QŪRANDY JETKILIKSIZ KÖRETINDER
Ilgerıde, Qūranǧa degen jeterlıktei senımderı joq, pälenşe mazhaptyŋ ūstanuşylary, tügenşe tariqattyŋ şäkırtterı būl pıkırlerge qarsy şyǧatyn bolady. Taǧyda hadisşıler hadis kıtaptary bılınbei, fakihşylar fikh kıtaptary oqylmai, täfsırşıler hadis jiyntyǧynan qūralǧan täfsır kıtaptary zerttelmei İslam dının tüsınu mümkın emes, qarapaiym halyq dındı tüsınbeidı degen sandyraqtaryn jalǧastyra beredı. Dın bükıl adamdar tüsınsın dep jıberılgen be älde dın üş tört adamnyŋ qaramaǧynda ma? Paiǧambarymyzdyŋ mazhaby bolǧan ba? Tört haliftyŋ mazhaby bolǧan ba? Qūranda Hanafilık, Şafiilık, Şialyq, Uähhabilık mazhaptary bar ma? Qūran dınnıŋ nūsqauy dep özın tanytama, älde Buhari, Muslim, Muvatta, ılımhaldar jäne on ekı imamnyŋ şyǧarmalaryna sılteme jasaima? Mıne osy maŋyzdy sūraqtardyŋ jauabyn Qūran aiattarynan tauyp, zerttep, Qūrannyŋ, dınnıŋ jalǧyz qainary bolyp -bolmaǧanyn anyqtaiyq.
Sondai-aq saǧan är närsenı aşyqtaityn jäne Mūsylmandar üşın tura jol, igılık äm quanyş türınde Qūrandy tüsırdık
Nahl süresı 89
Joǧaryda berılgen aiatta körgenımızdei, Qūran är närsenı aiqyndap bızdı aqiqatqa jetkızedı. Eger Qūran är närsenı anyqtasa onda Buhari, Muslim syndy kıtaptardyŋ ne qajetı bar? Qūranda Allanyŋ Özı är närsenı, är mäselenı aşyp baiandadym dep tūrǧanda nege bız nege Hanbali, Şafii, Hanafi, Maliki, Djafari, Zäidi siiaqty mazhaptardan medet sūraimyz? Qūranda Alla bızge mūsylman (islam bolǧan) degen esım berıp tūrǧanda özımızge Sunni, Şia, Salafi, Sufi, Hanafi, Şafii degen syndy laqap attar qoldanyp nege Allanyŋ bızge bergen qadırlı esımdı jetkılıksız köremız?
DINDARLAR MEN DINSIZDERDIŊ FANATİZMI
Qūran, oqylatyn aian retınde Jaratuşymyzdyŋ bızge dın atyna jetkızgen mälımdemelerdıŋ jinaǧy bolyp tabylady. Qūran zamannyŋ auysuymen tuatyn jaŋa jaǧdailarǧa da sai keletın Allanyŋ uahiy. Düniede özgerıster bolady, alaida türlı özgerısterden tuatyn saualdarǧa jauap beru Qūrannyŋ keremet qasietı. Qūrannyŋ būl qasietı İslam dınınıŋ reformaǧa mūqtaj bolmauyn qamtamasyz etedı. Alaida ekı top bar, dınge qarsy dınsız fanatikter men oidan şyǧarylǧan dınge jabysyp alǧan dındar fanatikter, osy ekı toptyŋ äreket nüktesı-oidan şyǧarylǧan dın. Dındar fanatik oidan şyǧarylǧan dınıne qatty jarmasyp alady, al dınsız fanatik, mıne dınıŋız osy dep, şielenıstı jüienı körsetıp, adamdardy dınnen alystatuǧa tyrysady. Dındar fanatikter bolsa özderınen basqalardy tozaqtyq dep jariialap jalǧan dınderıne odanda qatty jarmasa tüsedı. Körgenımızdei, osy ekı toptyŋ kapitaly bır, bıraq osy kapitaldy (oidan şyǧarylǧan dındı) qoldanulary özgeşe.Sondyqtan dındı alǧaşqy qalpyna keltıruden osy ekı toptyŋ mazasy ketedı. Dınsız fanatikter, dınge şabuyl jasaityn materialdardyŋ negızsız ekenıne jabyrqaidy. Al dındar fanatikter bolsa, dınge ainalǧan dästürlerı adami faktor ekenın aşyq argumenttermen