Mūnai baǧasynyŋ qūldyrauy saudiialyqtardy äielderge degen közqarastaryn qaita qarauǧa mäjbür ettı. Äitse de ol qyzǧanyş bıldıruge sebep emes dep habarlaidy "Ferǧana" agenttıgı.
Saud Arabiiasy äielder qūqyǧyn säl keŋeittı. Eldıŋ Qorǧanys ministrlıgı endı äskeri qyzmetke ornalasqandarǧa kışı ofiserlık şenderdı aluǧa rūqsat etıletındıgın mälımdedı. Būryn olarǧa äskerde qatardaǧy jauynger retınde qyzmet etuge, sondai-aq qūqyq qorǧau organdarynda - polisiiada, kedende jäne esırtkını baqylau bölımınde jūmys ısteuge rūqsat etılgen.
Ortaǧasyrlyq äielderge qatysty diskriminasiiamen tanymal bolǧan el bilıgı üşın būl jetıstık dep aituǧa bolady. Būryn ükımet äielder jūmys ıstemei, üide otyruy kerek dep aşyq aitqan. Bıraq soŋǧy jyldary jaǧdai bırtındep özgerdı. Äsırese, mūnai baǧasynyŋ qūldyrauynan keiın, koroldık özınıŋ eksportyna senım artuǧa üirene bastady. Saud Arabiiasy kırısterdıŋ tömendeuıne bailanysty ünemdeu, memlekettık sektorǧa şyǧyndardy azaitu jäne jeke sektordy damytu qajettılıgıne tap boldy.
Esıktıŋ astyndaǧy qūjattar
Qazırgı uaqytta Saud Arabiiasynda jūmys ısteitın äielderdıŋ ülesı 23% qūraidy (düniejüzılık ortaşa körsetkış şamamen 50%, AQŞ pen Reseide - 55%, Qazaqstanda - 65%). Būl bılıktılıktıŋ jetıspeuı nemese jūmys ıstegısı kelmegendıkten emes. 2014 jyly jürgızılgen zertteu Saud Arabiiasynda jūmyssyz äielderdıŋ erlerge qaraǧanda jaqsy bılımdı ekendıgı anyqtaldy. Ol jerde 2010 jyldyŋ basynda jūmys ıstegen amerikandyq zaŋger jergılıktı kompaniialardyŋ qyzmetkerlerınıŋ arasynda äielder az bolǧanyn aitty, «bıraq ondaǧy adamdar az boldy jäne köp jūmys ıstedı».
Būl tek resmi kedergılerden emes. Kedergılerdıŋ bırı genderlık segregasiia, qarama-qarsy jynys müşelerınıŋ arasyndaǧy bailanystarǧa şekteuler (erejeler jūmys ornyndaǧy bailanystardy boldyrmaidy, bıraq köptegen ūiymdarda qataŋ şekteuler saqtalady). AQŞ advokaty alǧaşqyda öz kompaniiasynda kömekşını jaldaǧysy keletının aitqan. Bıraq, osyǧan bailanysty bolatyn qiyndyqtardy qarastyrǧannan keiın, ol būl oidan bas tartty.
«Erejege säikes onyŋ keŋsesı basqa qabatta, elektrondy qūlyppen jabylatyn esıkpen qamtamasyz etıluı kerek boldy», - dedı ol. «Eger men oǧan qūjattarymdy beruım kerek bolsa, aldymen telefon soǧyp, onyŋ qabatyna tüsıp, esıktıŋ astyndaǧy tesık arqyly qūjattardy beruım kerek». Däl sol sebeptermen - äielderdıŋ beitanys erkektermen söilesuınıŋ şekteluıne bailanysty, onyŋ kompaniianyŋ ısı boiynşa memlekettık mekemelerge bara almaityn edı. Al, maǧan däl osyndai kömek kerek edı ».
