– Esımde, osydan bırşama jyldar būryn ekeumız sūhbattasqanda, «endı men eldegı eşbır än baiqauyna qatyspaimyn, tek halyqaralyq baiqauda elımnıŋ namysyn qorǧaimyn, būiyrsa» degen bolatynsyz. Osy sözıŋız qabyl bolǧandai, şynynda da, bügın küllı qazaq üşın küi atasy Qūrmanǧazy elı Astrahannan bas jüldemen oralyp otyrsyz. Elaralyq tūŋǧyş baiqaudan alǧan äserıŋız qalai?
– Juyrda Reseidıŋ Astrahan qalasynda ötken «Golosa Zolotyh stepei» dep atalatyn III Halyqaralyq ūlttyq änder baiqauyna qatysyp, oljaly oraldym. Baiqau ekı türlı synda, iaǧni ansambldık oryndauşylar men jeke oryndauşylar arasynda öttı. Barlyǧyn jiyp kelgende bas-aiaǧy 40-qa juyq ūlt ökılderı öz elderınıŋ, öz ūltynyŋ önerın alyp keldı. Baiqau şartynyŋ özı sondai — bırınşı jäne ekınşı bölımınde de özıŋnıŋ baiyrǧy ūlttyq änıŋdı ortaǧa salasyŋ.
Baiqau öte joǧary deŋgeide öttı, ädılqazylardyŋ özı halyqaralyq därejede: Vena, Polşa, Ukraina, Vengriia t.b. elderdıŋ esımderı älemge äigılı önertanuşy, änşı, öner zertteuşılerı boldy. Ümıtkerler de osal emes. Negızı, bır baiqaǧanym eldegı baiqaudaǧydan erekşelıgı – özge elde bolǧannan keiın saǧan qoiatyn talap ta ekı ese joǧary bolady eken. Al Astrahan jūrtynyŋ ändı, önerdı baǧalap, qadırleuı maǧan sondai qatty ūnap, ülken oi saldy. Nege? Sebebı onda alystan än estıgennen kım de bolsa toqtai qalyp tyŋdap, sol än bıtpeiınşe otyrǧan ornynan tūryp ketpeidı. Baiqaudyŋ bırınşı künınen-aq bır tyŋdaǧannan-aq «Qazaqstannan myqty änşı kelıptı» degen söz tarap, ekınşı künı zal keşegısınen de tolyp alǧanyn körgende, qazaq önerıne degen sonşa yqylas üşın közıme jas toldy.
Sodan Sergei Strelnikov degen Astrahannyŋ myqty vokal änşısı bar eken, jasy 60-ty alqymdaǧan aǧamyz ekı künde de menı tyŋdap, özı kelıp, qolymdy alyp, rizaşylyǧyn bıldırıp tūryp: «Senıŋ myna dombyramen oryndaǧanyŋ keremet, bıraq jalǧyz dombyramen qalyp qoima, operalyq janrda da än aituǧa aldymen romans, ariialar aitudan bastasaŋ qaitedı? Būl senıŋ älemdık sahnalarǧa şyǧuyŋa jol aşady. Bıraq däl opera änşısı sekıldı ürdıspen aitpa, senıŋ öz qazaqy ünıŋ bar, tübı sol senı, sen arqyly qazaq degen halqyŋdy älemge alyp şyǧatynyna men käsıbi maman retınde kepıldık bere alamyn», – dedı.Özı maǧan reseilık eskı jäne zamanaui da änşılerdıŋ oryndauyndaǧy romans, ariia, operalardy taspaǧa jazyp berdı. Tıptı keter-ketkenşe qasymda bolyp, poiyzǧa deiın şyǧaryp saldy. Endı qarap tūrsaq, men ol kısı öz elınde qanşa ataqty bolsa da, būryn-soŋdy tanymaǧan adamym, ekeumızdı tabystyryp, jaqyndastyryp tūrǧan – önerdıŋ qūdıretı. – Qazaqtyŋ ūlttyq muzykasy özgelerdıkımen salystyrǧanda qandai deŋgeide eken? Kökeiıŋızge qandai oi tüiıp qaittyŋyz? – Qazaqtyŋ än-jyr mūrasy bas-aiaǧy bütın, tört qūbylasy tügel dep aita alamyz. Menıŋ būl oiymdy baiqaudyŋ qazylar alqasynyŋ töraǧasy, Resei Halyq ärtısı İgor Masievskii degen kısınıŋ şeberlık synyptardyŋ bırınde aitqan sözı de quattady. Akademik aǧamyz: «Eger de sender qandai da bır ūlttyq, etnografiialyq-folklorlyq önerdıŋ öte joǧary deŋgeiın, keremet biık şyŋyn körgılerıŋ kelse, qazaqtyŋ önerımen tanysyŋdar», – dedı. Qanşama baiqauǧa qatysuşylardyŋ ortasynda otyrǧan maǧan būl söz sondai erekşe äser etıp, qazaq