däleldengende aşuǧa tüsıp, täkfir jasap, tozaqtyq dep jantalasady. Dästürlı dın atyna osy täkfirleudı jasaityndardyŋ universitetterdegı professorlar, tariqattadyŋ, sektalardyŋ basşysy bolulary, dästürlı qūrylymnyŋ oqymysty delınetın jazuşylardyŋ boluy bızdı taŋǧaldyrmauy tiıs. Qūran bızge qoǧamǧa bailanysty bır pıkır bergende ol pıkırge aldymen sol qoǧamnyŋ körnektılerı men taŋdaulylary qarsy şyǧatyndyǧyn baian etedı.Sondyqtan jyldar boiy özınıŋ mınbesınde dästürlı dındı uaǧyzdaǧandar, tariqatyn dästürlı dınnıŋ negızıne qūrǧan şäihtar, özderınıŋ abyroilaryn tüsıruden, jyldar boiy atqarǧan eŋbekterı men bedelderınen aiyryludan qoryqqandar Qūran İslamyna bırınşı şabuyl jasaidy. İsa Paiǧambardy öltırgısı kelgenderdıŋ dın basşylary bolǧandaryn eske tüsırsek, Qūran İslamyna da qarsy küreskenderdıŋ de basynda dın basşylarynyŋ boluy bızge ǧajap emes. Dınge degen ziiannyŋ köbı dın qanauşylarynan keledı. Būny mūsylmandardyŋ köpşılıgı Hristian inkvizisiiasynan, künä şyǧarulardan jaqsy bıledı. Alaida sol köz, sol aqyl ökınışke orai özderınıŋ dın qanauşylarynyŋ adamdardy täkfirleulerıne, tozaqtyq dep jariialaularyna, Qūranǧa qospa jaŋa dın qūrǧandaryna nazar audarmaidy. Hristian dınınıŋ basşylary dındı qalai özderınıŋ dara ielıkterıne alyp adamdardy qanasa mūsylmandardyŋ da basşylary solai qanaidy. Hristiandardyŋ pälenşe äuliesınıŋ keremetterı men abzaldyqtary üşın oǧan boi ūsynu dıni paryz retınde ügıttelse mūsylmandardyŋ da tügenşe äuliesınıŋ, şeihynyŋ, imamynyŋ keremetterı men abzaldyqtary üşın olarǧa baǧynu kerektıgı uaǧyzdalady.
Ökınışke orai bügıngı künımızde İslam dını atyna ūsynylyp jürgen dın, Omeiiadtardyŋ däuırınde bastalyp Abbasitterdıŋ däuırınde tamamdalǧan dındı būrmalau qozǧalysynan paida bolǧan dın. Būl dünietanym Qūrandy dıni qainar retınde jetkılıktı dep eseptemeidı. Älemdegı qazırgı saiasilanǧan İslam Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ özderınıŋ jeke bilıgın saqtap qalu üşın būrmalaǧan dın.
Kıtabymyzdyŋ basynda baiandaǧanymyzdai maqsatymyz İslam dınıne reforma jasau emes, kerısınşe dındı Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ jasaǧan reformalarynan tazartyp, Qūrannyŋ saf mälımdemesın kün jüzıne şyǧartu. Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ dınge jasaǧan qiianatynyŋ nätijesı dındı qyiyndatu, qaralau, adamnyŋ jaratylysyna qarsy qoiu jäne äielderdı qoǧamdyq ömırden ysyryp tastau retınde bolǧan. Būndai qosymşalardy jasaǧan adamdar ökınışke orai dındı qorǧap jatqandaryn aitqan jäne dıni qainar delınetın jüzdegen hadister men fikh kıtaptary arqyly dındı būrmalap, būzǧan. Dındı būzǧan osy tarihi üderıstıŋ basynda Omeiiadtar men Abbasidter äuletı tūr. Sondyqtan Omeiiadtardyŋ kım ekendıgını jaqsylap zerttesek, dın atyna oidan şyǧarylǧan mazhaptar men hadisterge nelıkten senımnıŋ bolmaǧandyǧyn jaqsy tüsınesızder.
