Qazaqtyń kóne mýzykalyq aspaptaryn jańǵyrtyp, dástúrli mýzykalyq muralarymyzdy damytýda «Sazgen» folklorlyq-etnografııalyq ansambliniń alatyn orny erekshe. «Sazgen» ansambli professor Bolat Sarybaev zerttep tapqan jetigen, sherter, sazsyrnaı tárizdi kóne mýzykalyq aspaptardy alǵashqy nasıhattaýshy jáne qazaqtyń túrki dúnıesinen jetken kóne mýzyka saryndaryn dáripteýshi retinde de halqymyzǵa tanymal. Ansambldiń qurylǵanyna bıyl 30 jyl. Mereıli merekege baılanysty «Sazgen» ansambliniń alǵashqy kórkemdik jetekshisi Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, «Qurmet» ordeniniń ıegeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi Jarqyn Shákerimnen alǵashqy óner ujymyn qalaı uıymdastyrǵany jaıly aıtýdy ótinip, áńgimege tartqan edik.
– Jarqyn aǵa, áńgimemizdi oıda júrgen ortaq saýaldan bastasaq dep em. Osy kúnderdegi qazaq mýzykasynyń nasıhattalýy jaıly mýzyka zertteýshi retinde qysqasha baǵamyńyz qandaı?
– Eń ókinishtisi – qala mádenıeti men shalǵaı aýyl mádenıetiniń arasy alshaqtap ketti. Bir kezderi teledıdarda «Aýyl ónerpazdary», «El ishi – óner kenishi», «Halyq – talant qaınary», «Halyq teatrlary» degen halyq ónerpazdaryn tanytatyn habarlar bolýshy edi. Bul kúnderde osylardyń birde-biri saqtalmaı otyr. Aýyl mádenıetine kóńil bóletin arnaıy merzimdi baspasózder de joq. Bolat Sarybaev zerttep tapqan buǵyshaq, kerneı, jelbýaz tárizdi mýzykalyq aspaptardy keńinen paıdalana almaı otyrmyz. Áli kúnge deıin telearnalarda estradalyq mýzyka 90 paıyz nasıhattalýda, al qazaqtyń ózine ǵana tán, dástúrli ulttyq mýzykasy 10 paıyz ǵana nasıhattalý ústinde. Kórshi elderde fonogrammaǵa súıenip án oryndaýǵa tyıym salynsa, bizdiń elde fonogrammamen án oryndaý dáýirlep tur. Osynyń bári de halqymyzdyń ózine ǵana tán tól mýzyka mádenıetimizdiń nasıhattalýyndaǵy problemalar dep sanaımyn.
– Endi áńgimemizdiń negizgi arqaýyna kósheıik. «Sazgen» ansamblin uıymdastyrǵanyńyz jaıly aıtsańyz.
– «Sazgen» folklorlyq-etnografııalyq ansambli Respýblıkalyq halyq mýzyka aspaptary murajaıy shańyraq kótergende, murajaı qyzmetkerleriniń kúshimen uıymdasqan bolatyn. 1980 jyldyń 1 tamyz kúni Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń murajaıdy uıymdastyrý jónindegi № 358 jarlyǵy shyqty. Osyǵan baılanysty Qazaq KSR Mádenıet mınıstrliginde arnaıy sheshim qabyldanyp, onyń dırektorlyǵyna laıyqty maman izdegende, kóp ishinen dırektor bolatyn adam men bolyp shyǵyppyn. Meni qolymnan jetektegendeı mınıstrdiń aldyna aparyp tanystyrǵan mınıstrdiń orynbasary Ózbekáli Jánibekov pen belgili mýzyka mamany, professor Bolat Sarybaev boldy. Kóp keshikpeı Qazaq KSR mádenıet mınıstri, belgili qoǵam qaıratkeri Jeksenbek Erkimbekovtiń qolymen bekitilgen 1980 jyldyń 4 qyrkúıek kúngi № 556 buıryǵymen shańyraq kótergen Respýblıkalyq mýzyka aspaptary murajaıynyń tuńǵysh dırektory bolyp taǵaıyndaldym. 1980 jyly murajaıdy uıymdastyrý barysynda Ózaǵań – Ózbekáli Jánibekov: «Mýzykalyq aspaptar bosqa ilinip turmasyn, eskilikti únderdi halyqqa estirtińder, jetkizińder», – dep murajaı qyzmetkerleriniń kúshimen «Sazgen» ansamblin uıymdastyrýǵa tapsyrma berip, maǵan murajaı basshylyǵymen qosa ansambldiń kórkemdik jetekshiligin de júktedi. Murajaıdy ashý daıyndyǵymyz 1980 jyldyń qońyr kúzinen 1981 jyldyń kóktemine deıin sozyldy. 1981 jyldyń 24 sáýir kúni Respýblıkalyq halyq mýzyka aspaptary murajaıy ashyldy. Kóp keshikpeı Sarybaev úlgisindegi ansamblder Respýblıka kóleminde keńinen qanat jaıa bastady. Máselen, «Jetigen», «Aıgúl», «Ǵasyrlar pernesi» t.b. ansamblder Sarybaev tapqan mýzykalyq aspaptardy paıdalandy. 1974 jyly Torǵaı oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy qyzmetinde júrgen Ózbekáli Jánibekov konservatorııa bitirgen jas maman Qaıyrjan Maqanovqa Bolat Sarybaev zerttegen aspaptardy paıdalana otyryp, «Sherter» ansamblin uıymdastyrýdy júktedi. «Sherter» ansambli de qazaq mýzykasyn aıdaı álemge tanytqany belgili.
