-aq, ol qazaqtyŋ auyzşa mūrasynda jebenıŋ jasalǧan materialyna qarai ataular da erekşelengenın atap öttı.
"Sonymen qatar, tehnikalyq sipattamasyna qarai “saryja”, “sarsadaq”, “qandauyr sadaq”, “könsadaq”, “būqarjaq” siiaqty türlerı bolǧan. Al “saq eter”, “sılbı” degen ataularmen belgılı naiza, qylyş, şoqpar siiaqty qarulardyŋ bırneşe türı bar. Mysaly, Dospambet jyraudyŋ “Saqeter tidı sanyŋa, saqsyraŋ toldy qanyŋa” degen joldarynda aitylatyn “saq eterdıŋ” bırneşe ülgısı – nebärı üş bölmeden tūratyn aǧaiyndy şeberler – Külmentegılerdıŋ şaǧyn üi-muzeiınde saqtauly tūr. Batyrlardyŋ “aimauyt sauyt”, “köbe sauyt”, “qandy köbe”, “kebenek”, “torǧaiköz” siiaqty qaru-jaraq kiımderınıŋ de köptegen türı bolǧan. Aityp ötken ataularymnyŋ köpşılıgı özbekstandyq Ämır Temır muzeiınde de, äzerbaijandyq köşpendıler muzeiınde de joq. Endeşe, “Būlar qaida qaldy?”, “Qazaq jauyngerlerınıŋ köne qarularyn qaidan tabamyz?” degen zaŋdy sūraq tuyndaidy. Jauaby daiyn! Külmentegı aǧaiyndylary jyldar boiy qazaqtyŋ qaru-jaraq mädenietın zerttep, Qazan, Mäskeu, Peterbor arhivterı men muzeilerın aralap, qajettı barlyq derekterdı jinaǧan", - dedı Bapi.
Ol sonymen bırge keŋestık kezeŋdegı äskeri tehnikaǧa da toqtaldy.
"Ekınşı düniejüzılık soǧys kezınde aty aŋyzǧa ainalǧan qazaq baluany Qajymūqan Mūŋaitpasov öz qarjysyna T-34 tankın jasap, maidanǧa syiǧa tartqan. Sol sekıldı Qaraǧandylyq qyzdar otyrǧan tankı de qaru-jaraq muzeiınıŋ qūndy eksponatyna ainalar edı. Keiıngı Auǧan soǧysynda aty äigılı “Qara maior” Boris Kerımbaev küzetken “Şilka” zenittık pulemetı, Keŋes Odaǧynyŋ Batyry Nikolai Krimionyştyŋ AK-74 avtomaty men leitenant Serjan Qazaqbaevtyŋ jauǧa şapqan kezde alǧan, “Batyr” ataǧynyŋ ornyna Qyzyl Jūldyz ordenı berılgen tapanşasy da muzei söresınde tūruǧa laiyq. Qazaqta “Özınıkı joq el – özgeden qalǧanǧa täueldı bolady” degen söz bar. Jaqynda elımızde Reseidıŋ äskeri-tarihi muzeiınıŋ filialy aşyldy. Būl ne qajettılık sonşalyq?" - dedı deputat.
Ol ūlttyq müdde men egemendık jaily mäselelerdı tek bilıkke telu – qoǧamda beleŋ alyp kele jatqan jaman ürdıs ekenın aitty
"Qazaqstanda şeteldık äskeri muzeidıŋ aşyluy öz elınıŋ patrioty sanaityn azamattardyŋ jaǧymsyz reaksiiasyn tuǧyzyp, Prezident Qasym-Jomart Toqaev pen Parlament deputattaryna synnyŋ qarşa jauuyna sebep boldy. Alaida mūndai qoǧamdyq dürbeleŋ bızge kerek pe edı? Qazır körşı eldermen geosaiasi ahual teŋselıp tūrǧan tūsta, būl muzeidıŋ aşylu qajettılıgı qaidan tudy? Osy sūraqtar negızınde Qazaqstanda Ūlttyq qaru-jaraq muzeiın aşu mümkındıgın qarastyrularyŋyzdy jäne deputattarǧa naqty ärı däleldı jauap beruıŋızdı sūraimyn. Būl jauap Resei muzeiı ainalasynda tuyndaǧan negızsız qoǧamdyq kerneudı azaituǧa sep bolady dep senemın", - dep qorytyndylady Ermūrat Bapi.
Būǧan deiın Astana qalasynda Reseidıŋ äskeri-tarihi qoǧamynyŋ (RÄTQ) ökıldıgı aşylǧany turaly jazǧan edık.
