«Sazgennıŋ» sazy halyqty 30 jyl boiy äldilep keledı

Qazaqtyŋ köne muzykalyq aspaptaryn jaŋǧyrtyp, dästürlı muzykalyq mūralarymyzdy damytuda «Sazgen» folklorlyq-etnografiialyq ansamblınıŋ alatyn orny erekşe. «Sazgen» ansamblı professor Bolat Sarybaev zerttep tapqan jetıgen, şerter, sazsyrnai tärızdı köne muzykalyq aspaptardy alǧaşqy nasihattauşy jäne qazaqtyŋ türkı düniesınen jetken köne muzyka saryndaryn därıpteuşı retınde de halqymyzǧa tanymal. Ansambldıŋ qūrylǧanyna biyl 30 jyl. Mereilı merekege bailanysty «Sazgen» ansamblınıŋ alǧaşqy körkemdık jetekşısı Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen öner qairatkerı, «Qūrmet» ordenınıŋ iegerı, Qazaqstan Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı Jarqyn Şäkerımnen alǧaşqy öner ūjymyn qalai ūiymdastyrǧany jaily aitudy ötınıp, äŋgımege tartqan edık. – Jarqyn aǧa, äŋgımemızdı oida jürgen ortaq saualdan bastasaq dep em. Osy künderdegı qazaq muzykasynyŋ nasihattaluy jaily muzyka zertteuşı retınde qysqaşa baǧamyŋyz qandai? – Eŋ ökınıştısı – qala mädenietı men şalǧai auyl mädenietınıŋ arasy alşaqtap kettı. Bır kezderı teledidarda «Auyl öner­paz­dary», «El ışı – öner kenışı», «Halyq – talant qainary», «Halyq teatrlary» de­gen halyq önerpazdaryn tanytatyn ha­bar­lar boluşy edı. Būl künderde osylardyŋ bırde-bırı saqtalmai otyr. Auyl mä­de­nie­tıne köŋıl böletın arnaiy merzımdı bas­pasözder de joq. Bolat Sarybaev zerttep tapqan būǧyşaq, kernei, jelbuaz tärızdı muzykalyq aspaptardy keŋınen paidalana almai otyrmyz. Älı künge deiın tele­ar­na­larda estradalyq muzyka 90 paiyz na­si­hat­taluda, al qazaqtyŋ özıne ǧana tän, däs­türlı ūlttyq muzykasy 10 paiyz ǧana na­si­hattalu üstınde. Körşı elderde fo­no­gram­maǧa süienıp än oryndauǧa tyiym sa­lynsa, bızdıŋ elde fonogrammamen än oryn­dau däuırlep tūr. Osynyŋ bärı de hal­qymyzdyŋ özıne ǧana tän töl muzyka mä­denietımızdıŋ nasihattaluyndaǧy prob­le­malar dep sanaimyn. – Endı äŋgımemızdıŋ negızgı arqauyna kö­şeiık. «Sazgen» ansamblın ūiym­das­tyrǧanyŋyz jaily aitsaŋyz. – «Sazgen» folklorlyq-etno­gra­fiia­lyq ansamblı Respublikalyq halyq muzyka aspaptary mūrajaiy şaŋyraq kötergende, mū­rajai qyzmetkerlerınıŋ küşımen ūiym­dasqan bolatyn. 