Omeiiadtar men Abbasitter sälde, şapan, saqal, jerde otyryp qolmen tamaq jeu jäne äielderdıŋ qūqyqtaryny şekteitın şaralar syndy Qūranda joq köptegen mäselenı paiǧambardyŋ sündetı atymenen halyqtyŋ qolyna bıldırmei ūstata salǧan. Būl aldauşylyqtyŋ eŋ basty sebepterınıŋ bırı ol araptardyŋ ädet-ǧūryptary men äielderge degen ūstanymdaryna dıni status berıp arap emes mūsylmandardy,iaǧni mäuäli- ajamdardy arapqa ainaldyru edı. Eger de sol ädet-ǧūryptarǧa dıni status berılmegende eşkım araptardyŋ ädet-ǧūryptaryn qabyldamaityn edı. Alaida sol ädet-ǧūryptar qalyŋ būqaraǧa araptyŋ jäi ädet-ǧūryby retınde emes, kerısınşe paiǧambardyŋ sündetı,iaǧni şariǧat - sauap aludyŋ joly jäne İslamnyŋ şarty dep ūsynylǧasyn basqa halyqtardyŋ arabizasiiasyna äkelıp soqtyrǧan. Bügıngı taŋda elımızdegı köptegen dıni jamaǧattardyŋ tıptı keibır ūltşyl toptardyŋ sol ädet-ǧūryptardy araptardan da qatty qorǧaulary arap ūltşyldyǧynyŋ sonau ädısınıŋ nätijelı bolǧanyn körsetedı.
Bızdıŋ boryşymyz ol arabi Omeiia jäne Abbas äuletterınıŋ salt dästürlerı men subektivtık közqarastaryn dınge eŋgızıluımen bastalǧan būzyludy Qūran arqyly toqtatuymyz. Osylaişa adam men dın arasyndaǧy kelıspeuşılıkter joǧalyp, tolyq jarasym ornalady. Maqsat reformamen emes, Qūrandy ömırde ūstanumen, bütkıl jalǧan ūlylardy joqqa şyǧarumen jüzege asady. Būl qozǧalys mäzhaptardy bırıktıru üşın qūrylǧan qozǧalys emes. Onsyzda, jalǧandardy bırıktıruden jaqsy nätije tumaidy. Dın tek bıreu ǧana, dınge eŋgızılgen qospalar qūrtylady. Türlı sektalardan ada, jalǧanǧa süienbeitın Qūran, dınnıŋ jalǧyz negızı boluy tiıs. Arabi dästürdegı Omeiia jäne Abbas äuletterı Allanyŋ dınıne reforma jasap, tek İslam atalatyn dınge ärtürlı aǧymnyŋ attaryna auystyryp, Alladan kelgen ızgı habarlardy adamdardyŋ oidan şyǧarǧanymen aralastyryp tastady. Reformany Allanyŋ dınıne emes ,būzylyp ketken dınge jasau kerek. Negızınde būl reformadan būryn Alla jıbergen dınnıŋ qainaryna qaita oralu bolyp tabylady.
Jalǧasy bar...
Sondai-aq saǧan är närsenı aşyqtaityn jäne Mūsylmandar üşın tura jol, igılık äm quanyş türınde Qūrandy tüsırdık
Nahl süresı 89
Joǧaryda berılgen aiatta körgenımızdei, Qūran är närsenı aiqyndap bızdı aqiqatqa jetkızedı. Eger Qūran är närsenı anyqtasa onda Buhari, Muslim syndy kıtaptardyŋ ne qajetı bar? Qūranda Allanyŋ Özı är närsenı, är mäselenı aşyp baiandadym dep tūrǧanda nege bız nege Hanbali, Şafii, Hanafi, Maliki, Djafari, Zäidi siiaqty mazhaptardan medet sūraimyz? Qūranda Alla bızge mūsylman (islam bolǧan) degen esım berıp tūrǧanda özımızge Sunni, Şia, Salafi, Sufi, Hanafi, Şafii degen syndy laqap attar qoldanyp nege Allanyŋ bızge bergen qadırlı esımdı jetkılıksız köremız?