Sodan berı bilık bıraz jeŋıldıkter jasady. Sauda salasynda äielderge bırtındep jūmys ısteuge rūqsat etıldı (2010 jyldyŋ basynda olarǧa kosmetika men ış kiım satatyn dükenderde jūmys ısteuge rūqsat etıldı - ükımet, jergılıktı konservatorlar siiaqty, mūndai dükender moraldyq normalarǧa säikes keledı degen bastamany qoldady). Olar turizm industriiasyna jıberıldı. Advokat retınde jūmys ısteuge rūqsat etılgen. Olar tıptı keibır basşylyq lauazymdarǧa qabyldandy (2017 jyly äiel alǧaş ret Saud Arabiia birjasynyŋ basşysy bolyp taǧaiyndaldy).
Bıraq progress baiau. Saud arabiiasy äielderge kölık jürgızuge tyiym salynǧan älemdegı jalǧyz. Külkılı tyiymdy alyp tastau üşın ondaǧan jyldar qajet boldy. Būl olardyŋ jūmysqa ornalasuyna kedergı keltırdı (üiden tys bailanystarǧa qatysty qataŋ erejelerdı saqtau üşın köptegen äielder jūmysqa baru üşın jürgızuşı jaldauǧa mäjbür boldy, al būl jalaqynyŋ köp bölıgın alady). Sarapşylar tyiym saludan bas tartu IJÖ-nıŋ 1 paiyzǧa ösuıne äkeluı mümkın dep moiyndady. Bıraq bır jyl būryn ǧana bilık ony joiuǧa kelıstı.
Saud Arabiiasy, būrynǧydai, Düniejüzılık ekonomikalyq forumnyŋ baǧalauy boiynşa genderlık alşaqtyq tūrǧysynan autsaiderlerdıŋ bırı bolyp tabylady. 2018 jylǧy reitingte ol soŋǧy ondyqta boldy - Livan men İran arasyndaǧy.
Mamandyqqa resmi tyiym salu mäselenıŋ bır bölıgı ǧana. Saud Arabiiasynda kemsıtuşılık - zaŋdar, dıni normalar (köbınese özgeşe tüsındırıletın) jäne arhaikalyq salt-dästürlerdıŋ özara aralasuynyŋ nätijesı. Ol zaŋdardy qadaǧalaityn - «qorǧauşylar» dep atalatyndardyŋ bilıgı juyrda älsıregenımen, joǧalǧan joq.
"Saud" trendındegı äielder
Saud Arabiiasynyŋ eŋbek naryǧynda Taiau Şyǧystaǧy mūnaiǧa bai basqa elderge tän ülgı paida boldy. Azamattar (köbınese er adamdar) memlekettık sektordaǧy tabysty jäne auyrtpalyqsyz jūmyspen qamtamasyz etılgen. Jäne oǧan tek jalaqy alu üşın keletın. Ministrlıktıŋ bır qyzmetkerınıŋ aituynşa, bır künı onyŋ departamentıne aiaq astynan tekseru kelıp qalǧan. Jospardan tys tekseru personaldyŋ şamamen 70% -y jūmys oryndarynda bolmaǧanyn körsetken . Jeke sektordaǧy auyr jäne las jūmystardy - migranttar jürgızedı. Saud Arabiiasynyŋ äielderınıŋ köpşılıgı jūmys ıstemeidı, bıraq 2010 jyldardyŋ basynan bastap olar järdemaqy ala bastady. Aiyna şamamen 500 dollar. Eŋbek ministrlıgı «äieldıŋ orny - üi» bolǧany dūrys, al jūmys «bala tärbieleuge kedergı keltıredı» dep mälımdedı.
Memlekettık osy jüienı mūnaidyŋ joǧary baǧasy qoldap kelgen bolatyn, bıraq 2014 jyly mūnai baǧasy qūlaǧannan keiın qiyndyqtar bastaldy. Ekonomika taryla bastady (2017 jyly Düniejüzılık banktıŋ mälımetterı boiynşa eldıŋ JIÖ 0,7% tömendedı). Endı ol qaitadan ösude. Eldıŋ Ortalyq bankı 2019 jyly JIÖ 2% -ǧa ösedı dep boljaidy. Bıraq basqa aqparat közderı bırneşe sebepterge bailanysty, atap aitqanda mūnai öndırısınıŋ tömendeuıne bailanysty ösım tömen bolady dep sanaidy (jaqynda Moody's halyqaralyq reiting agenttıgı JIÖ-nıŋ 1,5% -dan 0,3% deiın tömendeuıne bailanysty, özınıŋ boljamyn qaita qarady). Keibıreuler odan ärı qūldyraidy deude.
