Erlan Rysqali: Älem ūlttyq muzykaǧa bet būra bastady

3110
Adyrna.kz Telegram
http://adyrna.kz/content/uploads/2015/10/4e119b6af70d3b85532985527c1ab416.jpg
– Esımde, osydan bırşama jyldar būryn ekeumız sūhbattasqanda, «endı men eldegı eşbır än baiqauyna qatys­paimyn, tek halyqaralyq baiqauda elımnıŋ namysyn qorǧaimyn, būiyr­sa» degen bolatynsyz. Osy sözıŋız qa­byl bolǧandai, şynynda da, bügın kül­lı qazaq üşın küi atasy Qūrmanǧazy elı Astrahannan bas jüldemen ora­lyp otyrsyz. Elaralyq tūŋǧyş bai­qaudan alǧan äserıŋız qalai? – Juyrda Reseidıŋ Astrahan qala­synda ötken «Golosa Zolotyh stepei» dep atalatyn III Halyqaralyq ūlttyq änder baiqauyna qatysyp, oljaly oraldym. Baiqau ekı türlı synda, iaǧni ansambldık oryndauşylar men jeke oryndauşylar arasynda öttı. Barlyǧyn jiyp kelgende bas-aiaǧy 40-qa juyq ūlt ökılderı öz elderınıŋ, öz ūltynyŋ önerın alyp keldı. Baiqau şartynyŋ özı sondai — bırınşı jäne ekınşı bölımınde de özıŋnıŋ baiyrǧy ūlttyq änıŋdı ortaǧa salasyŋ. Baiqau öte joǧary deŋgeide öttı, ädılqazylardyŋ özı halyqaralyq därejede: Vena, Polşa, Ukraina, Vengriia t.b. elderdıŋ esımderı älemge äigılı önertanuşy, änşı, öner zertteuşılerı boldy. Ümıtkerler de osal emes. Negızı, bır baiqaǧanym eldegı baiqaudaǧydan erekşelıgı – özge elde bolǧannan keiın saǧan qoiatyn talap ta ekı ese joǧary bolady eken. Al Astrahan jūrtynyŋ ändı, önerdı baǧalap, qadırleuı maǧan sondai qatty ūnap, ülken oi saldy. Nege? Sebebı onda alystan än estıgennen kım de bolsa toqtai qalyp tyŋdap, sol än bıtpeiınşe otyrǧan ornynan tūryp ketpeidı. Baiqaudyŋ bırınşı künınen-aq bır tyŋdaǧannan-aq «Qazaqstannan myqty änşı kelıptı» degen söz tarap, ekınşı künı zal keşegısınen de tolyp alǧanyn körgende, qazaq önerıne degen sonşa yqylas üşın közıme jas toldy.
Sodan Sergei Strelnikov degen Astrahannyŋ myqty vokal änşısı bar eken, jasy 60-ty alqymdaǧan aǧamyz ekı künde de menı tyŋdap, özı kelıp, qolymdy alyp, rizaşylyǧyn bıldırıp tūryp: «Senıŋ myna dombyramen oryndaǧanyŋ keremet, bıraq jalǧyz dombyramen qalyp qoima, operalyq janrda da än aituǧa aldymen romans, ariia­lar aitudan bastasaŋ qaitedı? Būl senıŋ älemdık sahnalarǧa şyǧuyŋa jol aşady. Bıraq däl opera änşısı sekıldı ürdıspen aitpa, senıŋ öz qazaqy ünıŋ bar, tübı sol senı, sen arqyly qazaq degen halqyŋdy älemge alyp şyǧatynyna men käsıbi maman retınde kepıldık bere alamyn», – dedı.
Özı maǧan reseilık eskı jäne zamanaui da änşılerdıŋ oryndauyndaǧy romans, ariia, operalardy taspaǧa jazyp berdı. Tıptı keter-ketkenşe qasymda bolyp, poiyzǧa deiın şyǧaryp saldy. Endı qarap tūrsaq, men ol kısı öz elınde qanşa ataqty bolsa da, būryn-soŋdy tanymaǧan adamym, ekeumızdı tabystyryp, jaqyndastyryp tūrǧan – önerdıŋ qūdıretı. – Qazaqtyŋ ūlttyq muzykasy özge­ler­dıkımen salystyrǧanda qandai deŋ­geide eken? Kökeiıŋızge qandai oi tü­iıp qaittyŋyz? – Qazaqtyŋ än-jyr mūrasy bas-aiaǧy bütın, tört qūbylasy tügel dep aita alamyz. Menıŋ būl oiymdy baiqaudyŋ qazylar alqasynyŋ töraǧasy, Resei Halyq ärtısı İgor Masievskii degen kısınıŋ şeberlık synyptardyŋ bırınde aitqan sözı de quat­tady. Akademik aǧamyz: «Eger de sender qan­dai da bır ūlttyq, etnografiialyq-fol­klorlyq önerdıŋ öte joǧary deŋ­geiın, keremet biık şyŋyn körgılerıŋ kel­se, qazaqtyŋ önerımen tanysyŋdar», – dedı. Qanşama baiqauǧa