DINDARLAR MEN DINSIZDERDIŊ FANATİZMI
Qūran, oqylatyn aian retınde Jaratuşymyzdyŋ bızge dın atyna jetkızgen mälımdemelerdıŋ jinaǧy bolyp tabylady. Qūran zamannyŋ auysuymen tuatyn jaŋa jaǧdailarǧa da sai keletın Allanyŋ uahiy. Düniede özgerıster bolady, alaida türlı özgerısterden tuatyn saualdarǧa jauap beru Qūrannyŋ keremet qasietı. Qūrannyŋ būl qasietı İslam dınınıŋ reformaǧa mūqtaj bolmauyn qamtamasyz etedı. Alaida ekı top bar, dınge qarsy dınsız fanatikter men oidan şyǧarylǧan dınge jabysyp alǧan dındar fanatikter, osy ekı toptyŋ äreket nüktesı-oidan şyǧarylǧan dın. Dındar fanatik oidan şyǧarylǧan dınıne qatty jarmasyp alady, al dınsız fanatik, mıne dınıŋız osy dep, şielenıstı jüienı körsetıp, adamdardy dınnen alystatuǧa tyrysady. Dındar fanatikter bolsa özderınen basqalardy tozaqtyq dep jariialap jalǧan dınderıne odanda qatty jarmasa tüsedı. Körgenımızdei, osy ekı toptyŋ kapitaly bır, bıraq osy kapitaldy (oidan şyǧarylǧan dındı) qoldanulary özgeşe.Sondyqtan dındı alǧaşqy qalpyna keltıruden osy ekı toptyŋ mazasy ketedı. Dınsız fanatikter, dınge şabuyl jasaityn materialdardyŋ negızsız ekenıne jabyrqaidy. Al dındar fanatikter bolsa, dınge ainalǧan dästürlerı adami faktor ekenın aşyq argumenttermen däleldengende aşuǧa tüsıp, täkfir jasap, tozaqtyq dep jantalasady. Dästürlı dın atyna osy täkfirleudı jasaityndardyŋ universitetterdegı professorlar, tariqattadyŋ, sektalardyŋ basşysy bolulary, dästürlı qūrylymnyŋ oqymysty delınetın jazuşylardyŋ boluy bızdı taŋǧaldyrmauy tiıs. Qūran bızge qoǧamǧa bailanysty bır pıkır bergende ol pıkırge aldymen sol qoǧamnyŋ körnektılerı men taŋdaulylary qarsy şyǧatyndyǧyn baian etedı.Sondyqtan jyldar boiy özınıŋ mınbesınde dästürlı dındı uaǧyzdaǧandar, tariqatyn dästürlı dınnıŋ negızıne qūrǧan şäihtar, özderınıŋ abyroilaryn tüsıruden, jyldar boiy atqarǧan eŋbekterı men bedelderınen aiyryludan qoryqqandar Qūran İslamyna bırınşı şabuyl jasaidy. İsa Paiǧambardy öltırgısı kelgenderdıŋ dın basşylary bolǧandaryn eske tüsırsek, Qūran İslamyna da qarsy küreskenderdıŋ de basynda dın basşylarynyŋ boluy bızge ǧajap emes. Dınge degen ziiannyŋ köbı dın qanauşylarynan keledı. Būny mūsylmandardyŋ köpşılıgı Hristian inkvizisiiasynan, künä şyǧarulardan jaqsy bıledı. Alaida sol köz, sol aqyl ökınışke orai özderınıŋ dın qanauşylarynyŋ adamdardy täkfirleulerıne, tozaqtyq dep jariialaularyna, Qūranǧa qospa jaŋa dın qūrǧandaryna nazar audarmaidy. Hristian dınınıŋ basşylary dındı qalai özderınıŋ dara ielıkterıne alyp adamdardy qanasa mūsylmandardyŋ da basşylary solai qanaidy. Hristiandardyŋ pälenşe äuliesınıŋ keremetterı men abzaldyqtary üşın oǧan boi ūsynu dıni paryz retınde ügıttelse mūsylmandardyŋ da tügenşe äuliesınıŋ, şeihynyŋ, imamynyŋ keremetterı men abzaldyqtary üşın olarǧa baǧynu kerektıgı uaǧyzdalady.
Ökınışke orai bügıngı künımızde İslam dını atyna ūsynylyp jürgen dın, Omeiiadtardyŋ däuırınde bastalyp Abbasitterdıŋ däuırınde tamamdalǧan dındı būrmalau qozǧalysynan paida bolǧan dın. Būl dünietanym Qūrandy dıni qainar retınde jetkılıktı dep eseptemeidı. Älemdegı qazırgı saiasilanǧan İslam Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ özderınıŋ jeke bilıgın saqtap qalu üşın būrmalaǧan dın.