Baǧalar qūldyraǧannan keiın (olar köterıldı, bıraq būrynǧy deŋgeige jete almady, qazır Brent markaly mūnai 2014 jyly barrelı üşın 90 dollardan asady, şamamen 60 dollarǧa satyluda), el qarajat tapşylyǧyna tap boldy. Jinaqy boluǧa daǧdylanbaǧan bilık ükımettıŋ şyǧyndaryn qysqarta bastady, subsidiialardy alyp tastap, jaŋa salyqtar engızdı. Bıraq äzırge būl jetkılıksız - HVQ boljamyna säikes, 2019 jyly Saud Arabiiasynyŋ biudjet tapşylyǧy JIÖ-nıŋ 7% qūraidy.
Ükımet ekonomikany onyŋ mūnaiǧa täueldılıgın tömendetu arqyly modernizasiialau kerektıgın moiyndaidy (jaqynda Saud Arabiiasynyŋ mūnai nysandaryna jasalǧan şabuyldar qazırgı modeldıŋ osaldyǧyn basa körsettı). «Bız eldıŋ şikızat baǧasyna täueldı boluyna jol bermeuımız kerek» dep 2030 jylǧa deiıngı damu strategiiasynyŋ kırıspesınde hanzada Mohammed bin Salman mälımdedı. Sonymen bırge, bilık «arabtandyru» baǧdarlamasyn jüzege asyru arqyly migranttardan bas tartu jäne jergılıktı tūrǧyndardy jeke sektorǧa tartu arqyly eŋbek naryǧyn özgertuge tyrysuda. Mūnyŋ bärı äielderdıŋ märtebesın qaita qarauǧa yqpal etedı. Bırneşe jyl būryn qabyldanǧan strategiia boiynşa Saud Arabiiasynyŋ joǧary oqu oryndarynyŋ tülekterınıŋ ışınde äielderdıŋ jartysynan köbın «ekonomika damuyna üles qosu üşın» paidalanu kerek dep sanaidy. 2030 jylǧa qarai jūmys ısteitın äielderdıŋ ülesın 30% deiın arttyru josparlanuda.
Qorǧauşylar men adam qūqyqtaryn qorǧauşylar
Saud Arabiiasynda jūmys ısteitın «qorǧauşylar» jüiesı boiynşa tuǧannan bastap äiel er adamnyŋ resmi baǧynyştysy. Bırınşıden, äkesı oǧan qamqor bolady, sodan keiın küieuı qaitys bolǧan jaǧdaida, mysaly, ūl nemese aǧasy qamqorşy bola alady. «Eger äiel ajyrasatyn bolsa, ol aǧaiyndy bıreudıŋ qamqorlyǧynda bolady. Nemese äkesınıŋ, deidı jergılıktı tūrǧyn. - Būl talqylanbaityn mäsele. Ol basqa bıreudıŋ menşıgı siiaqty ».
«Qorǧauşynyŋ» rūqsaty jūmysqa, qūjattardy räsımdeuge, neke qiiuǧa, saiahattauǧa jäne t.b. talap etıluı mümkın. Keide qūqyq qorǧauşylar atap ötkendei, üiden dükenge şyǧuǧa da rūqsat kerek.
Soŋǧy jyldary "qamqorşylardyŋ" bilıgı şekteldı. Äielderge, kem degende, resmi türde, öz ısın aşuǧa, memlekettık organdarmen bailanys ornatuǧa, tıptı şetelge şyǧuǧa rūqsat etıldı. Mūnyŋ bärı «qorǧauşynyŋ» resmi rūqsatynsyz.