bolǧanym üşın erekşe maqtandym sonda. Tıptı baiqaudyŋ atauynyŋ özın «Golosa Zolotyh stepei» dep qoiuǧa ūiǧaruymnyŋ basty sebebı, soǧan türtkı bolǧan basty närse – qazaqtyŋ ūly küişısı Qūrmanǧazynyŋ «Saryarqasyn» tyŋdaǧannan keiın taptym» dedı. «Saryarqany» tyŋdaǧanda bızdıŋ köz aldymyzǧa şeksız keŋıstık, jazyqtyq elestemei me, sol sezımdı älgı muzyka mamany, öner maitalmany tap basyp tüsınuınıŋ özı önerdıŋ tylsym qūdıretı siiaqty. – Sergei Stelnikov sızge «nege älemdık sahnaǧa şyqpasqa, nege romans t.b oryndap, qazaq ūltynyŋ ünın asqaqtatpasqa?» degen ūsynysyn, ūmytpasaq, sızge ekı jyldai būryn Astanaǧa kelgen saparynda italiandyq äigılı änşı, äigılı tenor Plasido Domingo da aitqan edı. Endı özıŋız qandai ūiǧarymǧa kelıp otyrsyz? – Aqyrynda osy salaǧa da köŋıl bölu kerek degen oiǧa qaldym. Sebebı basqa jūrt emes, dauystyŋ käsıbi şeberlerınıŋ baǧyty ǧoi. Onyŋ üstıne, Strelnikov öz önerınıŋ arqasynda Astrahan qalasynyŋ gubernatorymen jaqyn dostyqta eken. Sondyqtan özı senımdı türde «Astrahanǧa kelseŋşı, bız barynşa özıŋe de, önerıŋe de jaǧdai tuǧyzuǧa tyrysar edık, üi-jaidan da kömek bere alamyz» dep qolqa salyp otyr. Oǧan elp ete qalyp, köne salǧan jaiym joq, ärine, äuelı qazaq degen elım tūr, sosyn jarym, balam, otbasym, ata-ana, bauyr, dos degendermen keŋesudı ūiǧardym. Bıraq ışımde «şırkın-ai, öz elımızde dästürlı önerpazdarǧa osyndai jaǧdai jasasa ǧoi, osyndai laiyq qūrmet körsetetın kün tusa ǧoi» degen oi jatty. «Özge elde sūltan bolǧanşa, öz elıŋde ūltan bol» degendı sanamyzǧa sıŋırıp, kökeiımızge qystatyp ösken jandar qatarynanbyz, bıraq, ekınşı jaǧynan, mäŋgı qonys audaryp, el men jerdı tastap ketkelı jatqan eşkım joq, sondyqtan qazaqtyŋ ünın, bälkım, şekara syrtynan şyǧyp tanytu, taratu da kerek pe dep, ekı oily bolyp oralǧan jaiym bar. – Ökınışke qarai, ūlttyq muzykamyz özge elde körgen osyndai qūrmetın öz elınen däl sol deŋgeide körıp jatpaǧany anyq. Estrada basty orynǧa şyǧyp, töl mūrasy tasada qalu qūbylysy tek bızde ǧana ma eken, älde soǧan ūqsas mūŋyn şaqqan el ökılderı ūşyrasty ma? – Jalpy, älem boiynşa ūlttyq muzyka opera men estradanyŋ köleŋkesınde qalyp barady, iaǧni mūny ǧalamdyq qūbylys, ǧalamdyq dert desek bolǧandai. Osy mäselenı qalt basyp, tübı jaqsylyqqa aparmaitynyn sezgen elder qazır qybyrlap, qandai da bır qareketke baru üşın osy baiqau ıspettes ıs-äreketterge baryp jatyr desek bolǧandai. Sebebı Astrahannyŋ ızın ala bere qyrküiektıŋ soŋǧy aptasynda Sochide ūlttyq muzykadan baiqau ötkelı jatyr. Aitpaqşy, Reseidıŋ kez kelgen qalasynda muzykalyq kolledj, joǧary oqu oryndarynda bolsyn, etnomuzykalyq fakultet bar. Iаǧni olar özderınıŋ folkloryn zerttep, sony oqytatyn, üiretetın myqty mektep qalyptastyrǧan. Al bızde, ökınışke qarai, sausaqpen sanap-aq bere alamyn: Almatyda Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiasy, T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq öner akademiiasy, sosyn Astanadaǧy Qazaq öner universitetı. Al basqa qalalarda tolyqqandy etnofolklor bölımı, tūtas fakultetı joq qoi?.. Osyny qolǧa almai, tüzelmesı anyq. Qazır älemde ūlttyq muzyka mūrasyna azdap betbūrys baiqalyp kele jatqandai.
Märiiam ÄBSATTAR, «Alaş ainasy».