Ardaq İsataeva: Ūlttyq öner eşqaşan şou-industriia bola almaidy

Bügıngıdei jahandanu däuırınde ūlttyq qūndy­lyq­tarymyzdy qaima­ǧyn būzbaǧan qalpy erteŋ­gı ūrpaqqa qalai jal­ǧas­tyra alamyz? Şou-industriianyŋ mehanizm­derımen ūlttyq önerdı damytu qanşalyqty mümkın? Dästürlı änşı, ūstaz Ardaq İsataevamen äŋgımemız osy töŋırekte örbıdı. 

– Ardaq, dästürlı öner mäselelerı turaly az aitylyp jürgen joq. Dei tūrǧanmen de, sız qalai oilaisyz, bız sonyŋ narqyn, parqyn, tıptı qadırın, şyn mänısınde, jete baǧalai alyp jürmız be?
– Ūlttyq önerdıŋ qūndylyǧynyŋ özı – onyŋ jadaǧai, tym qarabaiyr köz­qarastan biık tūratyndyǧynda. Ol – myŋ­daǧan jyldar boiy äbden sūryptalyp, ömırdıŋ de, änşılerdıŋ de tezınen, synynan äbden ötken dünie. Onyŋ narqyn tek mamandar ǧana, önerdı jasaityn naǧyz tūlǧalar ǧana belgıleidı. Sondyqtan da ol biık tūrady. Bır quanatynymyz – bızdıŋ dästürlı önerımız bolsyn, meilı ädebietımız ben mädenietımız bolsyn, özınıŋ bai qalpynda saqtalyp qalǧan. Al köptegen Europa elderı özınıŋ dästürlı muzykasynan aiyrylyp qalǧan. Bız sol köneden tamyry üzıl­mei kele jatqan qūndylyqtarymyzdy bü­gıngı uaqytta nege laiyqty därejede nasi­hattai almai otyrmyz? Oǧan nege memlekettık deŋgeide köŋıl bölınbeidı?

Mysaly, soŋǧy uaqyttarda bolyp jürgen ükımettık konsertterde dästürlı muzykaǧa salǧyrt qaraidy. Şetelderden qonaqtar şaqyrylatyn sondai ırı şaralarda halyq änderı, küilerı tolyqtai oryndalmaidy. Mysaly, Mosarttyŋ, Bethoven, Bahtyŋ bır şyǧarmasyn alyp, jartysyn bölıp tastasaŋ, onyŋ ne mänı qalady? Sol siiaqty Bırjannyŋ, Aqannyŋ, Jaiau Mūsanyŋ än­derı üzıp-jūlyp oryndauǧa kele me? Soǧan qaramastan, bız ännıŋ, küidıŋ mänıne maŋyz beruden görı şou jaǧyna köbırek bet būryp kettık.

Esesıne, dästürlı ännıŋ Arqa, Batys, Jetısu, Syr boiy, Maŋǧystau mek­tep­terınıŋ ärqaisysynan bır-bır änşı şy­ǧaryp, dästürlı muzykamyzdyŋ joǧary deŋgeide ekenın körsetkenımız jön bolmas pa edı? Sondai-aq telearnalarymyzda dästürlı önerge arnalǧan baǧdarlamalar joqtyŋ qasy deuge bolady. Tıptı körermen köŋılıne jol tapqan habarlardyŋ özın ıske alǧysyz etıp, «jaŋaruymyz kerek, ondai baǧdarlamalardy jasaǧan künde de qazırgı zamanǧa laiyqtap jasau kerek» degen köz­qarastar bar. Bıraq talai ǧasyrlar boiy özınıŋ taza qalpyn saqtap jetken mar­jandai düniele­rımızdı bız endı zamannyŋ talaby sondai eken dep nege özgertuımız kerek?

– Änşıler qauymynyŋ jappai estradaǧa elıguınıŋ özı de sol «qazırgı zamanǧa laiyqtap jasau kerek» degen talaptan tuyndap jatyr emes pe?