1980 jyldyŋ 1 tamyz künı Qazaq KSR Ministrler Keŋesınıŋ mū­ra­jaidy ūiymdastyru jönındegı № 358 jarlyǧy şyqty. Osyǧan bailanysty Qazaq KSR Mädeniet ministrlıgınde ar­naiy şeşım qabyldanyp, onyŋ di­rek­tor­ly­ǧyna laiyqty maman ızdegende, köp ışı­nen direktor bolatyn adam men bolyp şyǧyppyn. Menı qolymnan jetektegendei ministrdıŋ aldyna aparyp tanystyrǧan ministrdıŋ orynbasary Özbekälı Jänı­be­kov pen belgılı muzyka mamany, professor Bo­lat Sarybaev boldy. Köp keşıkpei Qazaq KSR mädeniet mi­nistrı, belgılı qoǧam qairatkerı Jeksenbek Erkımbekovtıŋ qolymen bekıtılgen 1980 jyldyŋ 4 qyrküiek küngı № 556 būi­ry­ǧymen şaŋyraq kötergen Respublikalyq m­u­zyka aspaptary mūrajaiynyŋ tūŋǧyş direktory bolyp taǧaiyndaldym. 1980 jyly mūrajaidy ūiymdastyru ba­rysynda Özaǧaŋ – Özbekälı Jänıbekov: «Muzykalyq aspaptar bosqa ılınıp tūr­ma­syn, eskılıktı ünderdı halyqqa estırtıŋder, jet­kızıŋder», – dep mūrajai qyzmet­ker­le­rınıŋ küşımen «Sazgen» ansamblın ūiym­dastyruǧa tapsyrma berıp, maǧan mūrajai basşylyǧymen qosa ansambldıŋ kör­kemdık jetekşılıgın de jüktedı. Mūra­jaidy aşu daiyndyǧymyz 1980 jyldyŋ qoŋyr küzınen 1981 jyldyŋ köktemıne deiın so­zyl­dy. 1981 jyldyŋ 24 säuır künı Res­pub­li­kalyq halyq muzyka aspaptary mū­ra­jaiy aşyldy. Köp keşıkpei Sary­baev ül­gısındegı ansamblder Respublika köle­mın­de keŋınen qanat jaia bastady. Mäselen, «Jetıgen», «Aigül», «Ǧasyrlar per­nesı» t.b. ansamblder Sarybaev tap­qan muzykalyq aspaptardy paidalandy. 1974 jyly Tor­ǧai oblystyq partiia ko­mi­tetınıŋ hatşysy qyzmetınde jürgen Özbekälı Jänıbekov konservatoriia bıtırgen jas maman Qaiyr­jan Maqanovqa Bolat Sarybaev zerttegen as­paptardy paidalana otyryp, «Şerter» ansamblın ūiym­das­ty­ru­dy jüktedı. «Şer­ter» ansamblı de qazaq mu­zykasyn aidai älemge tanytqany bel­gılı.  Bolat SARYBAEV  Özbekälı JÄNIBEKOV  Respublikalyq halyq muzyka aspaptary mūrajaiy – «Sazgen» ansamblın halyq qalai qabyldady? – Negızınen, konsertterımızdı mūra­jai­dy qyzyqtauǧa kelgen, alys-jaqyn şetel­dık qonaqtarǧa arnap jürdık. Ülken sah­na­lar­da da arnaiy konsertter bergen kez­derımız boldy. «Sazgen» ansamblı şyn mänınde alǧaşqy qadamynan-aq, osylai­şa, el süiıspenşılıgıne bölendı. Sol kezdegı ja­­ryqqa şyqqan maqalalar būl oiymdy däleldeidı. – «Sazgennıŋ» alǧaşqy müşelerı jaily atai ketseŋız. – Men jūmysqa qabyldaǧan qyz­met­ker­ler ışınde Erlan Quandyqovtan basqa kon­servatoriialyq joǧary bılımı bar muzyka mamany joq edı. Sondyqtan da ansam­bldı ūiymdastyru barysynda küi­lerdı oryndaudyŋ qarapaiym türı, uni­sondyq ülgısın taŋdap aldyq. Osy ün­destıkte köne muzykalyq aspaptar ünı kö­rermenderge täp-täuır erekşe äser ettı. Onyŋ üstıne at jalyn tartyp mıngen, ja­lyn­daǧan jas, sirek kezdesetın talant iesı, küişı Talasbek Äsemqūlovty Şūbar­tau­dan Özbekälı Jänıbekovke aityp jürıp arnaiy şaqyrǧan bolatynmyn.