Alaida, Human Rights Watch qūqyq qorǧauşylary atap ötkendei, jüie tek resmi emes, sonymen qatar beiresmi erejelerge de negızdelgen. Ötken jylǧy esebınde ūiym el tūrǧyndaryn kemsıtetın «qorǧauşylar» jüiesı saqtalatyndyǧyn atap öttı. Olardyŋ rūqsaty älı de qajet, mysaly, äielge üilenu üşın. Olardyŋ bostandyǧy olarǧa bailanysty boluy mümkın - baǧynbaǧany üşın sot ony türmege qamauǧa qūqyly, jäne merzım aiaqtalǧannan keiın de ony «qorǧauşy» ketuı kerek. Äitpese äiel qamauda qaluy mümkın.
Kölık jürgızuge tyiymnyŋ alynyp tastaluy zaŋnyŋ jūmys ıstei bastauynyŋ mysaly bolyp tabylady. Ötken jyly bilık būl turaly jariialaǧan kezde, reformanyŋ qarsylastary oǧan aşyq qarsy boldy. Äleumettık jelılerde olar öz otbasylarynda äielderge kölık jürgızuge jol berılmeidı dep mälımdedı. Būlar bos söz emes edı. Keiınırek el tūrǧyndary arasynda jürgızılgen saualnamalarda şamamen 15-20% -y äielderdıŋ qūqyq alu mümkındıgıne ie bolmaityndyqtaryn moiyndady, öitkenı erkek tuystary rūqsat bermegen.
Keibıreulerı, tıptı mūndai jaǧdaida da öz qūqyqtaryn qorǧauǧa köştı. Al taǧy bırı özderınıŋ qūqyǧyn neke şartyna qosuǧa kırıstı - būl ony saqtaudyŋ kepılı retınde (şekteulerge qaramastan, Saud Arabiiasyndaǧy äielder sotqa jügıne alady, al kelısımşartty būzu ajyrasudyŋ resmi sebebı boluy mümkın). Mūndai kelısımderge basqa jaǧdailar engızılgen de jaǧdailar bar - eger ol jūmys ıstese, äielı jalaqysyn ūstap tūra alatynyna kepıldık nemese küieuı basqa äiel almaityny turaly uäde beredı. Liberalizasiia şekteulı bolsa da, dıni qyzmetkerler Abdulmohsen Al-Ajemi atap ötkendei, erler äielderdıŋ şaǧymdaryna jauap beredı. «Būryn qoǧam olardy estımeitın» deidı ol. - Küieuler dauly jaǧdaida: «joq» dep jauap berdı. Endı olar äielderdı tyŋdaidy ».
Ükımet ekonomikany onyŋ mūnaiǧa täueldılıgın tömendetu arqyly modernizasiialau kerektıgın moiyndaidy (jaqynda Saud Arabiiasynyŋ mūnai nysandaryna jasalǧan şabuyldar qazırgı modeldıŋ osaldyǧyn basa körsettı). «Bız eldıŋ şikızat baǧasyna täueldı boluyna jol bermeuımız kerek» dep 2030 jylǧa deiıngı damu strategiiasynyŋ kırıspesınde hanzada Mohammed bin Salman mälımdedı. Sonymen bırge, bilık «arabtandyru» baǧdarlamasyn jüzege asyru arqyly migranttardan bas tartu jäne jergılıktı tūrǧyndardy jeke sektorǧa tartu arqyly eŋbek naryǧyn özgertuge tyrysuda. Mūnyŋ bärı äielderdıŋ märtebesın qaita qarauǧa yqpal etedı. Bırneşe jyl būryn qabyldanǧan strategiia boiynşa Saud Arabiiasynyŋ joǧary oqu oryndarynyŋ tülekterınıŋ ışınde äielderdıŋ jartysynan köbın «ekonomika damuyna üles qosu üşın» paidalanu kerek dep sanaidy. 2030 jylǧa qarai jūmys ısteitın äielderdıŋ ülesın 30% deiın arttyru josparlanuda.