– Ol ras. Tıptı ūlttyq däs­türdegı änşılerdıŋ özı mäj­bürlıkten estradamen än salatyn boldy. Qarap tūr­sa­ŋyz, bızde halyqtyq sipat alyp ketken neşe myŋ än bar! Dü­nie­jüzındegı bırde-bır halyqta mūn­şama än joq! Ke­zınde A.Za­ta­evich, B.Er­za­kovich siiaqty bas­qa da halyq­tardyŋ mu­zy­ka­tanuşylary qazaq änın zerttei kele: «Būl – ne de­gen ūşy-qi­yrsyz bailyq!» dep taŋǧal­ǧany belgılı. Bylaişa aitqan­da, muzykanyŋ, ännıŋ qūdıretın bıletın bız siiaq­ty halyq jer betınde kem­de-kem. Sol ınju-marjan­dai änderımızdı būrma­lauǧa tiıspız be? Ökınışke qarai, bız ūlttyq qūndy­lyq­tarymyzdy öz däre­jesınde nasihattai almai otyrmyz. Jalpy, mūny bükıl elge nasihattap, tüsındıru de qiyn. Mysaly, bır ǧana halyq änınıŋ özınde qanşama oram, qanşama iırım bar! Tek tamyrynda ūlt­tyq önerdıŋ dänı barlar ǧana bolmasa, mūny qa­rapaiym tyŋdar­man­nyŋ ūǧa qoiuy da neǧaibyl. Sol üşın dästürlı önerdı ba­la­nyŋ sanasyna sıŋıru mektep qabyrǧa­synan bastaluy kerek jäne būl memlekettık tūrǧyda bılım standartyna kıruı tiıs. Öitkenı halyq änınıŋ bolaşaq tyŋdar­mandary solar bolmaq. Qarapaiym ha­lyq­tyŋ halyq änın tüsınuı, qabyldauy qiyn bolyp otyrǧany da – olardyŋ däs­türlı önermen bala kezınen susyndap öspegendıgınen.

– Endı osyndai jaǧdaida dästürlı muzykamyzdy qalai saqtaimyz? Ony tyŋdarmanǧa qalai jetkızemız?

– Būǧan tek qana qoldau qajet. Al şou-industriia mehanizmderınıŋ ūlttyq önerdı damytuǧa tigızetın paidasynan görı ziiany köbırek. Sebebı ūlttyq önerdı erıksız bolsa da, estradanyŋ tılınde söiletemın deseŋ, estradanyŋ taktısıne saluyŋ kerek. Äitpese söilemeidı. Nemese estradany būryp äkelıp ūlttyq önerdı küşeitetındei düniege alyp keluıŋ kerek. Jalpy, şou-industriianyŋ mehanizmderımen ūlttyq önerdı damytu qiyn. Mysaly, ūlttyq önerdı zamanaui täsıldermen nasihattaimyz dep ärtürlı janrda, stilde oryndap jürgender bar. Degenmen sondaǧy oinalyp jatqan än iırımderı men küi saryndary būzyldy ma, būzyldy. Än men küi – adamdy oiǧa, sonau tereŋdegı ǧasyrlarǧa jeteleitın mäŋgılık dünie. Ony aparyp taktıge, estrada men rok stilıne salǧannan keiın ne bolady? Bylai qarap otyrsaŋ, olar dästürlı önerdı şou-bizneske apardy. Alaida sodan ūlttyq öner ūtty ma, ūtyldy ma? Dästürlı önerımızdıŋ tūǧyry sodan biıktedı me, tömendedı me? Mäsele – osynda. Ekınşı bır närse – ūlttyq önerdıŋ bükıl dünielerı bügıngı estradanyŋ, şou-biznestıŋ tetıkterıne sai kele me?

Mysaly, «Köbık şaşqandy» estradaǧa sala alasyŋ ba, fortepianomen oinai alasyŋ ba? Nemese Jarylǧapberdınıŋ «Şamasyn» estradamen aita alasyŋ ba? «Şamaŋa qara» dep ännıŋ özı-aq aityp tūrǧan joq pa?! Iаǧni būl – bızdıŋ erekşelıgımız.

Jalpy, ūlttyq önerdıŋ özınıŋ damu joldary bar. Būl – tūlǧalyq öner. Mūny myŋdar emes, bırler ǧana ılgerı damytady. Suyrylyp şyqqandar ǧana körsete ala­dy. Äitpese sol keşegı Bırjandar men Aq­an­dardyŋ qasynda basqa änşıler bolǧan joq deisız be? Boldy. Bıraq tūlǧa bolǧannan keiın Bırjannyŋ, Aqannyŋ aty qaldy da, basqalar ūmyt boldy. Qazır de myŋdaǧan änşı şyǧyp jür. Bıraq şyndap qarasaŋ, naǧyz talant ielerı sausaqpen sanarlyqtai ǧana.

Ūlttyq öner eşqaşan şou-industriia bola almaidy, ol – tūlǧalyq öner. Tūl­ǧalyq öner biık deŋgeide bolǧanda ǧana ūlttyq qūndylyq bolady jäne onyŋ baǧa jetpes narqy bolady. Sondyqtan ūlttyq qūndylyqtarymyzdy ömırşeŋ etemız desek, ony şou-bizneske, şou-industriiaǧa ainaldyrudy emes, qaimaǧyn būzbaǧan qalpynda nasihattap, memlekettık deŋ­geide qoldau körsetken abzal.

Qūralai QOŊYR, «Alaş ainasy».