Kıtabymyzdyŋ basynda baiandaǧanymyzdai maqsatymyz İslam dınıne reforma jasau emes, kerısınşe dındı Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ jasaǧan reformalarynan tazartyp, Qūrannyŋ saf mälımdemesın kün jüzıne şyǧartu. Omeiiadtar men Abbasitterdıŋ dınge jasaǧan qiianatynyŋ nätijesı dındı qyiyndatu, qaralau, adamnyŋ jaratylysyna qarsy qoiu jäne äielderdı qoǧamdyq ömırden ysyryp tastau retınde bolǧan. Būndai qosymşalardy jasaǧan adamdar ökınışke orai dındı qorǧap jatqandaryn aitqan jäne dıni qainar delınetın jüzdegen hadister men fikh kıtaptary arqyly dındı būrmalap, būzǧan. Dındı būzǧan osy tarihi üderıstıŋ basynda Omeiiadtar men Abbasidter äuletı tūr. Sondyqtan Omeiiadtardyŋ kım ekendıgını jaqsylap zerttesek, dın atyna oidan şyǧarylǧan mazhaptar men hadisterge nelıkten senımnıŋ bolmaǧandyǧyn jaqsy tüsınesızder.
Omeiiadtar men Abbasitter sälde, şapan, saqal, jerde otyryp qolmen tamaq jeu jäne äielderdıŋ qūqyqtaryny şekteitın şaralar syndy Qūranda joq köptegen mäselenı paiǧambardyŋ sündetı atymenen halyqtyŋ qolyna bıldırmei ūstata salǧan. Būl aldauşylyqtyŋ eŋ basty sebepterınıŋ bırı ol araptardyŋ ädet-ǧūryptary men äielderge degen ūstanymdaryna dıni status berıp arap emes mūsylmandardy,iaǧni mäuäli- ajamdardy arapqa ainaldyru edı. Eger de sol ädet-ǧūryptarǧa dıni status berılmegende eşkım araptardyŋ ädet-ǧūryptaryn qabyldamaityn edı. Alaida sol ädet-ǧūryptar qalyŋ būqaraǧa araptyŋ jäi ädet-ǧūryby retınde emes, kerısınşe paiǧambardyŋ sündetı,iaǧni şariǧat - sauap aludyŋ joly jäne İslamnyŋ şarty dep ūsynylǧasyn basqa halyqtardyŋ arabizasiiasyna äkelıp soqtyrǧan. Bügıngı taŋda elımızdegı köptegen dıni jamaǧattardyŋ tıptı keibır ūltşyl toptardyŋ sol ädet-ǧūryptardy araptardan da qatty qorǧaulary arap ūltşyldyǧynyŋ sonau ädısınıŋ nätijelı bolǧanyn körsetedı.
Bızdıŋ boryşymyz ol arabi Omeiia jäne Abbas äuletterınıŋ salt dästürlerı men subektivtık közqarastaryn dınge eŋgızıluımen bastalǧan būzyludy Qūran arqyly toqtatuymyz. Osylaişa adam men dın arasyndaǧy kelıspeuşılıkter joǧalyp, tolyq jarasym ornalady. Maqsat reformamen emes, Qūrandy ömırde ūstanumen, bütkıl jalǧan ūlylardy joqqa şyǧarumen jüzege asady. Būl qozǧalys mäzhaptardy bırıktıru üşın qūrylǧan qozǧalys emes. Onsyzda, jalǧandardy bırıktıruden jaqsy nätije tumaidy. Dın tek bıreu ǧana, dınge eŋgızılgen qospalar qūrtylady. Türlı sektalardan ada, jalǧanǧa süienbeitın Qūran, dınnıŋ jalǧyz negızı boluy tiıs. Arabi dästürdegı Omeiia jäne Abbas äuletterı Allanyŋ dınıne reforma jasap, tek İslam atalatyn dınge ärtürlı aǧymnyŋ attaryna auystyryp, Alladan kelgen ızgı habarlardy adamdardyŋ oidan şyǧarǧanymen aralastyryp tastady. Reformany Allanyŋ dınıne emes ,būzylyp ketken dınge jasau kerek. Negızınde būl reformadan būryn Alla jıbergen dınnıŋ qainaryna qaita oralu bolyp tabylady.
Jalǧasy bar...
Tūrarbek Qūsaiynov
"Demos" QQ töraǧasy