qatysuşylardyŋ ortasynda otyrǧan maǧan būl söz sondai erekşe äser etıp, qazaq bolǧanym üşın erekşe maqtandym sonda. Tıptı bai­qaudyŋ atauynyŋ özın «Golosa Zolotyh ste­pei» dep qoiuǧa ūiǧaruymnyŋ basty sebebı, soǧan türtkı bolǧan basty närse – qa­zaqtyŋ ūly küişısı Qūrmanǧazynyŋ «Sary­arqasyn» tyŋdaǧannan keiın taptym» dedı. «Saryarqany» tyŋdaǧanda bız­dıŋ köz aldymyzǧa şeksız keŋıstık, ja­zyqtyq elestemei me, sol sezımdı älgı muzyka mamany, öner maitalmany tap basyp tüsınuınıŋ özı önerdıŋ tylsym qūdıretı siiaqty. – Sergei Stelnikov sızge «nege älemdık sahnaǧa şyqpasqa, nege romans t.b oryndap, qazaq ūltynyŋ ünın asqaqtatpasqa?» degen ūsynysyn, ūmyt­pasaq, sızge ekı jyldai būryn Astanaǧa kelgen saparynda italian­dyq äigılı änşı, äigılı tenor Plasido Domingo da aitqan edı. Endı özıŋız qan­dai ūi­ǧarymǧa kelıp otyrsyz? – Aqyrynda osy salaǧa da köŋıl bölu kerek degen oiǧa qaldym. Sebebı basqa jūrt emes, dauystyŋ käsıbi şeberlerınıŋ baǧyty ǧoi. Onyŋ üstıne, Strelnikov öz önerınıŋ arqasynda Astrahan qalasynyŋ gubernatorymen jaqyn dostyqta eken. Sondyqtan özı senımdı türde «Astrahanǧa kelseŋşı, bız barynşa özıŋe de, önerıŋe de jaǧdai tuǧyzuǧa tyrysar edık, üi-jaidan da kömek bere alamyz» dep qolqa salyp otyr. Oǧan elp ete qalyp, köne salǧan jaiym joq, ärine, äuelı qazaq degen elım tūr, sosyn jarym, balam, otbasym, ata-ana, bauyr, dos degendermen keŋesudı ūiǧardym. Bıraq ışımde «şırkın-ai, öz elımızde dästürlı önerpazdarǧa osyndai jaǧdai jasasa ǧoi, osyndai laiyq qūrmet körsetetın kün tusa ǧoi» degen oi jatty. «Özge elde sūltan bolǧanşa, öz elıŋde ūltan bol» degendı sanamyzǧa sıŋırıp, kökeiımızge qystatyp ösken jandar qatarynanbyz, bıraq, ekınşı jaǧynan, mäŋgı qonys audaryp, el men jerdı tastap ketkelı jatqan eşkım joq, sondyqtan qazaqtyŋ ünın, bälkım, şekara syrtynan şyǧyp tanytu, taratu da kerek pe dep, ekı oily bolyp oralǧan jaiym bar. – Ökınışke qarai, ūlttyq muzykamyz özge elde körgen osyndai qūrmetın öz elınen däl sol deŋgeide körıp jatpaǧany anyq. Estrada basty orynǧa şyǧyp, töl mūrasy tasada qalu qūbylysy tek bızde ǧana ma eken, älde soǧan ūqsas mūŋyn şaqqan el ökılderı ūşyrasty ma? – Jalpy, älem boiynşa ūlttyq muzyka opera men estradanyŋ köleŋkesınde qalyp barady, iaǧni mūny ǧalamdyq qū­bylys, ǧalamdyq dert desek bolǧandai. Osy mäselenı qalt basyp, tübı jaqsylyqqa aparmaitynyn sezgen elder qazır qybyr­lap, qandai da bır qareketke baru üşın osy baiqau ıspettes ıs-äreketterge baryp jatyr desek bolǧandai. Sebebı Astra­han­nyŋ ızın ala bere qyrküiektıŋ soŋǧy ap­tasynda Sochide ūlttyq muzykadan bai­qau ötkelı jatyr. Aitpaqşy, Reseidıŋ kez kelgen qalasynda muzykalyq kolledj, joǧary oqu oryndarynda bolsyn, etnomuzykalyq fakultet bar. Iаǧni olar özderınıŋ folkloryn zerttep, sony oqy­tatyn, üiretetın myqty mektep qalyp­tas­tyrǧan. Al bızde, ökınışke qa­rai, sau­saqpen sanap-aq bere alamyn: Al­matyda Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq kon­servatoriiasy, T.Jürgenov atyn­daǧy Qazaq öner akademiiasy, sosyn As­tanadaǧy Qazaq öner universitetı. Al basqa qalalarda tolyq­qandy etnofolklor bölımı, tūtas fakul­tetı joq qoi?.. Osyny qolǧa almai, tüzel­mesı anyq. Qazır älemde ūlttyq muzyka mūrasyna azdap betbūrys baiqalyp kele jatqandai.

Märiiam ÄBSATTAR, «Alaş ainasy».

Pıkırler