Bolat SARYBAEV
Ózbekáli JÁNIBEKOV
Respýblıkalyq halyq mýzyka aspaptary murajaıy
– «Sazgen» ansamblin halyq qalaı qabyldady?
– Negizinen, konertterimizdi murajaıdy qyzyqtaýǵa kelgen, alys-jaqyn sheteldik qonaqtarǵa arnap júrdik. Úlken sahnalarda da arnaıy konertter bergen kezderimiz boldy. «Sazgen» ansambli shyn máninde alǵashqy qadamynan-aq, osylaısha, el súıispenshiligine bólendi. Sol kezdegi jaryqqa shyqqan maqalalar bul oıymdy dáleldeıdi.
– «Sazgenniń» alǵashqy músheleri jaıly ataı ketseńiz.
– Men jumysqa qabyldaǵan qyzmetkerler ishinde Erlan Qýandyqovtan basqa konservatorııalyq joǵary bilimi bar mýzyka mamany joq edi. Sondyqtan da ansambldi uıymdastyrý barysynda kúılerdi oryndaýdyń qarapaıym túri, ýnısondyq úlgisin tańdap aldyq. Osy úndestikte kóne mýzykalyq aspaptar úni kórermenderge táp-táýir erekshe áser etti. Onyń ústine at jalyn tartyp mingen, jalyndaǵan jas, sırek kezdesetin talant ıesi, kúıshi Talasbek Ásemqulovty Shubartaýdan Ózbekáli Jánibekovke aıtyp júrip arnaıy shaqyrǵan bolatynmyn.
Sonymen kúıshi Talasbek Ásemqulov, qobyzda ári sazgende oryndaýshy Erlan Qýandyqov, ánshi Maıra Ysqaqova, syrnaıshy Zábırá Jákisheva, jetigen men tuıaqtasta oryndaıtyn Sáýle Boranbaeva, bıshi Botagóz Quspanova, dabyl men sybyzǵyda oryndaýshy hám mýzykalyq aspaptar jasaýdyń sheberi Orazǵazy Beısenbaev, jetigen men syldyrmaqta oryndaýshy Kúlándá Aıtova, ánshi Qojahmet Musabekov, shańqobyzda oryndaıtyn Zúlfııa Moldaǵarınova, ansambldiń alǵashqy júrgizýshisi Roza Kan tárizdi talantty qyz-jigitterdi murajaıdyń tuńǵysh dırektory retinde óz qolymmen buıryq berip, jumysqa qabyldadym.
Murajaıdyń ýyǵyn kóterisken alǵashqy qarlyǵashtary jáne «Sazgen» ansambliniń eń alǵashqy músheleri, mine, osy atalǵandar sanalady.
– Ansambldiń shyǵarmashylyq baǵdarlamasy men konerttik kıimderi jaıly da tilge tıek ete ketseńiz.
– Konert baǵdarlamasy men oryndaýshylardyń kıim úlgilerin Ózaǵań ózi tikeleı qadaǵalap, qol ushyn berip otyrdy. Ózaǵańnyń dáleldemeleri boıynsha men 1980 jyldyń 21 qazan kúngi KazTO óndiristik kombınatynyń dırektory N.A.Nehaenko myrzanyń atyna hat joldadym. Kóp keshikpeı kıim úlgileri de tigildi. «Sazgen» folklorlyq-etnografııalyq ansambli osylaısha shańyraq kóterdi.
– «Sazgen» ansambliniń búgingi jalǵastyrýshylary jaıly aıtar oıyńyz bar ma?
– Bul oraıda oıǵa eki pikir oralady. Áýelgisi – 1980 jyly shańyraq kótergen Respýblıkalyq halyq mýzyka aspaptary murajaıyna, 1990 jyly Qazaq KSR úkimetiniń 11 naýryzdaǵy №104 jarlyǵymen halyq kompozıtory Yqylas Dúkenulynyń esimi berilip, endigi jerde Yqylys atyndaǵy Halyq mýzyka aspaptary murajaıy ataldy. Ekinshisi – 1981 jyly murajaı shańyraǵynda uıymdasqan «Sazgen» ansambli 2003 jyldan bastap «Sazgen sazy» ataldy. Sonymen murajaıdyń da «Sazgenniń» de ataýlary ózgerdi. Al HH ǵasyrda qazaq aspaptaný ǵylymynyń negizin salǵan Ahmet Jubanovtyń jolyn jalǵastyrýshy Bolat Sarybaevty, murajaılardy, ansamblderdi uıymdastyrýǵa uıytqy bolǵan Ózbekáli Jánibekovti, «Sherter» ansambliniń alǵashqy kórkemdik jetekshisi Qaıyrjan Maqanovty, osy suhbatqa qatysýshy meniń de «Sazgen» ansambliniń tuńǵysh kórkemdik jetekshisi, murajaıdyń tuńǵysh dırektory bolǵanymdy jazý búgingi jas urpaqtyń enshisinde dep oılaımyn.
– Jarqyn aǵa, áńgimeńizge raqmet!
Aǵanas TORAIǴYRULY