Qorǧauşylar men adam qūqyqtaryn qorǧauşylar
Saud Arabiiasynda jūmys ısteitın «qorǧauşylar» jüiesı boiynşa tuǧannan bastap äiel er adamnyŋ resmi baǧynyştysy. Bırınşıden, äkesı oǧan qamqor bolady, sodan keiın küieuı qaitys bolǧan jaǧdaida, mysaly, ūl nemese aǧasy qamqorşy bola alady. «Eger äiel ajyrasatyn bolsa, ol aǧaiyndy bıreudıŋ qamqorlyǧynda bolady. Nemese äkesınıŋ, deidı jergılıktı tūrǧyn. - Būl talqylanbaityn mäsele. Ol basqa bıreudıŋ menşıgı siiaqty ».
«Qorǧauşynyŋ» rūqsaty jūmysqa, qūjattardy räsımdeuge, neke qiiuǧa, saiahattauǧa jäne t.b. talap etıluı mümkın. Keide qūqyq qorǧauşylar atap ötkendei, üiden dükenge şyǧuǧa da rūqsat kerek.
Soŋǧy jyldary "qamqorşylardyŋ" bilıgı şekteldı. Äielderge, kem degende, resmi türde, öz ısın aşuǧa, memlekettık organdarmen bailanys ornatuǧa, tıptı şetelge şyǧuǧa rūqsat etıldı. Mūnyŋ bärı «qorǧauşynyŋ» resmi rūqsatynsyz.
Alaida, Human Rights Watch qūqyq qorǧauşylary atap ötkendei, jüie tek resmi emes, sonymen qatar beiresmi erejelerge de negızdelgen. Ötken jylǧy esebınde ūiym el tūrǧyndaryn kemsıtetın «qorǧauşylar» jüiesı saqtalatyndyǧyn atap öttı. Olardyŋ rūqsaty älı de qajet, mysaly, äielge üilenu üşın. Olardyŋ bostandyǧy olarǧa bailanysty boluy mümkın - baǧynbaǧany üşın sot ony türmege qamauǧa qūqyly, jäne merzım aiaqtalǧannan keiın de ony «qorǧauşy» ketuı kerek. Äitpese äiel qamauda qaluy mümkın.
Kölık jürgızuge tyiymnyŋ alynyp tastaluy zaŋnyŋ jūmys ıstei bastauynyŋ mysaly bolyp tabylady. Ötken jyly bilık būl turaly jariialaǧan kezde, reformanyŋ qarsylastary oǧan aşyq qarsy boldy. Äleumettık jelılerde olar öz otbasylarynda äielderge kölık jürgızuge jol berılmeidı dep mälımdedı. Būlar bos söz emes edı. Keiınırek el tūrǧyndary arasynda jürgızılgen saualnamalarda şamamen 15-20% -y äielderdıŋ qūqyq alu mümkındıgıne ie bolmaityndyqtaryn moiyndady, öitkenı erkek tuystary rūqsat bermegen.
Keibıreulerı, tıptı mūndai jaǧdaida da öz qūqyqtaryn qorǧauǧa köştı. Al taǧy bırı özderınıŋ qūqyǧyn neke şartyna qosuǧa kırıstı - būl ony saqtaudyŋ kepılı retınde (şekteulerge qaramastan, Saud Arabiiasyndaǧy äielder sotqa jügıne alady, al kelısımşartty būzu ajyrasudyŋ resmi sebebı boluy mümkın). Mūndai kelısımderge basqa jaǧdailar engızılgen de jaǧdailar bar - eger ol jūmys ıstese, äielı jalaqysyn ūstap tūra alatynyna kepıldık nemese küieuı basqa äiel almaityny turaly uäde beredı. Liberalizasiia şekteulı bolsa da, dıni qyzmetkerler Abdulmohsen Al-Ajemi atap ötkendei, erler äielderdıŋ şaǧymdaryna jauap beredı. «Būryn qoǧam olardy estımeitın» deidı ol. - Küieuler dauly jaǧdaida: «joq» dep jauap berdı. Endı olar äielderdı tyŋdaidy ».
Audarǧan "Adyrna" ūlttyq portaly