Sonymen küişı Talasbek Äsemqūlov, qo­byzda ärı sazgende oryndauşy Erlan Quan­dyqov, änşı Maira Ysqaqova, syr­nai­şy Zäbirä Jäkışeva, jetıgen men tūiaq­tasta oryn­daityn Säule Boranbaeva, bişı Botagöz Qūs­panova, dabyl men sy­byz­ǧyda oryn­dau­şy häm muzykalyq as­pap­tar ja­sau­dyŋ şe­berı Orazǧazy Bei­sen­baev, je­tıgen men syl­dyrmaqta oryn­dau­şy Küländä Ai­tova, änşı Qo­jahmet Mūsabekov, şaŋ­qobyzda oryn­daityn Zül­fiia Mol­da­ǧa­ri­nova, ansam­bldıŋ al­ǧaş­qy jürgızuşısı Roza Kan tärızdı talantty qyz-jıgıtterdı mū­ra­jaidyŋ tūŋǧyş di­rek­tory retınde öz qo­lymmen būiryq berıp, jūmysqa qa­byl­da­dym.

Mūrajaidyŋ uy­ǧyn köterısken al­ǧaşqy qarlyǧaştary jä­ne «Sazgen» an­sam­b­lınıŋ eŋ alǧaşqy mü­şelerı, mıne, osy atalǧandar sana­la­dy. – Ansambldıŋ şyǧarmaşylyq baǧ­darlamasy men konserttık kiımderı jaily da tılge tiek ete ketseŋız. – Konsert baǧdarlamasy men oryn­dau­şylardyŋ kiım ülgılerın Özaǧaŋ özı tıkelei qadaǧalap, qol ūşyn berıp otyrdy. Özaǧaŋnyŋ däleldemelerı boiynşa men 1980 jyldyŋ 21 qazan küngı KazTO ön­dı­rıs­tık kombinatynyŋ direktory N.A.Ne­haen­ko myrzanyŋ atyna hat jol­da­dym. Köp keşıkpei kiım ülgılerı de tıgıldı. «Saz­gen» folklorlyq-etnografiialyq an­sam­blı osylaişa şaŋyraq köterdı. – «Sazgen» ansamblınıŋ bügıngı jal­ǧas­tyruşylary jaily aitar oiyŋyz bar ma? – Būl oraida oiǧa ekı pıkır oralady. Äuelgısı – 1980 jyly şaŋyraq kö­ter­gen Respublikalyq halyq muzyka as­pap­ta­ry mūrajaiyna, 1990 jyly Qazaq KSR ükımetınıŋ 11 nauryzdaǧy №104 jar­ly­ǧy­men halyq kompozitory Yqylas Düken­ūlynyŋ esımı berılıp, endıgı jerde Yqylys atyn­daǧy Halyq muzyka aspaptary mūra­jaiy ataldy. Ekınşısı – 1981 jyly mūrajai şa­ŋy­ra­ǧynda ūiymdasqan «Sazgen» ansamblı 2003 jyldan bastap «Sazgen sazy» ataldy. Sony­men mūrajaidyŋ  da «Sazgennıŋ» de ataulary özgerdı. Al HH ǧasyrda qazaq as­paptanu ǧy­ly­mynyŋ negızın salǧan Ahmet Jūbanovtyŋ jo­lyn jalǧastyruşy Bolat Sarybaevty, mū­rajailardy, ansam­bl­der­dı ūiym­das­tyruǧa ūiytqy bolǧan Öz­bek­älı Jänıbekovtı, «Şerter» ansam­b­lı­nıŋ alǧaşqy körkemdık jetekşısı Qaiyr­jan Maqanovty, osy sūh­bat­qa qatysuşy menıŋ de «Sazgen» ansam­b­lı­nıŋ tūŋǧyş körkemdık jetekşısı, mū­ra­jai­dyŋ tūŋǧyş direktory bolǧanymdy jazu bü­gıngı jas ūrpaqtyŋ enşısınde dep oilai­myn. – Jarqyn aǧa, äŋgımeŋızge raqmet!

---

Aǧanas TORAIǦYRŪLY